Wyspa Muzeów w Berlinie: muzea, kolekcje, historia

Wyspa Muzeów (niem. Museumsinsel) to nazwa kompleksu muzealnego leżącego w samym sercu Berlina, który od 1999 roku znajduje się na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Na niewielkim obszarze w ciągu 100 lat powstało w sumie pięć muzeów. Na ich zbiory składają się między innymi bezcenne fragmenty starożytnej architektury, znaleziska archeologiczne związane z rozlicznymi cywilizacjami, kolekcje numizmatyczne oraz dzieła sztuki (obrazy, rzeźby) z różnych okres.

Każda z placówek mieści się w innym zabytkowym budynku, a ich wznoszone w różnych okresach gmachy przyciągają wzrok swoją monumentalnością i bez wyjątku należą do wybitnych realizacji architektonicznych.

Zwiedzanie Wyspy Muzeów

Zanim postawimy sobie ambitny cel odwiedzenia w krótkim czasie wszystkich obiektów na Wyspie Muzeów, warto mieć na uwadze, że każda z placówek prezentuje całkowicie inne zbiory. Ponadto, długość wizyty w każdym muzeum może wynosić, w zależności od naszych zainteresowań, od około dwóch do nawet kilku godzin.

Teoretycznie damy radę odwiedzić w pośpiechu wszystkie muzea podczas jednego dnia, ale będzie to bardzo męczące - czasami lepiej jest wybrać tylko te placówki, które podpasują nam tematycznie. Ewentualnie możemy wejść do wybranych muzeów jedynie w celu szybkiego odnalezienia interesujących nas eksponatów, aby nie tracić na nie przesadnie dużo energii.

ZDJĘCIA: Stara Galeria Narodowa (Alte Nationalgalerie).

Na pewno dobrze jest wcześniej zapoznać się z charakterystyką każdego z miejsc. Dla przykładu - Stara Galeria Narodowa, co mogłaby mylnie sugerować jej nazwa, nie posiada dzieł Starych Mistrzów (te zobaczymy w innej części miasta, w Galerii Malarstwa - Gemäldegalerie). Galeria na Wyspie Muzeów skupia się wyłącznie na dziełach sztuki z XIX wieku. W dalszej części artykułu opisaliśmy pokrótce każde z muzeów wraz z krótką charakterystyką kolekcji oraz listą najbardziej znanych eksponatów.

Wyspa Muzeów - bilety i godziny otwarcia

W przypadku planów odwiedzenia więcej niż jednego muzeum warto rozważyć zakup biletu łączonego do wszystkich placówek Wyspy Muzeów w cenie 24€, ponieważ już przy odwiedzeniu dwóch obiektów koszt się zwraca. Wejściówka pozwala na zwiedzenie wszystkich wystaw stałych oraz na odwiedzenie Panoramy Pergamońskiej. Osobiście polecamy zakup biletu online na oficjalnej stronie internetowej muzeum, co pozwala na unknięcie długich kolejek w kasach.

Koszt pojedynczych biletów kształtuje się następująco:

• Altes Museum (Stare Muzeum) - 12€,
• Alte Nationalgalerie (Stara Galeria Narodowa) - 12€,
• Muzeum Bodego - 12€,
• Neues Museum (Nowe Muzeum) - 14€,
• Panorama Pergamońska - 14€.

Muzeum Pergamońskie pozostaje zamknięte przynajmniej do 2027 roku.

Alternatywą jest zakup miejskiej karty muzealnej Museum Pass Berlin w cenie 32€, która pozwala odwiedzić ponad 30 muzeów i wystaw. Innym wyborem jest 72-godzinna karta miejska Berlin WelcomeCard w opcji z Wyspą Muzeów. Jej koszt, w wersji bez transportu publicznego, wynosi 30€. Jeśli nie zamierzacie się śpieszyć, mogą to być znacznie lepsze opcje.

Muzea są nieczynne w poniedziałki. Aktualne godziny otwarcia sprawdzicie na oficjalnej stronie.

Do Wyspy Muzeów można dojść pieszo lub podjechać transportem publicznym. Od niedawna tuż obok znajduje się stacja metra Museumsinsel linii U5. Więcej informacji o poruszaniu się po stolicy Niemiec przeczytacie w naszym artykule Komunikacja miejska w Berlinie.

Muzea na Wyspie Muzeów

Stare Muzeum (niem. Altes Museum)

Najstarsza z placówek Wyspy Muzeów. W zaprojektowanym przez Karla Friedricha Schinkla monumentalnym gmachu, uznawanym za jeden z najważniejszych przykładów niemieckiego klasycyzmu, wystawiane są zbiory sztuki antycznej (niem. Antikensammlung). Fasadę budynku ozdabia okazały portyk z imponującą kolumnadą składającą się z 18 kolumn jońskich.

