Kaplica Królewska (Capilla Real) w Grenadzie: zwiedzanie mauzoleum Ferdynanda i Izabeli Katolickich

Kaplica Królewska (hiszp. Capilla Real de Granada) należy do najważniejszych chrześcijańskich zabytków Grenady. W tej przylegającej do katedry świątyni (i dawniej z nią połączonej) spoczywają hiszpańscy władcy - Izabela Katolicka oraz Ferdynand Katolicki. Lokalizacja ich mauzoleum nie jest przypadkowa i ma wymiar symboliczny, gdyż to właśnie ta dwójka odbiła Grenadę z rąk muzułmanów i doprowadziła do końca trwającą przez długie stulecia rekonkwistę.

Obecnie zabytek jest udostępniony do zwiedzania, a jego zakrystia pełni funkcję muzeum, w którym wystawiane są dzieła sztuki zgromadzone przez władców, a także należące do nich regalia władzy.

Izabela i Ferdynand a Grenada

Gdy w 1469 roku Izabela I Kastylijska i Ferdynand II Aragoński stawali na ślubnym kobiercu byli zaledwie pretendentami do tronów Kastylii oraz Aragonii, i zapewne mało kto mógł przypuszczać, że właśnie rozpoczyna się proces zjednoczenia ziem dzisiejszej Hiszpanii, który w niedługim czasie doprowadzi do powstania jednego z największych europejskich mocarstw.

Rządy tej dwójki cechowała odwaga oraz chęć sięgania daleko poza horyzont - w końcu to właśnie oni uwierzyli w idee Kolumba i pomogli mu zorganizować wyprawę za wielką wodę, rozpoczynając tym kolonizację obu Ameryk. Z drugiej jednak strony nie należeli do zbytnio litościwych względem innych wyznań - wydali przecież Edykt z Alhambry, nakazujący wygnanie wszystkich Żydów z Królestwa Hiszpanii, dając im zaledwie cztery miesiące na opuszczenie kraju.

Za ich najbardziej symboliczny sukces (patrząc z perspektywy ówczesnej Europy) można uznać dokończenie trwającej przez kilka stuleci rekonkwisty, czyli odbicia ziem Półwyspu Iberyjskiego z rąk Maurów. Pod koniec XV stulecia istniał już tylko jeden emirat na terenie dawnego Al-Andalus. Było to rządzone przez dynastię Nasrydów Królestwo Grenady, które rozciągało się na terenach południowej części współczesnej Andaluzji - od Gibraltaru do Almerii.

Trzeba jednak podkreślić, że nie było to silne militarnie państwo i stanowiło zaledwie cień dawnego kalifatu Kordoby. O jego słabości świadczy chociażby fakt, że niemalże od początku swojego istnienia musiało płacić daninę Królestwu Kastylii.

W 1482 roku wojska chrześcijańskie rozpoczęły systematyczne zdobywanie terytorium emiratu. Cała inwazja trwała dekadę i zakończyła się 2 stycznia 1492 roku, gdy wojska dowodzone przez Ferdynanda i Izabelę przekroczyły bramy Grenady. Rok później oboje otrzymali od papieża Aleksandra VI prawo do posługiwania się wspólnym tytułem Królowie Katoliccy (hiszp. Los Reyes Católicos), którym mogli się tytułować także ich potomkowie.

Kaplica Królewska w Grenadzie, czyli miejsce spoczynku Królów Katolickich

Odbita z rąk arabskich Grenada miała stać się symbolem potęgi państwa Królów Katolickich oraz namacalnym świadectwem triumfu chrześcijaństwa nad islamem. Do miasta ściągano najbardziej utalentowanych architektów i aktywnie je przebudowywano: fundowano nowe klasztory i kościoły (w miejscu głównego meczetu planowano wznieść okazałą katedrę), a niedługo później powstał uniwersytet.

We wrześniu 1504 roku monarchowie zadekretowali, że Grenada będzie miejscem ich pochówku. Niedługo później rozpoczęli przygotowania do wzniesienia mauzoleum, w którym mieli być chowani wszyscy hiszpańscy monarchowie. W tym samym roku zmarła Izabela, która do czasu wzniesienia kaplicy spoczęła w kompleksie franciszkanów położonym na terenie Alhambry, a projekt aż do swojej śmierci kontynuował Ferdynand.

