Norymberga w czasach nazistowskich - historia, zabudowania oraz muzea

Norymberga niemal od samego początku powstania Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (niem. Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, w skrócie NSDAP) była jednym z kluczowych miast rosnącego w siłę ruchu nazistowskiego. Tak jak w piwnicach piwnych w Monachium wykuwała się nowa zbrodnicza ideologia, tak w Norymberdze i szerzej całym regionie Frankonii powstała swoista nazistowska twierdza, gdzie członkowie partii i wszyscy z nią związani mogli spotykać się setkami tysięcy na corocznych zjazdach.

Norymberga jako miasto symbol

Sam wybór Norymbergi na miejsce organizacji zjazdów partii nie był przypadkowy. Miasto to już w czasach średniowiecznych było jednym z kluczowych ośrodków Rzeszy (Świętego Cesarstwa Rzymskiego), gdzie przez wiele wieków zatrzymywali się wszyscy niemieccy cesarze. Było to więc idealne miejsce propagandowe - przybywający do Norymbergi mogli poczuć dawną wielkość i jednocześnie odczuć degradację ich narodu po I wojnie światowej w porównaniu z dawną potęgą średniowiecznej Rzeszy.

Z Norymbergą kojarzone są również ustawy norymberskie (niem. Nürnberger Gesetze) z 1935 roku, które ogłoszono na corocznym zjeździe partii. Określono w nich szczegółowo kogo można nazywać obywatelem Rzeszy i zdefiniowano zasady mające "bronić" czystość niemieckiej krwi. Zgodnie z nowym prawem zakazywano m.in. małżeństw mieszanych Żydów oraz obywateli Rzeszy. Ustawy te pozwoliły na legalne pozbawianie Żydów i Cyganów obywatelstwa oraz na ich późniejsze gnębienie w latach 1939-1945. Dla niektórych czytelników szokujący może być fakt, że część ustaw wzorowano na podobnych rozwiązaniach istniejących w Stanach Zjednoczonych w odniesieniu do osób czarnoskórych, które funkcjonowały jeszcze długo po zakończeniu II wojny światowej…

Porażki Niemiec w II wojnie światowej i posuwanie się Aliantów na zachód oznaczało dla miasta to, że wkrótce zostanie zmiecione z powierzchni ziemi. Wojska amerykańskie i brytyjskie nie oszczędzały żądnych ośrodków, które były jednoznacznie kojarzone z partią nazistowską. Pierwsze naloty na Norymbergę odbyły się już w 1942 roku, ale główna nawałnica spadła na miasto 2 stycznia 1945 roku. Podczas jednej nocy zburzono 90% średniowiecznej zabudowy historycznego starego miasta. Co warte odnotowania - na obszarze w granicach dawnych murów miejskich zginęło zaledwie 21 osób, gdy w pozostałej części miasta ofiary liczono w tysiącach.

Jak to możliwe? Pod miastem od czasów średniowiecznych drążono wielopiętrowe piwnice i tunele, które władze miejskie wykorzystały jako schrony. W części podziemnych pomieszczeń ukryto najważniejsze miejskie i niemieckie dzieła sztuki, w tym regalia władzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego oraz skradziony ołtarz Wita Stwosza z Kościoła Mariackiego w Krakowie.

Więcej: Podziemne atrakcje Norymbergi - dawne piwnice piwne, bunkry, lochy i kazamaty

Po wojnie, w niezniszczonym Pałacu Sprawiedliwości, obradowały Międzynarodowy Trybunał Wojskowy oraz amerykańskie trybunały wojskowe, które w tzw. procesach norymberskich skazały niektórych z największych zbrodniarzy wojennych.

Norymberskie stare miasto po wojnie odbudowano z zachowaniem historycznego układu, ale tylko część fasad i budynków została zrekonstruowana.

Teren zjazdów partii nazistowskiej (niem. Reichsparteitagsgelände)

Pierwsze dwa kongresy NSDAP w Norymberdze odbyły się w 1927 i 1929 roku, czyli jeszcze w czasie istnienia Republiki Weimarskiej i przed dojściem Adolfa Hitlera do pełni władzy. Jako miejsce spotkań wybrano teren parkowy nazywany Aleją Leopolda (Luitpoldhain, na cześć władcy Bawarii) na południowych obrzeżach miasta.