W muzeum wystawiane są dzieła sztuki należące do trzech cywilizacji: greckiej, rzymskiej oraz etruskiej. Zwiedzając muzeum zobaczymy m.in.: liczne rzeźby (z kamienia, marmuru i brązu), wazy i naczynia, pojedyncze malowidła, sarkofagi, hełmy, obiekty rzemieślnicze czy biżuterię.

Główne piętro muzeum skupia się na sztuce starożytnej Grecji rozciągającej się na okres od X do I wieku p.n.e. Na piętrze wystawiane są zbiory rzymskie oraz etruskie (Stare Muzeum posiada jedną z najbardziej okazałych kolekcji dzieł sztuki etruskiej poza Włochami).

Ozdobą placówki jest Rotunda, dwupoziomowa i wysoka na 22 m sala, która w sposób oczywisty na myśl przywodzi rzymski Panteon. W pomieszczeniu tym przechowywane są rzymskie kopie greckich posągów przedstawiających helleńskich bogów oraz boginie.

W innej reprezentacyjnej komnacie, znanej z niebieskiego sklepienia, prezentowana jest bogata kolekcja numizmatyczna.

Wybrane eksponaty Starego Muzeum:

• Kora z Berlina (znana też pod nazwą Bogini Berlińska) - niemal dwumetrowa, archaiczna rzeźba z marmuru z pierwszej połowy VI wieku, na której przetrwały widoczne ślady czerwonego pigmentu. Prawdopodobnie powstała ona jako statua nagrobna,
• popiersie Peryklesa w przechylonym hełmie korynckim - prawdopodobnie jest to kopia rzeźby stojącej dawniej na ateńskim Akropolu, o której wspominał w swoim zapiskach podróżnik i geograf Pauzaniasz,
• rzymska kopia Zranionej Amazonki Kresilasa,
• niewielkie terakotowe figurki tanagryjskie,
• posąg tronującej bogini z Tarentu,
• skarb z Hildesheim, czyli kilkudziesięcioelementowa srebrna zastawa stołowa odnaleziona przypadkowo w niemieckim mieście Hildesheim w XIX wieku,
• rzeźba z brązu przedstawiająca modlącego się chłopca, którą odnaleziono na wyspie Rodos,
• wykonane na drewnie portrety zmarłych, które wkładano wraz z zabalsamowanymi ciałami do grobu - pochodzą one z Egiptu epoki hellenistycznej,
• terakotowa dachówka znana jako Tabula Capuana, która zawiera drugą co do długości zachowaną inskrypcję w języku etruskim,
• mozaika centaura zabrana z Willi Hadriana z Tivoli,
• portret Septymiusza Sewera (jedyny znany malowany porter rzymskiego cesarza),
• popiersia Juliusza Cezara i Kleopatry.

I wiele, wiele więcej.

Nowe Muzeum (niem. Neues Museum)

Nowe Muzeum to druga w kolejności placówka kulturalna wzniesiona na Wyspie Muzeów. Zaprojektowany przez Friedricha Augusta Stülera gmach powstawał w latach 1843-55. Zabytkowy budynek został niemalże zrównany z ziemią w trakcie bombardowań II wojny światowej i przez wiele dekad pozostawał w formie trwałej ruiny. Dopiero na początku XXI wieku rozpoczęto ambitny projekt rekonstrukcyjny, na czele którego stanął brytyjski architekt David Chipperfield. Inauguracja odbudowanego muzeum miała miejsce w 2009 roku. We wnętrzach budynku wciąż widoczne są (celowo pozostawione) ślady zniszczeń wojennych.

W Nowym Muzeum wystawiane są zbiory należące do trzech kolekcji:

• Muzeum Sztuki Egipskiej i Zbiór Papirusów (niem. Ägyptisches Museum und Papyrussammlung), w skład którego wchodzą liczne rzeźby, płaskorzeźby oraz znaleziska z egipskich grobowców.
• Muzeum Prehistorii i Starożytności (niem. Museum für Vor- und Frühgeschichte), w ramach którego prezentowanych jest kilka tysięcy obiektów odnalezionych podczas prac archeologicznych na terenie Europy oraz częściowo Azji.
• fragmenty Zbiorów Sztuki Antycznej (niem. Antikensammlung), które nie znalazły się w Starym Muzeum - są to m.in. znaleziska z Cypru.