Budowa gotyckiego gmachu rozpoczęła się w 1505 roku. Kaplica stanęła przy meczecie, który planowano w przyszłości zburzyć i zastąpić katedrą. Wnętrze świątyni miało być proste, co nie do końca przypadło do gustu cesarzowi Karolowi V, wnukowi Królów Katolickich, który po śmierci dziadka przejął odpowiedzialność za dokończenie budowy. Miał on nawet rozważać zmianę lokalizacji, ale ostatecznie uszanował wolę zmarłych i dokończył budowę kaplicy wprowadzając do niej trochę cech renesansowych, a nawet pochował w niej ojca Filipa I Pięknego. Wciąż jednak uważał, że przyszli władcy powinni spoczywać w bardziej reprezentacyjnym miejscu. Zdecydował więc o zmianie koncepcji budowy sąsiedniej katedry, wewnątrz której powstała okrągła kaplica w formie rotundy, która miała pełnić funkcję mauzoleum rodowego (więcej informacji o najważniejszej miejskiej świątyni znajdziecie w naszym artykule Katedra w Grenadzie: zwiedzanie, historia, architektura).

Finalnie jednak Grenada nie pozostała miejscem pochówku hiszpańskich władców na zbyt długo. Filip II, po swoich zwycięstwach nad Francuzami, wzniósł okazały klasztor Escorial, gdzie utworzono panteon hiszpańskich królów, do którego przeniesiono część grobów z Grenady.

Zwiedzanie Kaplicy Królewskiej w Grenadzie

Kaplica Królewska w Grenadzie jest udostępniona odwiedzającym. Zwiedzamy ją samodzielnie z otrzymanym na wejściu przewodnikiem audio w języku angielskim. Bilet kosztuje 6€. Dzieci do 12. roku życia wchodzą bezpłatnie.

Darmowy wstęp jest możliwy w środy od 14:30 do 18:30, ale wymagana jest wczesniejsza rezerwacja.

Aktualne ceny biletów oraz godziny otwarcia można sprawdzić na oficjalnej stronie.

Na spokojne zwiedzenie kaplicy oraz utworzonego w zakrystii muzeum warto zaplanować do 45 minut.

Wejście oraz kasa biletowa znajdują się w sąsiednim, historycznym budynku giełdy. Fasady kaplicy oraz giełdy skierowane są w stronę niewielkiego placyku przy ulicy Calle Oficios.

Fasada

Zanim rozpoczniemy odkrywanie wnętrza kaplicy, warto zwrócić uwagę na jej fasadę, która wychodzi w stronę niewielkiego placyku. Główny portal znajduje się po lewej stronie i składa się z dwóch powstałych w różnych okresach części. Obszar nad drzwiami, ze statuą Maryi z dzieciątkiem oraz flankującymi ją posągami Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty, pochodzi z pierwszej połowy XVI wieku. Bezpośrednio pod nimi znajduje się herb cesarski z dwugłowym orłem. Dolna część portalu jest znacznie młodsza i została wykonana w XVIII wieku.

Nad jedynym oknem w fasadzie umieszczono herb Królów Katolickich. Po obu jego stronach widnieją symbole zaadaptowane przez władców w trakcie ich życia. Po prawej zauważymy związane strzały, symbolizujące unię obu hiszpańskich królestw, a po lewej jarzmo, które przypomina, że władcy byli sobie równi. Symbole te zobaczymy też na innych ufundowanych przez nich budynkach - w tym na fasadzie kościoła klasztoru św. Hieronima.

Budynek giełdy - kasa biletowa

Kasa biletowa znajduje się we wzniesionym w 1518 roku gotyckim budynku giełdy (Lonja de Mercaderes). Fasada tej budowli ozdobiona została w stylu znanym pod nazwą plateresco, czyli w tzw. stylu złotniczym, którego dekoracje wzorowane były na bogatej ornamentyce arabskiej. Na wykonanych w stylu płomienistym balkonach na piętrze umieszczono herb Królów Katolickich.

Wnętrze Kaplicy Królewskiej

Świątynia wzniesiona została na planie krzyża łacińskiego. Jej jednonawowe, gotyckie wnętrze jest dość surowe, czy nawet ascetyczne, na czym zależało samemu Ferdynandowi. Świątynia podzielona została na dwie części. Nawę od transeptu i wielkiego ołtarza odgradza ozdobna monumentalna krata z motywami z życia Chrystusa oraz dwóch św. Janów - Chrzciciela oraz Ewangelisty - patronów świątyni. Krata ta uchodzi za jeden z najpiękniejszych późnogotyckich obiektów tego typu w całej Hiszpanii. Co ciekawe, oprócz sceny Ukrzyżowania na szczycie, obie strony kraty są identyczne.

Nawa

W nawie głównej, do której trafiamy zaraz po wkroczeniu do środka, znajdują się dwie kaplice z barokowym wystrojem oraz dawne wejście prowadzące bezpośrednio do katedry, przy którym ustawiono dwie rzeźby - jedna z nich przedstawia Świętą Rodzinę, a druga Jana Kapistrana, franciszkanina i założyciela klasztoru Braci Mniejszych Obserwantów.

Całość nakryta została sklepieniem żebrowym ozdobionym herbem monarchów oraz ich symbolami (strzałami i jarzmem).