Pod koniec lat 20. poprzedniego wieku na terenie parku rozpoczęto budowę monumentu nazwanego Halą Honoru (niem. Ehrenhalle), który miał być hołdem dla żołnierzy poległych w I wojnie światowej. Charakterystyczna budowla otoczona była czternastoma słupami, na których miał palić się ogień. Mimo że budowę Hali Honoru zakończono w 1930 roku, to już rok wcześniej podczas zjazdu partii nazistowskiej wykorzystano monument w trakcie celebracji 16 ofiar puczu monachijskiego. Słowo celebracja nie jest przesadzone, ponieważ ofiary czczono z niemal boską estymą, a podczas obchodów wnoszono tzw. Sztandar Krwi (niem. Blutfahne). Ta nietypowa relikwia, która towarzyszyła puczystom 9 listopada 1923 roku w Monachium, wnoszona była przez uczestnika tamtych wydarzeń Jakoba Grimmingera.

Monument Hali Honoru zachował się w praktycznie nienaruszonym stanie. Znajduje się po północnej stronie ulicy Bayernstraße (Bayernstrasse) i znajdziemy go pod współrzędnymi 49.435488, 11.108269.

W 1933 roku Adolf Hitler doszedł do władzy. Od razu podjęto decyzję, że Norymberga stanie się główną siedzibą corocznych zjazdów partii oraz wszystkich organizacji powiązanych. W tym celu zdecydowano o budowie nowego kompleksu zjazdowego na terenie na południe od Alei Leopolda, na obszarze parkowym wokół Jeziora Dutzendteich.

Okolice tego niewielkiego jeziora były popularnym obszarem rekreacyjnym już w XIX wieku. Działała tu popularna kawiarnia Cafe Wanner (zniszczona podczas wojny), a od 1876 roku w północnej części jeziora istniały wydzielone obszary kąpielowe. W ramach przygotowań do budowy kompleksu zjazdowego zdecydowano o zniszczeniu znajdujących się tu atrakcji dla mieszkańców: zamknięto publiczne obszary kąpielowe, zdemontowane latarnię wzniesioną w 1906 roku z okazji Wystawy Królestwa Bawarii oraz zlikwidowano ogród zoologiczny.

Zaprojektowanie 11 hektarowego kompleksu zlecono architektowi Albertowi Speerowi, który był jednocześnie oddanym politykiem partii nazistowskiej. Speer znany był ze swojego uwielbienia do dawnych form i preferowany przez niego styl można nazwać neoklasycznym, co doskonale widać po zachowanych obiektach w Norymberdze. O jego wpływie na Hitlera może świadczyć fakt, że w 1937 roku dyktator zlecił mu zaprojektowanie całkowitej przebudowy Berlina, który po wygranej wojnie miał zostać stolicą świata o nazwie Germania.

Jednym z pierwszych etapów prac było zamienienie Alei Leopolda na szeroki plac, który nazwano Placem Leopolda (niem. Luitpoldarena). Naprzeciwko Hali Honoru (niem. Ehrenhalle) wzniesiono Trybunę Honoru (niem. Ehrentribüne). Pomiędzy dwoma budowlami prowadziła trasa z równo ułożonych płyt granitowych.

Długa na 150 metrów trybuna przeznaczona była tylko dla najważniejszych członków partii. Na obu końcach konstrukcji umieszczono kilkumetrowe orły. Budynek gotowy był już na pierwsze zjazdy partii nazistowskiej. Strukturę zburzono pod koniec lat 50. poprzedniego wieku i dziś nie został po niej nawet ślad.

Od 1933 do 1938 roku na terenie nowego kompleksu odbywały się coroczne zjazdy partii, które stały się wydarzeniem porównywalnym z dzisiejszymi imprezami muzycznymi czy sportowymi. Setki tysięcy Niemców zjeżdżało do Norymbergi nawet kilka dni wcześniej, żeby zwiedzić miasto, napić się piwa i zjeść lokalne kiełbaski produkowane tu od średniowiecza. Większość uczestników zjazdów, a było ich niemal milion, nocowała w wysuniętym daleko na południe polu namiotowym, z którego nie zachowało się niemal nic. Warunki nie należały do najbardziej higienicznych czy wygodnych, ale oprócz anonimowych donosów na współtowarzyszy nikt oficjalnie się nie skarżył.

