Gniezno atrakcje - 15 ciekawych miejsc, które warto zwiedzić i zobaczyć

Jedno z ważniejszych wielkopolskich miast, siedziba prymasa Polski, miejsce związane z legendą o Lechu - pełne zabytków Gniezno z całą pewnością ma sporo do zaoferowania turystom zainteresowanym historią.

W naszym artykule opisaliśmy zarówno największe atrakcje Gniezna, jak i mniej znane miejsca. Całość wzbogaciliśmy sporą dawką informacji historycznych, które mamy nadzieję pozwolą Wam lepiej zrozumieć i poznać zwiedzane zabytki.

Jak zwiedzać Gniezno?

Gniezno jest miastem kompaktowym i łatwym do zwiedzania pieszego. Większość zabytków zlokalizowana jest w ścisłym centrum - to tam odnajdziemy rynek z jego zabudową oraz Wzgórze Lecha, gdzie dumnie stoi katedra. W pewnej odległości od rynku leżą między innymi Muzeum Początków Państwa Polskiego (ok. 1 kilometr) czy Parowozownia (ok. 1,5 kilometra).

Na spokojne zwiedzenie najważniejszych miejsc powinien wystarczyć Wam dobrze rozplanowany jeden dzień, ale pozostając w Gnieźnie na weekend, również będziecie mieć co robić!

Co warto zobaczyć w Gnieźnie? Największe zabytki oraz atrakcje

Wzgórze Lecha i jego zabytki

Wzgórze Lecha, na którym wznosi się imponująca katedra, jest najstarszą częścią Gniezna. Większość turystów przybywa tu, aby zwiedzić słynną świątynię oraz drogocenne Drzwi Gnieźnieńskie, ale miejsce to oferuje również kilka innych atrakcji.

Wszystkie atrakcje Wzgórza Lecha:

• Drzwi Gnieźnieńskie (wejście z przewodnikiem w cenie) - bilet normalny 10 zł, bilet ulgowy 7 zł.
• Podziemia katedry (wejście z przewodnikiem w cenie) - bilet normalny 8 zł, bilet ulgowy 6 zł.
• Taras widokowy (wejście samodzielne, bez przewodnika) - bilet normalny 7 zł, bilet ulgowy 5 zł. Atrakcja ta czynna jest wyłącznie w sezonie letnim.
• Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej (zwiedzanie bez przewodnika) - bilet normalny 13 zł, bilet ulgowy 9 zł.

Do każdego z obiektów obowiązuje oddzielny bilet, ale istnieje możliwość zakupu karnetu uprawniającego do wejścia we wszystkie miejsca w cenie **31 zł (bilet ulgowy 22 zł).

Wejściówki możemy nabyć w kasie Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej (ul. Kolegiaty 2). Więcej informacji o biletach wstępu i godzinach otwarcia znajdziecie na tej stronie.

Bazylika prymasowska Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Imponująca budowla jest trzecim z kolei kościołem na tym miejscu. Być może istniała tu niegdyś pogańska świątynia. Wspomina o niej część kronik, a archeolodzy odkryli resztki tajemniczej kamiennej budowli z głębokim szybem w centralnej części. Niestety przeprowadzenie niezbędnych badań archeologicznych utrudnia stojący dziś na reliktach kościół św. Jerzego. Część badaczy podważa tę hipotezę twierdząc, że odnalezione fundamenty to pozostałość piastowskiego palatium.

Pierwszą świątynię wzniósł w tym miejscu Mieszko I, była to niewielka kamienna rotunda z dwoma aneksami. Według tradycji kościół ufundowała Dobrawa. Najprawdopodobniej to właśnie w tej świątyni złożono ciało świętego Wojciecha. Nowy, romański kościół wzniósł w tym miejscu prawdopodobnie już Bolesław Chrobry. W 1038 budowla została zniszczona podczas najazdu Brzetysława, odbudowaną i znacznie poszerzono w drugiej połowie XI wieku. Odbywały się tu istotne zjazdy i spotkania z udziałem dostojników kościelnych i panujących. W XIV wieku po zniszczeniach z okresu najazdu krzyżackiego rozpoczęto wznoszenie na wzgórzu Lecha monumentalnej gotyckiej katedry. Kolejne istotne przebudowy miały miejsce w XVII i XVIII wieku. Boczne kaplice otrzymały wtedy rys barokowy i nowe, bogate zdobienia. W roku 1931 papież Pius XI podniósł katedrę do rangi bazyliki mniejszej. Ostatnie poważne zniszczenia dotknęły świątynię w 1945 roku. Po wyzwoleniu miasta kościół został ostrzelany przez radziecki czołg. Najprawdopodobniej wysokie wieże posłużyły czołgistom za punkt do regulacji celowników. Pożar, który wtedy wybuchł zniszczył stalle, organy i poważnie uszkodził wieże. Odbudowę świątyni zakończono w latach 60.