Najbardziej popularnym eksponatem w muzeum jest popiersie Nefertiti. Pomieszczenie przechowujące słynną rzeźbę należy do najbardziej zatłoczonych obszarów muzeum i nierzadko będziemy musieli chwilkę poczekać, zanim dane nam będzie spojrzeć prosto w oczy Wielkiej Małżonce Królewskiej faraona Echnatona.

Wybrane dzieła sztuki wystawiane w Nowym Muzeum:

• płaskorzeźba z XIV wieku p.n.e. przedstawiająca Echnatona, Nefertiti i ich troje dzieci,
• obiekty pochodzące z egipskich grobowców (w tym mumie i trumny je przechowujące),
• znaleziska z leżącego w granicach dzisiejszego Sudanu starożytnego miasta Meroe,
• papirusy, w tym jeden z zapisaną księgą Amduat (pol. To-co-jest-w-Zaświatach), która opisuje sposób dostania się do świata pośmiertnego,
• datowana na III/IV wiek drewniana tabliczka z wersami Iliady Homera, która pochodzi z Aleksandrii (starożytnego miasta założonego w Egipcie przez Aleksandra Wielkiego),
• artefakty zebrane przez Heinricha Schliemanna, archeologa-amatora, w odkrytej przez niego Troi,
• moneta z wizerunkiem Karola Wielkiego z początków IX stulecia.

I wiele, wiele więcej.

Muzeum im. Bodego (niem. Bodemuseum)

Bodemuseum mieści się w wspaniałym neobarokowym gmachu wzniesionym w stylu nazywanym barokiem wilhelmińskim. Budowla zajmuje cały północny kraniec wyspy i powstała na nietypowym planie z kilkoma wewnętrznymi dziedzińcami, co najlepiej zaobserwować oglądając budynek na zdjęciach satelitarnych. Ozdobą kompleksu jest kopuła, która została odbudowana po zniszczeniach wojennych.

Swoją obecną nazwę placówka otrzymała w 1956 roku. W ten sposób oddano hołd historykowi sztuki oraz pierwszemu dyrektorowi muzeum Wilhelmowi von Bode.

W Muzeum im. Bodego prezentowane są przede wszystkim eksponaty należące do trzech zbiorów: Kolekcji Rzeźby (niem. Skulpturensammlung), Muzeum Sztuki Bizantyjskiej (niem. Museum für Byzantinische Kunst) oraz Gabinetu Numizmatycznego (niem. Münzkabinett). Dodatkowo w muzeum zobaczymy też nieliczne malowidła z Galerii Malarstwa (Gemäldegalerie). Wśród eksponatów dominują rzeźby oraz elementy rzeźbiarskie z różnych okresów, a także bardzo bogata kolekcja numizmatyczna (jedna z największych na świecie!).

Wybrane eksponaty Muzeum im. Bodego:

• wspaniała kolekcja monet z różnych okresów (od starożytności do czasów nowożytnych), na którą składają się zarówno pojedyncze białe kruki, jak i całe serie,
• późnogotyckie rzeźby artystów niemieckich, w tym arcydzieła wykonane z drewna przez Tilmana Riemenschneidera,
• romańska empora zabrana z głównego kościoła klasztoru w holenderskim Gröningen,
• późnogotyckie i wczesnorenesansowe dzieła artystów włoskich, takich jak: Giovanni Pisano (twórca ambon w katerze i baptysterium w Pizie), Donatello (płaskorzeźba Maryi ozdabiająca w przeszłości pałac Pazzich we Florencji), Luca della Robbia czy Mino da Fiesole,
• rzeźba Satyr z panterą dłuta Pietro Berniniego,
• wykonany z marmuru karraryjskiego posąg Tancerki dłuta klasycystycznego rzeźbiarza Antonio Canovy,
• zbiory dzieł sztuki bizantyńskiej od III do XV wieku - ich ozdobą są mozaikowa ikona Chrystusa z Konstantynopola (początek XII stulecia), wyroby z kości słoniowej oraz zdobione sarkofagi,
• Gabinet Tiepola z oryginalnymi zdobieniami autorstwa barokowego artysty Giovanniego Battisty Tiepolo, które wcześniej ozdabiały jeden z włoskich pałaców, lecz zostały zakupione przez Wilhelm von Bode i sprowadzone do Berlina.

Aż do 1945 roku w zbiorach muzeum znajdował się obraz Święty Mateusz i anioł pędzla słynnego Caravaggio. Malowidło to nie przetrwało jednak bombardowań w 1945 roku i dziś znane jest jedynie z czarno-białych fotografii.