Wszystkie ze zjazdów miały wiodący temat przewodni. Na przykład zjazd w 1933 roku odbywał się pod hasłem Zwycięstwa i uczestnicy świętowali koniec Republiki Weimarskiej, a w 1937 roku zjazd odbywał się pod hasłem zmniejszenia bezrobocia.

Przez całe lata 30. pracowano nad rozbudową kompleksu, ale przed agresją na Polskę udało się ukończyć zaledwie część budynków. Wybuch wojny przerwał wszystkie prace budowlane.

Ostatni ze zwołanych zjazdów pod hasłem Pokoju miał odbyć się w 1939 roku, ale odwołano go w ostatnim dniu sierpnia, dzień przed atakiem na nasz kraj…

Niektóre z budynków przetrwały wojnę, ale część z nich zburzono już po 45 roku.

Budynki na terenie zjazdowym

Oprócz wspomnianych wcześniej Hali i Trybuny Honoru na terenie zjazdowym powstało jeszcze kilka budynków oraz struktur, z których część opisaliśmy w tej sekcji.

Hala Kongresowa (niem. Kongresshalle)

Głównym symbolem partii miał być majestatyczny gmach Hali Kongresowej (niem. Kongresshalle), gdzie miały odbywać się wszystkie zjazdy rządzącej partii NSDAP.

Za projekt budynku odpowiadał architekt Ludwig Ruff, który zmarł w 1934 roku; jego pracę kontynuował syn Franz. Zgodnie z pierwotnym planem budowla miała być olbrzymią krytą halą w formie podkowy, otoczoną kompleksem z dziesiątkami pomieszczeń. Wzorowany na rzymskim Koloseum budynek powinien pomieścić aż 50 000 członków partii i miał być dwukrotnie większy od swojego pierwowzoru. Zgodnie z projektem pośrodku hali miała stanąć platforma, z której do aktywu partyjnego przemawiałby sam wódz.

Kamień węgielny pod budowę Hali Kongresowej położono w 1935 roku. Od 1937 roku aż do wybuchu wojny przy budowie pracowało bez przerwy około 1400 robotników. Nie dość, że sam projekt był ambitny, to również jego położenie sprawiało wielkie trudności. Na miejsce budowy wybrano podmokły teren przy północnym brzegu jeziora Dutzendteich. W celu zapewnienia stabilności budowli postawiono fundamenty, składające się z 20 tysięcy wąskich filarów. Już sama podstawa pochłonęła niewyobrażalne środki.

Wybuch wojny zatrzymał pracę. Do drugiej połowy 1939 roku udało się zbudować dużą część powłoki głównego audytorium (bez dachu) oraz przylegające budynki. Skończona budowla miała być wysoka na niemal 70 metrów, ale udało się dojść jedynie do wysokości 39 metrów.

Po zakończeniu wojny władze miejskie miały różne pomysły na wykorzystanie niedokończonego budynku. Chciano na przykład go zburzyć, ale były też pomysły wykorzystania istniejącej części i budowy centrum handlowego! Nikt nie zgodził się na tak kuriozalny pomysł i budynek dziś jest największym z zachowanym śladów po architekturze III Rzeszy.

W części pomieszczeń utworzono Centrum dokumentacji terenów zjazdowych partii nazistowskiej (niem. Dokumentationszentrum Reichsparteitagsgelände) [opisaliśmy je niżej] oraz swoją siedzibę ma norymberska orkiestra symfoniczna. Wewnętrzna hala mająca służyć jako audytorium została pozostawiona sama sobie.

Na teren wewnętrznej hali możemy wejść przez wąską drogę przy wschodniej części budynku. Uwaga! Na miejscu bądźmy uważni, co chwilę przejeżdżają tamtędy autobusy turystyczne.