Współczesna świątynia jest trójnawową bazyliką z ambitem (obejściem) i wieńcem czternastu kaplic. Gotycka, dwuwieżowa bryła otoczona jest barokowymi kaplicami. Same wieże noszą kopie barokowych hełmów. W wolnostojącej dzwonnicy (wybudowana w roku 1973) wisi między innymi słynny dzwon Święty Wojciech (odzywa się tylko podczas ważnych uroczystości, wykonany w XVII wieku, został ponownie przetopiony w wieku XVIII). Inny dzwon, Błogosławiony Bogumił, stoi obok wejścia do prawej nawy (pomiędzy bazyliką a pomnikiem Chrobrego), na pamiątkę pożaru z 1945 roku kiedy to instrument spadł z wieży.

Poniżej opisaliśmy najważniejsze zabytki, które zobaczycie we wnętrzu świątyni.

Drzwi gnieźnieńskie - arcydzieło romańskiej sztuki odlewniczej w Polsce

Większość turystów przybywa do katedry, aby obejrzeć słynne Drzwi Gnieźnieńskie uznawana za arcydzieło romańskiej sztuki odlewniczej w Polsce. Powstały w XII wieku, ale nie wiemy kto je wykonał (według jednej z hipotez był to tajemniczy mistrz Piotr, według innej wykonawców mogło być nawet trzech). Piękne zdobienia wyobrażają 18 scen z życia świętego Wojciecha (od jego narodzin aż do złożenia ciała w grobie). Pola z żywotem świętego otacza charakterystyczna dla sztuki tego okresu bordiura. Pośród motywów roślinnych ukazano też zwierzęta i potwory - najsłynniejszym jest lew, którego możemy zobaczyć też na współczesnym banknocie dwudziestozłotowym (na tle rewersu, po prawej stronie od denara Chrobrego).

Konfesja i relikwiarz św. Wojciecha

Najciekawszym zabytkiem wnętrza prezbiterium jest konfesja i relikwiarz św. Wojciecha. Zabytkowy baldachim został wykonany w XVII wieku, na wzór konfesji św. Piotra z Watykanu. Jeszcze przed jest stworzeniem wykonano srebrny relikwiarz na szczątki męczennika. Ma on kształt trumienki, na której wyrzeźbiono świętego w stroju biskupim. W XIX wieku dorobiono cztery postacie symbolizujące stany społeczne (chłop, szlachcic, duchowny i mieszczanin), które podtrzymują trumnę-relikwiarz. Zabytek uległ poważnym uszkodzeniom podczas kradzieży w 1986 roku. Złodzieje odpiłowali figurę, z której odcięli m.in. głowę. Po odnalezieniu sprawców trzeba było ponownie przetopić część srebra i z niego wykonać brakujące elementy.

Historia relikwii świętego jest dość skomplikowana i pełna zagadek. Wiadomo, że szczątki zostały wywiezione do Pragi przez księcia Brzetysława, jednak w późniejszych latach odnaleziono pominiętą przez grabieżców głowę świętego. Przechowywana przez wiele lat w gnieźnieńskiej katedrze, zaginęła w 1923 roku (najprawdopodobniej skradziona). Jednak na prośbę kardynała Hlonda z Watykanu przesłano do Gniezna relikwie, podarowane papieżowi przez Bolesława Chrobrego. Znajdują się one do dziś w ozdobnym relikwiarzu.

Kaplice boczne

Warto zwrócić uwagę na kaplice boczne, a zwłaszcza Kaplicę Potockiego i Kaplicę Łubieńskich, gdzie pochowano kilku prymasów Polski. Do zwiedzania udostępniono również podziemia oraz taras widokowy na wieży bazyliki.

Podziemia katedry

Warto również zakupić bilet i zejść do podziemi, które, oprócz bycia miejscem pochówku, są również stanowiskiem archeologicznym z reliktami wcześniejszych świątyń z X i XI wieku.

Wśród nich zobaczymy między innymi posadzkę romańskiego kościoła, miejsca koronacji pierwszych polskich królów, oraz najstarszy w Polsce napis nagrobny pochodzący prawdopodobnie z 1006 roku.

Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej

Naszym zdaniem punktem obowiązkowym podczas zwiedzania Gniezna jest wizyta w Muzeum Archidiecezjalnym. Można tam zobaczyć najcenniejsze obiekty, które niegdyś należały do katedralnego skarbca – w sumie kilkadziesiąt artefaktów datowanych od X do XVIII wieku. Jest to jedno z niewielu miejsc w Polsce, gdzie można podziwiać tak wspaniałe dzieła sztuki romańskiej i gotyckiej.

Najbardziej znanym eksponatem jest Kielich Agatowy, lepiej znany jako Kielich Świętego Wojciecha. Według tradycji, miał on być używany przez samego świętego. Inne skarby to relikwiarze św. Barbary, św. Gereona czy św. Urszuli.

Rynek

Gnieźnieński rynek w dawnych czasach znajdował się poza linią murów miejskich. Przebieg nieistniejących, średniowiecznych obwarowań został oznaczony kostką brukową innego koloru np. na ulicy Tumskiej (idąc od bazyliki prymasowskiej do Rynku). Swój obecny wygląd główny plac miasta uzyskał po pożarze w 1819 roku.

Spustoszone centrum miasta uprzątnięto, a na ruinach wzniesiono nowe kamienice, które możemy oglądać do dziś. W 2014 roku w centrum Rynku wybudowano nową fontannę.

Muzeum Początków Państwa Polskiego

W latach 50. podjęto decyzję o utworzeniu nowej placówki muzealnej, która prezentowałaby turystom najważniejsze obiekty, związane z początkami naszego kraju. Duże, nowoczesne jak na owe czasy pawilony, wybudowano w latach 70. w okolicach jeziora Jelonek. Dziś można tu zobaczyć kilka interesujących wystaw stałych jak np. "Ceramika Gnieźnieńska", "Piastów malowane dzieje" (tematyczna galeria malarstwa), "Sztuka romańska w Polsce" czy "Gniezno. Stąd do przeszłości" (historia miasta).

Szczególnie zainteresowanie turystów wzbudzają trzy filmy prezentowane podczas zwiedzania, a poświęcone panowaniu Mieszka I i Bolesława Chrobrego oraz zabytkom odnalezionym podczas prac archeologicznych w Gnieźnie i okolicach. Jeśli interesuje Was historia, nie możecie przegapić okazji odwiedzenia tej placówki!

Trakt Królewski - zwiedzanie Gniezna śladami królików

Ciekawym pomysłem na zwiedzanie miasta jest podróż wzdłuż tzw. Traktu Królewskiego czyli nowego szlaku turystycznego. Turyści podczas przechadzki zobaczą pięć posągów królów Polski (tych, którzy koronowali się w Gnieźnie), dwóch legendarnych władców (Lecha i Piasta) oraz piętnaście rzeźb... królików.

Te sympatyczne stworzenia wyobrażają m.in. przedstawicieli zawodów istotnych dla miejsc, w jakich zostały ustawione (np. Królik Kolejarz czy Królik Skryba). Swoją wiedzę na temat miasta będzie można poszerzyć przy czterech makietach dawnych zabudowań i przy kilku tablicach informacyjnych.

Parowozownia w Gnieźnie

Miłośnicy zabytków techniki powinni wybrać się do Parowozowni. Kompleks ten, wybudowany w 1875 roku, dziś pełni funkcję muzeum.

Pomnik Bolesława Chrobrego

Jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów Gniezna jest pomnik Bolesława Chrobrego, autorstwa Marcina Rożka, stojący na południe od bazyliki prymasowskiej. Rzeźba została ustawiona na placu w 1929 roku i przetrwała do wybuchu wojny, kiedy to monument zniszczyli Niemcy. Wojny nie przeżył również autor - za odmowę wykonania pomnika Adolfa Hitlera został wysłany do KL Auschwitz gdzie zmarł w 1944 roku. Obecny pomnik wzorowany na oryginale (autorem posągu był Jerzy Sobociński) został ustawiony w obecnym miejscu w 1985 roku.

Kościół św. Jerzego

Pomiędzy katedrą a Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej znajduje się kościół św. Jerzego. Jego obecna, barokowa forma pochodzi z XVIII wieku, ale historia tego miejsca jest znacznie bogatsza.

W murze kościoła dostrzeżemy szereg romańskich reliktów - to resztki pierwotnej świątyni, pochodzącej być może jeszcze z czasów Mieszka I. Całość stoi na fundamentach tajemniczej budowli z czasów początków państwa polskiego. Historycy i archeolodzy nie są pewni jaką pełniła ona funkcje (być może była to pogańska świątynia, a może palatium Mieszka I). Współcześnie świątynia służy klerykom tutejszego seminarium, msze odprawiane są tu w niedzielę.