Grobowce

Po minięciu wysokiej kraty trafiamy do transeptu z grobowcami dwóch par monarszych. Po naszej prawej znajduje się marmurowy monument Ferdynanda i Izabeli. Wykonał go pochodzący z Florencji rzeźbiarz Domenico Fancelli, jeden z prekursorów renesansu w Hiszpanii. Dzieło to zostało ukończone w 1517 roku, ale całkiem możliwe, że postać zmarłego rok wcześniej króla została wyrzeźbiona jeszcze za jego życia. Władca przedstawiony został w pełnym rynsztunku, z mieczem w dłoniach. Jego małżonka ubrana jest w tunikę i ma zawieszony krzyż na szyi. Na grobowcu możemy zauważyć gryfy, mityczne stworzenia, które reprezentują triumf chrześcijaństwa.

Po lewej stronie stoi grobowiec Joanny Szalonej, córki Królów Katolickich, oraz jej męża Filipa I Pięknego. Monument rodziców cesarza Karola V wyszedł spod ręki jednego z najważniejszych hiszpańskich rzeźbiarzy epoki Odrodzenia, Bartolomé Ordóñeza, który stworzył dzieło bardziej energiczne od Fancelliego.

Oba grobowce są jednak wyłącznie symbolicznie. Skromne trumny wymienionej pary, oraz młodego księcia Miguela, przechowywane są w krypcie znajdującej się poniżej (do której możemy zejść).

Barokowe ołtarze w bokach transeptu

Po obu stronach transeptu zainstalowano barokowe ołtarze, w których przechowywane są relikwie zgromadzone przez wyjątkowo pobożną Izabelę Katolicką. W ich dolnych częściach, pod drzwiczkami, umieszczono portrety czterech par królewskich (po dwie na stronę). W lewym ołtarzu przedstawiono Królów Katolickich oraz Joannę i Filipa, a w prawym cesarza Karola V wraz z żoną oraz Filipa IV z małżonką. Ostatnia para znalazła się tam nieprzypadkowo, gdyż to właśnie Filip IV zamówił wykonanie obu ołtarzy u Alonso de Meny.

Wysoki ołtarz

Ostatnim elementem kaplicy jest składający się z kilku poziomów wysoki ołtarz ozdobiony licznymi scenami zaprezentowanymi na płaskorzeźbach. Jego najniższa część nie jest religijna, a zainstalowane tam cztery reliefy przedstawiają sceny z końcowej fazy rekonkwisty - w tym poddanie miasta przez króla Boabdila oraz konwersję pozostałych w Grenadzie muzułmanów na chrześcijaństwo (schrystianizowanych hiszpańskich Maurów nazywano moryskami).

Pozostałe płaskorzeźby nawiązują już do motywów biblijnych. Na drugim poziomie warto zwrócić uwagę na dwa brutalne epizody z życia patronów świątyni, św. Jana Chrzciciela oraz św. Jana Ewangelisty. Po lewej stronie zobaczymy scenę ścięcia głowy tego pierwszego, a po prawej gotowanie we wrzącym oleju św. Jana Ewangelisty, z którego miał on cudownie ujść z życiem. Pozostałe sceny skupiają się na dziejach Chrystusa i Maryi.

Po obu stronach ołtarza umieszczono posągi modlących się Izabeli oraz Ferdynanda. Ich autorem był Diego de Siloé, architekt katedry (podobny motyw znajdziemy również we wspomnianym już kościele hieronimitów).

Muzeum w dawnej zakrystii

Na koniec wizyty przechodzimy do zakrystii zamienionej na muzeum poświęcone Królom Katolickim, gdzie wystawiane są należące do nich przedmioty. Kolekcja podzielona została na dwa obszary. W pierwszym z nich zgromadzono bezcenne obiekty ze srebra i złota należące do władców, flagi i sztandary ich wojsk, a także różne inne tkane wyroby.

Do najbardziej wartościowych eksponatów należą:

• regalia władzy - korona oraz berło należące do Izabeli,
• paradny miecz Ferdynanda,
• mszał Izabeli,
• sztandary wojsk katolickich z czasów wkraczania do Grenady w 1492 roku,
• należąca do Izabeli srebrna szkatuła na biżuterię z ozdobnymi gotyckimi motywami.

Druga część muzeum skupia się na zgromadzonych przez Izabelę obrazach z motywami religijnymi wykonanymi na drewnie przez XV-wiecznych artystów. Pozostały one w Grenadzie na wyraźnie życzenie królowej, która chciała, aby po jej śmierci dzieła te ozdabiały jej mauzoleum. Wśród malowideł są prace stworzone przez znamienitych mistrzów pędzla, takich jak Hans Memling, Rogier van der Weyden, Pietro Perugino (motyw Ecce homo) czy Sandro Botticelli ("Agonia w ogrodzie").

Bibliografia:

• Granada and the Alhambra: Art - Architecture - History, Ediciones Miguel Sánchez,
• https://capillarealgranada.com