Pole Zeppelina (niem. Zeppelinfeld)

Na wschód od jeziora Dutzendteich znajduje się olbrzymie Pole Zeppelina (niem. Zeppelinfeld), które swoją nazwę otrzymało w 1909 roku na cześć lądującego na nim sterowca. Na obszarze tym w latach 20. poprzedniego wieku władze Norymbergi stworzyły park rekreacyjny, którego częścią był istniejący do dziś stadion miejski.

Po dojściu partii nazistowskiej do władzy wydzielono niemal kwadratowy obszar, na którym podczas zjazdów w 1933 i 1934 roku odbywały się parady członków partii. Dziś Polem Zeppelina nazywany jest właśnie ten teren. W trakcie zjazdów przed Hitlerem paradowali także żołnierze Wehrmachtu oraz członkowie młodzieżowej służby pracy (niem. Reichsarbeitsdienst).

W latach 1935-1937 po północnej stronie placu zbudowano podłużną i długą na niemal 360 metrów trybunę (niem. Zeppelinhaupttribüne); pośrodku której umieszczono podest z którego przemawiał wódz. Na górze znajdowała się wielka swastyka. Zaprojektowana przez Speera trybuna była wzorowana na ołtarzu pergamońskim nazywanym również Wielkim Ołtarzem Zeusa, którego rekonstrukcję możemy zobaczyć w Muzeum Pergamońskim na Wyspie Muzeów w Berlinie.

Wydzielone Pole Zeppelina miało prostokątny kształt o wymiarach 312 na 285 metrów. W jednym momencie mogło przebywać na nim niemal 200 tysięcy osób. Z trzech pozostałych stron pole otoczone było mniejszymi trybunami, z których do dziś zachowały się jedynie fundamenty,

W trakcie zjazdu w 1937 roku na Polu Zeppelina po raz pierwszy odbył się pokaz nazywany katedrą światła, podczas którego 150 reflektorów otaczających teren świeciło mocnym promieniem w górę.

20 kwietnia 1945 roku amerykańskie wojska odbiły miasto z rąk sił hitlerowskich. Dwa dni później na Polu Zeppelina odbyła się uroczysta parada z okazji zdobycia miasta, w trakcie której pięciu amerykańskich żołnierzy otrzymało Medal Honoru, czyli najwyższe odznaczenie wojskowe w Stanach Zjednoczonych. Po ceremonii wysadzono olbrzymią swastykę, co było symbolicznym pokazaniem światu, że era III Rzeszy dobiegła końca.

Główna trybuna oraz kwadratowy plac przetrwały wojnę i były wykorzystywana przez stacjonujące wojska amerykańskie, m.in. jako boisko do futbolu amerykańskiego. Po obu stronach trybuny rozciągała się kolumnada, którą zdemontowano dopiero w 1967 roku z powodów bezpieczeństwa. Po jakimś czasie zburzono również dwie wieże znajdujące się po obu końcach struktury.

Na zachowaną część trybuny możemy swobodnie wejść i przeczytać tablice opisowe w języku angielskim. Na miejsce możemy dojść na przykład obchodząc jezioro Dutzendteich od strony wschodniej.

Dziś obszar ten wykorzystywany jest jako tor wyścigowy.

Stadion Miejski (niem. Städtisches Stadion)

Całkiem niedaleko Pola Zeppelina wznosi się stadion występującego w Bundeslidze klubu 1. FC Nürnberg. Obiekt ten otworzono w 1928 roku i początkowo nazywany był po prostu Stadionem Miejskim (niem. Städtisches Stadion).

Od 1933 roku na obiekcie odbywały się zjazdy niemieckiej młodzieżówki Hitlerjugend oraz występy sportowe.

W latach 70. poprzedniego wieku rozpoczęto przebudowę stadionu, który w kolejnych latach jeszcze kilkukrotnie był modernizowany. Dziś obiekt nie przypomina swojej pierwszej wersji z lat 30. poprzedniego wieku i nosi nazwę Max-Morlock-Stadion. Jest to hołd dla Maksa Morlocka, który jako piłkarz większość kariery spędził w miejscowym 1. FC Nürnberg.