Kościół Wniebowzięcia NMP i św. Antoniego

(Franciszkańska 12)

Pierwszy kościół w tym miejscu powstał w roku 1270, kiedy to Przemysł II oddał owo wzgórze zakonowi klarysek. Od tamtego czasu nazywane jest ono Wzgórzem Panieńskim. Prawdopodobnie na przełomie XIII/XIV wieku ksienią klasztoru była bł. Jolenta - córka króla Węgier Beli IV, siostra św. Kingi. Jej relikwie znajdują się do dziś w świątyni. Obecna świątynia wzniesiona została przez franciszkanów w stylu barokowym. Z racji tego, że obok znajdował się stary kościół klarysek oba budynki zostały połączone w jeden - stąd dziś możemy tu zobaczyć nietypową świątynie o dwóch nawach! W środku można zobaczyć też, otoczony kultem, obraz Matki Bożej Pocieszenia z Gniezna czyli tzw. "Panią Gniezna".

Tereny zielone

Gniezno bardzo ładnie prezentuje się wiosną i latem między innymi dzięki terenom zielonym. Turyści mogą odpocząć od trudów zwiedzania w Parku Miejskim im. Generała Władysława Andersa lub nad jeziorem Jelonek w Parku Piastowskim.

Ciekawym miejscem jest położona w centrum miasta Dolina Pojednania. Niewielki skwer odwiedzili w 2000 roku politycy kilku europejskich krajów (Czechy, Niemcy, Polska, Słowacja, Węgry) i posadzili tu dęby. Mają one symbolizować zjednoczenie Europy.

Inne kościoły w Gnieźnie warte uwagi

W centrum miasta i jego okolicach przetrwało jeszcze kilka zabytkowych świątyń. Warto zajrzeć chociażby do kościoła św. Trójcy (ul. Farna 6). Ta gotycka budowla służyła niegdyś miejskim cechom i bractwom. Na północ od Rynku możemy zwiedzić kościół Jana Chrzciciela (Świętego Jana 2), uznawany za najstarszą świątynię miasta (powstał w XIV wieku). W prezbiterium przetrwały do naszych czasów freski pochodzące ze średniowiecza. Kilkaset metrów od centrum zachowały się dwie inne świątynie: kościół św. Wawrzyńca (Świętego Wawrzyńca 8) i kościół św. Michała Archanioła (Świętego Michała 1). Z XIX wieku pochodzi kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, który pierwotnie pełnił funkcję świątyni protestanckiej.

Zwiedzanie Gniezna - wskazówki i informacje praktyczne

• Powiatowe Centrum Informacji Turystycznej znajduje się w centrum miasta (Rynek 14). W środku znajdziemy darmowe mapy oraz inne materiały dotyczące miasta. Można tu również uzyskać informacje na temat hoteli oraz wynająć przewodników miejskich.

• Dojazd do Gniezna nie powinien nastręczać problemów. Miasto posiada sporo połączeń kolejowych m.in z Warszawą, Poznaniem, Gdańskiem, Łodzią czy Wrocławiem. Dzięki lokalnym połączeniom dostaniemy się również do wielu ciekawych okolicznych miejscowości takich jak: Inowrocław, Żnin, Września czy w okolice ruin palatium na Ostrowie Lednickim.

Ciekawostki o Gnieźnie

• Kilka słów o nazwie miasta: w księdze pierwszej "Kroniki polskiej" Galla Anonima czytamy: "Był mianowicie w mieście Gnieźnie, które po słowiańsku znaczy tyle co "gniazdo", książę imieniem Popiel". Tę interpretację przejęli kolejni kronikarze, powtarzając ją między innymi wraz z legendą o Lechu, Czechu i Rusie. Część językoznawców wątpi jednak w taką proweniencję, wskazując na to, że miasto swoja nazwę wzięło od nieistniejącego już dziś jeziora.

• W kronice wielkopolskiej pojawia się legenda, która wiąże założenie Gniezna z historią o Lechu, Czechu i Rusie. Trzej bracia mieli wyruszyć w podróż, a po rozdzieleniu się założyć trzy państwa słowiańskie: Polskę, Ruś i Czechy. Lech swoją siedzibę miał nazwać Gnieznem. Inne wersje opowieści wspominają o gniazdującym orle, którego obrano za znak przyszłego narodu. Co ciekawe taka opowieść występuje w kulturach różnych narodów, a wersję z Lechem, Czechem i Rusem po raz pierwszy odnajdujemy ją w pochodzącej z XIII wieku kronice węgiersko-polskiej.

