Spiska Kapituła - atrakcje i zwiedzanie siedziby biskupów Spiskich
Spiska Kapituła, nazywana czasem górnolotnie "słowackim Watykanem", to dawne miasteczko biskupów Spiskich, które obecnie stanowi część Spiskiego Podgrodzia. Współczesna Spiska Kapituła, która dostąpiła zaszczytu wpisania na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO, przyciąga licznych miłośników średniowiecza oraz architektury gotyckiej.
Spiska Kapituła - zwiedzanie
Spiska Kapituła była niegdyś osobną wsią a potem miastem, które wyrosło obok wybudowanego tu w wiekach średnich kościoła. Wpływ na rozwój dzisiejszej dzielnicy Spiskiego Podgrodzia miało powstanie obok kościoła, szkoły i seminarium duchownego. Wkrótce część osady otoczono murami i wzniesiono dwie bramy. W 1776 roku kościół św. Marcina podniesiony został do rangi katedry.
Dziś ten niewielki obszar możemy zwiedzić - najwięcej czasu spędzimy w katedrze, a następnie będziemy mogli obejrzeć Pałac Biskupi (Biskupský palác), zabytkowe fortyfikacje oraz kanonie (domy mieszkalne kanoników - zasłużonych duchownych). Na wszystko potrzebować będziemy około 2-3 godzin.
Katedra św. Marcina (Katedrála svätého Martina)
Za początek prac przy budowie tutejszego kościoła uznaje się rok 1193, choć prawdopodobnie zostały one dość szybko przerwane (m. in. przez najazd tatarski). Romańską bazylikę ukończono w 1273 roku ale bardzo szybko okazało się, że jest ona za mała aby pomieścić przybywających wiernych. Dlatego w XV wieku rozpoczęto prace nad nowym kościołem. Okazała gotycka katedra została ukończona w 1497 roku.
Kilka lat później gotowa była kaplica grobowa rodu Zapolya. Początkowo Zaployowie wznieśli ją w oddalonym ok. 20 kilometrów Spiskim Czwartku (Spišský Štvrtok) ale później zdecydowali się na wybudowanie nowej nekropolii w Spiskiej Kapitule. Dziś kaplica o wysokich oknach stanowi magnes na miłośników późnego gotyku, którzy przybywają tu z odległych miejsc.
W XVIII wieku katedrę przearanżowano w stylu barokowym ale już w drugiej połowie XIX wieku dokonano jej regotyzacji.
Wstęp do katedry jest płatny. Warto jednak zapłacić za wejściówkę i nie śpieszyć się podczas zwiedzania świątyni.
A teraz sprawdźmy co warto zobaczyć w katedrze!
Ołtarze
W katedrze znajduje się osiem zabytkowych ołtarzy, ale mało który pochodzi z czasów średniowiecza. Ich obecny wygląd to w większości przypadków efekt regotyzacji z XIX wieku.
Kaplica grobowa rodu Zapolya
Jedynym wyjątkiem jest Ołtarz Koronacji Matki Bożej w kaplicy rodu Zapolya, który został wykonany w XV wieku i przetrwał do naszych czasów bez większych przeróbek. Ołtarz Michała Archanioła zachował gotyckie malowidła. Pozostałe (w tym również ołtarz główny) posiadają pojedyncze oryginalne fragmenty. Kaplica grobowa Zapolya to jedno z najważniejszych dzieł sztuki gotyckiej w całej Słowacji.
Fresk z koronacją Karola Roberta
Nad wejściem do katedry widnieje bezcenne średniowieczne malowidło, przedstawiające króla Węgier Karola Roberta koronowanego przez Maryję z Dzieciątkiem. Obok władcy klęczą: Tomáš (syn Franciszka) z Šemšy (kasztelan zamku spiskiego), Thomas II (arcybiskup Ostrzyhomia) oraz prepozyt spiski Heinrich (prawdopodobnie fundator dzieła).
Obraz ma charakter polityczny i nie bez powodu znajduje się właśnie na Spiszu. Karol Robert musiał stoczyć ciężką walkę o tron z możnym Mateuszem Czakiem. Fresk powstał w 1317 roku po tym jak król pokonał wojska Czaka w krwawej bitwie pod Rozhanovcami (1312). Decydujące uderzenie wykonały właśnie oddziały ze Spiszu.
Biały lew
Rzeźba z trawertynu w północnej części świątyni to prawdopodobnie najstarsza romańska rzeźba na całej Słowacji. Trudno powiedzieć co dokładnie przedstawiała - część historyków twierdzi, że wyrzeźbiona obok zwierzęcia księga może sugerować Ewangelię św. Jana. Być może jednak chodzi o symbol innego ewangelisty czyli świętego Marka. Zdaniem znawców prostota wykonania lwa przemawia za tym, że było to dzieło lokalnego artysty. W 2009 roku "leo albus" znalazł się na jednym ze słowackich znaczków pocztowych.
Inne
Co ciekawe w 2003 roku do katedry sprowadzono szczątki biskupa spiskiego Jána Vojtašška. Jest to postać bardzo niejednoznaczna: z jednej z strony w czasie wojny zaaprobował antysemickie ustawy Słowackiej Partii Ludowej, z drugiej strony w czasach powojennych nie poszedł na ugodę z komunistami, co skończyło się dla niego szykanami, więzieniem i wygnaniem z kraju.
Spiska Kapituła - co jeszcze warto zobaczyć?
Mury miejskie i budynki kapituły
Układ niewielkiej dzielnicy jest bardzo interesujący. Większość zabudowań skupiła się wokół jednej ulicy (o nazwie Spišská kapituła). Jeśli przyszliśmy tu od strony miasta będziemy mieli okazję, po minięciu bramy, obejrzeć dawne kanonie. Domostwa pochodzą z różnych epok, a na ich fasadach dostrzeżemy wiele zabytkowych elementów. Do dziś przetrwała również dawna dzwonnica z XVIII wieku (dziś w jej wnętrzu działa niewielka kawiarnia).
Kalwaria
Odpowiadając na potrzeby rozwijającego się ruchu pielgrzymkowego George Barsony, rektor tutejszej szkoły, postanowił na pobliskim wzgórzu Pažica wybudować sieć kaplic wzorowanych na… polskiej Kalwarii Zebrzydowskiej. Projekt realizowano przez ponad 120 lat, a do naszych czasów przetrwało kilka zabytkowych kapliczek. Wyznaczono pomiędzy nimi szlaki turystyczne - przejście najdłuższego zajmie nam około 45 minut.
Zabytkowe kanonie
Jeśli ruszymy jedyną uliczką Spiskiej Kapituły, dotrzemy do kanonii - czyli domów kanoników, jak określano zasłużonych duchownych. Warto obejrzeć ozdabiające je detale.