Wielka Droga (niem. Große Straße, Grosse Strasse)

Szeroka na niemal czterdzieści metrów i długa na około dwa kilometry droga miała być miejscem głównej parady wojskowej Wehrmachtu.

Trasa skierowana jest prosto w stronę norymberskiego zamku, co miało symbolizować połączenie dawnej wielkiej I Rzeszy z odnowioną III Rzeszą.

Droga istnieje do dziś i odbywają się na niej różne imprezy. W 2018 roku część trasy poddawana była renowacji.

Stadion Niemiecki (niem. Deutsches Stadion)

Po wschodniej stronie Wielkiej Drogi planowano budowę największego stadionu świata, który zgodnie z założeniami miał pomieścić około 400 000 widzów! Obiekt miał mieć kształt podkowy o długości około 800 metrów i szerokości 450 metrów. Sam projekt uważany jest za jednym z najlepszych przykładów hitlerowskiej megalomanii.

Budowę oficjalnie rozpoczęto 9 lipca 1937 roku, ale do wybuchu wojny udało się stworzyć jedynie fundamenty i wykopać głęboki dół. Po wojnie dół zalano, z czego powstało tzw. Srebrne Jezioro (niem. Silbersee).

Uwaga! Po wojnie zbiornik wodny wykorzystywany był jako swoiste wysypisko śmieci, do którego wlewano wszelakie nieczystości; pod żadnym pozorem nie powinniśmy wchodzić ani dotykać wody!

Hala Leopolda (niem. Luitpoldhalle)

Hala Leopolda (niem. Luitpoldhalle) powstała w 1906 roku z myślą o Wystawie Królestwa Bawarii w popularnym w tym czasie stylu Art Nouveau. Wystawa odbywała się w Norymberdze z okazji 100-lecia włączenia miasta w granice Królestwa Bawarii. W środku prezentowano maszyny i inne sprzęty przemysłowe.

Oryginalny budynek był długą na 180 metrów i szeroką na 50 metrów halą, której wnętrze przypominało swoim kształtem typową monachijską halę piwną. Przez kolejne lata w Hali Leopolda organizowano różne imprezy i wydarzenia.

W 1933 roku rozpoczęto zamianę dawnej hali wystawowej na miejsce zjazdów NSDAP. Za projekt zmian odpowiadał Albert Speer, a pierwszy zjazd w budynku odbył się rok po rozpoczęciu prac. Po przebudowie w środku mogło przebywać na raz nawet 16 000 osób.

W 1935 roku w Hali Leopolda ogłoszono wejście w życie ustaw norymberskich.

Budowla została doszczętnie zniszczona podczas jednego z pierwszych nalotów na miasto w nocy z 28 na 29 sierpnia 1942 roku. Z oryginalnej hali do dziś zachowały się jedynie schody prowadzące do budynku.

Spacer po dawnych terenach zjazdowych

Do dziś nie zachowało się wiele z oryginalnej zabudowy, ale wciąż dawny kompleks zjazdowy jest największym zagłębiem zachowanej nazistowskiej architektury. W pomieszczeniach Hali Kongresowej otworzono Centrum dokumentacji terenów zjazdowych partii nazistowskiej, o którym kilka słów napisaliśmy w jednej z dalszych sekcji.

W dobrym stanie zachowały się trzy budynki:

• niedokończona powłoka Hali Kongresowej,
• zachowana w stanie oryginalnym Hala Bohaterów,
• trybuna przy Placu Zeppelina, której część rozebrano już po wojnie.

W przypadku pozostałych budynków zachowały się dosłownie pojedyncze fragmenty/kamienie.

Na całym terenie rozmieszczono tablice informacyjne w języku angielskim, opisujące mijane budynki i obszary, a także wskazujące nasze położenie.

Na spokojny spacer po całym terenie zjazdowym i na zobaczenie wszystkich pozostałości potrzebujemy około dwóch do trzech godzin (nie wliczając w to wizyty w Centrum dokumentacji). Jeśli chcemy ominąć część północną i Halę Bohaterów powinno nam wystarczyć około półtorej godziny.