• Choć miasto długo uważano za pierwszą stolicę Polski to dziś część historyków podważa taką tezę. Trzeba jednak zaznaczyć, że we wczesnym średniowieczu za stolicę uważano gród, w którym przebywał władca. Z racji tego, że ówcześni książęta i królowie często przemieszczali się wraz z dworem, każdy kraj posiadał kilka grodów stołecznych. Gniezno z całą pewnością pełniło taką rolę, trudno jednak stwierdzić czy Mieszko I i Bolesław Chrobry to właśnie na Wzgórzu Lecha gościli najczęściej.

• Co kilka lat odbywają się w mieście kolejne zjazdy gnieźnieńskie. Zapraszani są na nie działacze religijni, duchowni i politycy. Reprezentanci różnych krajów i wyznań rozmawiają o przeszłości oraz tożsamości Europy.

Gniezno - historia miasta w pigułce

Najstarsze osadnictwo na terenie Gniezna sięga epoki kamienia łupanego. W późniejszych czasach funkcjonowało tu kilka niewielkich osad. Przez wiele lat uważano, że na współczesnym Wzgórzu Lecha istniał gród, którym mieli władać członkowie legendarnej dynastii Popielidów. Jednak badania archeologiczne wskazują, że resztki kamiennej budowli, które odkryto pod katedrą, miały prawdopodobnie funkcję kultową. Być może działała tu ważna, pogańska świątynia, porzucona po chrzcie Mieszka I.

Około 940 roku na terenie dzisiejszego miasta powstał gród obronny, który szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków władzy w państwie Piastów. Wzniesiono tu palatium (średniowieczny pałac, siedziba władcy), a dokument Dagome Iudex określa państwo Mieszka mianem "Schinesghe" - co część historyków odczytuje jako przekręconą nazwę Gniezna.

Za panowania Bolesława Chrobrego odbył się tu słynny "zjazd gnieźnieński", podczas, którego cesarz Otton III włożył na skronie polskiego księcia diadem. Utworzono wtedy metropolię kościelną z siedzibą w Gnieźnie oraz kilkoma biskupstwami. W 1025 roku koronował się tu Bolesław Chrobry. Czasy świetności Gniezna powoli zbliżały się do końca - w 1038 roku gród został złupiony przez księcia Brzetysława. Zniszczenie musiały być znaczne gdyż Gall Anonim zapisał kilkadziesiąt lat później - "(...) w kościele św. Wojciecha męczennika i św. Piotra apostoła dzikie zwierzęta założyły swe legowiska". Poczynione spustoszenia sprawiły, że Kazimierz Odnowiciel przeniósł swą siedzibę do Krakowa. Mimo to w Gnieźnie, aż do XIV wieku, odbywały się koronacje królewskie (koronę na swe skronie włożyli tu: Bolesław Chrobry, Mieszko II, Bolesław Szczodry, Przemysł II i Wacław II.

Około roku 1239 Gniezno uzyskało lokację - miasto rozwijało się na Wzgórzu Panieńskim (nazwa pochodzi od pobliskiego klasztoru żeńskiego), w pewnym oddaleniu od Wzgórza Lecha, na którym wznosiły się budowle sakralne. Miejscowość została spalona przez Krzyżaków w 1331 roku.

Za panowania Kazimierza Wielkiego miasto odżyło - w kolejnych latach rozwijał się handel, powstawały liczne warsztaty rzemieślnicze i wznoszono nowe budowle. Dzięki uzyskaniu tytułu prymasa arcybiskupi gnieźnieńscy zaczęli pełnić szczególną rolę wśród polskiego duchowieństwa - pierwszym, który nosił ten tytuł był Mikołaj Trąba. Pomyślne czasy przerwała seria pożarów i najazd szwedzki. Mimo, że miasto nadal pełniło ważną rolę w Wielkopolsce to dawnej rangi nie odzyskało już nigdy. W 1819 roku pożar zniszczył większość dawnej zabudowy mieszczańskiej - po tej klęsce wytyczono nowe ulice, wzniesiono też szereg budynków użyteczności publicznej.

Po okresie rozbiorów Gniezno wróciło do Polski w 1918 roku, podczas powstania wielkopolskiego. Miasto zostało zbombardowane w 1939 roku, a w roku 1945 pożar wybuchł w gnieźnieńskiej katedrze. Dwukrotnie przybył tu papież Jan Paweł II podczas swoich pielgrzymek do Polski (w roku 1979 i w 1997). Współczesne Gniezno jest często odwiedzane przez turystów podróżujących po centralnej części naszego kraju.