Jak dostać się na teren zjazdów? [aktualizacja wrzesień 2018]

Najprostszym sposobem na dojazd w okolicę Hali Kongresowej jest skorzystanie z tramwaju numer 8, który odjeżdża spod głównego dworca kolejowego (przystanek Nürnberg Hbf). Wysiadamy na przystanku Doku-Zentrum. Czas przejazdu od dworca to około 12 minut. Bilet możemy zakupić w automacie na przystanku.

Tereny zjazdów dzisiaj

Po wojnie władze miejskie zdecydowały o przywróceniu jeziora Dutzendteich i okolicy mieszkańcom. Dziś jest to jeden z ulubionych punktów wypoczynkowych wśród miejscowych. Na miejscu możemy wypożyczyć łódkę i popływać po jeziorze, pospacerować lub pobiegać dookoła lub wybrać się do jednej z kawiarni. Czasami aż trudno uwierzyć, że niecałe 100 lat wcześniej odbywały się tu zjazdy jednej z najbardziej nieludzkich formacji politycznych znanych światu...

Centrum dokumentacji terenu zjazdów NSDAP

W 2001 roku, w pomieszczeniach w nieukończonym budynku Hali Kongresowej, otworzono Centrum dokumentacji terenów zjazdowych partii nazistowskiej (niem. Dokumentationszentrum Reichsparteitagsgelände). W muzeum przedstawiono: historię partii nazistowskiej, zjazdów w Norymberdze oraz zbrodni przeciwko ludzkości.

W środku znajdziemy 19 wystaw tematycznych, które przedstawiają m.in.:

• sposób dojścia Adolfa Hitlera do władzy, jego historię i początku partii,
• historię puczu monachijskiego,
• historię oraz architekturę terenów zjazdowych w Norymberdze,
• zdjęcia Norymbergi przed i w trakcie trwania zlotów, które przedstawiają m.in. wesołych Niemców zwiedzających miasto i pijących piwo,
• historię ustaw norymberskich, gnębienia osób innej rasy i wyznania,
• koniec partii nazistowskiej i późniejsze procesy norymberskie.

Unikalną wartością muzeum są zdjęcia oraz multimedialne plany terenów zjazdowych, na których możemy zobaczyć kompleks z lat 1933-1938.

Na koniec zwiedzania wyjdziemy na platformę widokową nad otwartym wnętrzem audytorium Hali Kongresowej.

Opisy w muzeum są jedynie w języku niemieckim, ale na wejściu bez dodatkowych opłat otrzymamy przewodnik audio w języku polskim. Na miejscu spędzimy około dwie godziny, o ile zdecydujemy się wysłuchać wszystkich opisów.

Muzeum należy do trudnych. U odwiedzających z Polski wielokrotnie może buzować gniew bądź smutek, a niektóre z wystaw mogą być trudne do przesłuchania w całości. Całość przedstawiona jest jednak w miarę obiektywnie, choć co oczywiste duża część wystawy prezentuje niemiecki pogląd na hitlerowski terror wobec własnych obywateli, który miał wpływać na brak realnego oporu części niemieckiego społeczeństwa.

Informacje praktyczne

Wejście na teren wystawy znajduje się w północno-wschodnim rogu budynku Hali Kongresowej pod adresem Bayernstraße 110 (Bayernstrasse 110).

W cenę biletun wstępu wliczony jest przewodnik audio w języku polskim.

Procesy norymberskie, Pałac Sprawiedliwości (niem. Justizpalast) i sala numer 600

Alianci po wojnie wybrali Norymbergę jako miejsce, w którym miał obradować Międzynarodowy Trybunał Wojskowy oraz gdzie miały odbywać się pozostałe procesy poboczne (tzw. procesy norymberskie). Było to w pewnym sensie symboliczne przesłanie do ukrytych w społeczeństwie popleczników Hitlera - w miejscu w którym odbywały się zjazdy, nadejdzie kres najważniejszych postaci obalonej władzy.

Jako miejsce działania trybunału wybrano położony na zachód od historycznego starego miasta Pałac Sprawiedliwości (niem. Justizpalast), który nie ucierpiał w trakcie alianckich nalotów. Kompleks sądu powstał w latach 1909-1916 i oprócz niezliczonej ilości pomieszczeń "na powierzchni" posiadał również zaplecze więzienne składające się z wielu cel, w których w trakcie procesów przetrzymywano więźniów oraz niektórych świadków.

Procesy oraz przesłuchania odbywały się w sali numer 600, do której możemy zajrzeć, o ile w danym dniu nie odbywa się w niej żadna ze spraw.

Główny proces miał na celu osądzenie najważniejszych zbrodniarzy wojennych oraz ich współpracowników. W trybunale znaleźli się oskarżyciele z czterech państw powołujących Międzynarodowy Trybunał Wojskowy: Francji, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz Rosji. Oskarżyciele rosyjscy w trakcie procesu próbowali przypisać zbrodnie katyńską stronie niemieckiej, ale fałszerstwo było nazbyt oczywiste i wniosek całkowicie pominięto.

Trybunał obradował od 20 listopada 1945 do 1 października 1946. Na karę śmierci skazano 12 osób, z których dziesięć powieszono 16 października 1946. Hermann Göring przed wykonaniem wyroku popełnił samobójstwo, a Martin Bormann został skazany zaocznie, mimo że w trakcie procesu już nie żył, ale Alianci w 1946 roku wciąż poszukiwali go żywego. Na kary więzienia skazano kilka innych osób, w tym Alberta Speera, architekta odpowiedzialnego za kompleks terenów zjazdowych.

Po zakończeniu głównego procesu rozpoczęto 12 procesów pobocznych (tzw. procesów norymberskich) przed amerykańskimi trybunałami wojskowymi, które trwały do 1949 roku. W ich trakcie oddzielnie sądzono m.in.: lekarzy, pracowników firm wspierających machinę wojenną czy prawników. Tutaj również skazano wiele osób na wyroki śmierci przez powieszenie oraz dożywotnie więzienie.

W latach 50. klimat w Niemczech się zmienił. I o ile część wyroków śmierci wykonano sprawnie krótko po ogłoszeniu wyroku, tak część długich wyroków więzienia została w kolejnych latach znacznie skrócona - w niektórych przypadkach nawet z dożywocia do 10 lat. Zdarzały się również przypadki zamiany kary śmierci na 10 i 15-letnie wyroki pozbawienia wolności.

Zwiedzanie Pałacu Sprawiedliwości - Memorium Procesów Norymberskich

Na trzecim piętrze Pałacu Sprawiedliwości stworzono specjalną wystawę poświęconą procesom norymberskim - Memorium Procesów Norymberskich (niem. Memorium Nürnberger Prozesse). Największa część wystawy opisuje lata 1945-1949, ale przedstawiono również początki Adolfa Hitlera i jego partii, czasy wojenne, a także okres po zakończeniu procesów.

Oprócz materiałów tekstowych na wystawie znalazło się również trochę artefaktów z samych procesów, w tym m.in. oryginalne ławy czy skrzynia, w której przechowywano dowody.

Opisy na miejscu są jedynie w języku niemieckim, ale przy wejściu otrzymamy darmowy przewodnik audio w języku polskim. Na wizytę najlepiej zaplanować około dwóch godzin; długość materiału w języku polskim jest imponująca.

W sali numer 600 wciąż odbywają się procesy, ale jeśli jest wolna będziemy mogli zajrzeć również do niej. Nawet jeśli sala będzie zajęta to z poziomu wystawy możemy zerknąć do niej przez jedno z niewielkich okienek. Z okien będziemy mogli spojrzeć również na pozostałości po więzieniu i dawny spacerniak.

Informacje praktyczne

Ceny biletów wstępu:

• Dorośli - 6€;
• Dzieci i młodzież - 1,50€.

Po dopłaceniu 3€ otrzymamy bilet dzienny, który będziemy mogli wykorzystać również w innych muzeach zarządzanych przez miasto.

W soboty o godzinie 14:00 odbywają się wycieczki z przewodnikiem w języku angielskim za dodatkową opłatą 3€.

Dojazd:

Do Pałacu Sprawiedliwości możemy dojechać metrem linii U1. Wysiadamy na stacji Bärenschanze, skąd do przejścia mamy jeszcze kilkaset metrów.