Stara Galeria Narodowa (niem. Alte Nationalgalerie)

Wzorowany na starożytnej greckiej świątyni gmach Starej Galerii Narodowej był drugim obiektem zbudowanym według planów Friedricha Augusta Stülera. Budowla stanęła na wysokim piedestale, a jej przednią fasadę charakteryzują dwie płaskorzeźby - jedna z nich ozdabia tympanon (motyw Germanii przedstawionej jako obrończyni sztuki), a na wewnętrznej ścianie portyku powstał fryz prezentujący etapy rozwoju sztuki niemieckiej. Przed wejściem stoi pomnik konny Fryderyka Wilhelma IV, króla i jednocześnie architekta-amatora, który samodzielnie przygotował pierwszy koncept gmachu muzeum!

ZDJĘCIA: 1. "Oślepiony Samson", Lovis Corinth - Stara Galeria Narodowa; 2. "Johann Wolfgang von Goethe", Johann Gottfried Schadow - Stara Galeria Narodowa.

Stara Galeria Narodowa na Wyspie Muzeów skupia się na malarstwie oraz rzeźbie XIX wieku. Nie zobaczymy więc w niej prac Starych Mistrzów takich jak Rubens, Caravaggio, Rembrandt, Vermeer czy Botticelli - te wystawiane są w położonej w innej części miasta Galerii Malarstwa (niem. Gemäldegalerie).

Zbiory muzeum wystawiane są na trzech piętrach, a kolekcja podzielona została tematycznie. Na odwiedzających czekają prace wykonane przez reprezentantów wielu nurtów: secesji, neoklasycyzmu, impresjonizmu, realizmu czy wspaniałe arcydzieła okresu romantyzmu.

ZDJĘCIA: 1. "Wyspa umarłych", Arnold Böcklin - Stara Galeria Narodowa; 2. "Zamek rycerski", Karl Friedrich Lessing - Stara Galeria Narodowa.

Wybrane dzieła sztuki i kolekcje:

• bogaty zbiór prac urodzonego we Wrocławiu Adolpha Menzla (m.in. koncert na flecie Fryderyka Wielkiego w Pałacu Sanssouci oraz okazałe malowidła przedstawiające sceny z balów i pochodów),
• arcydzieła czołowego reprezentanta romantyzmu Caspara Davida Friedricha (m.in. Mnich nad morzem, Wschód księżyca nad morzem oraz Opactwo w dąbrowie),
• monumentalne malowidła autorstwa Karla Friedricha Schinkla - w tym ruiny gotyckiej świątyni oraz Ateny w czasach swojej świetności (obraz ten wystawiany jest w sali z klasycystycznymi rzeźbami),
• grupa rzeźbiarska Następczyni tronu Luiza i księżniczka Fryderyka dłuta Johanna Gottfrieda Schadowa, twórcy kwadrygi stojącej na szczycie Bramy Brandenburskiej,
• włoskie pejzaże (i nie tylko) pędzla Karla Blechena,
• jedna z sal poświęcona jest wyłącznie twórczości Maxa Liebermanna, urodzonego w Berlinie przedstawiciela niemieckiego realizmu,
• Zamek Rycerski autorstwa Karla Friedricha Lessinga,
• kolekcja prac Eduarda Gaertnera przedstawiająca XIX-wieczny Berlin (w tym słynną Unter den Linden),
• obrazy francuskich impresjonistów, m.in. Édouarda Maneta, Claude Moneta (kilka prac) czy Auguste’a Renoira, oraz postimpresjonistów (m.in. Paul Cézanne),
• zbiór trzech obrazów Johna Constable’a,
• kolekcja rzeźb klasycystycznych (dłuta m.in. Christiana Daniela Raucha i Antonio Canovy).

I wiele, wiele więćej.

ZDJĘCIA: 1. "Widok na Vetheuil-sur-Seine", Claude Monet - Stara Galeria Narodowa; 2. "Kwitnący kasztanowiec", Auguste Renoir - Stara Galeria Narodowa.

Muzeum Pergamońskie (niem. Pergamonmuseum)

Muzeum Pergamońskie jest najmłodszym i jednocześnie najczęściej odwiedzanym z muzeów kompleksu. Niestety, aż do 2027 roku będzie niedostępne z powodu renowacji. To właśnie tu zobaczymy monumentalne skarby starożytnej architektury. Spacer pomiędzy eksponatami Muzeum Pergamońskiego to prawdziwa podróż w czasie. Warto jednak wcześniej sprawdzić co dokładnie udostępniono turystom - zanim zakończy się przebudowa całego gmachu, Muzeum Pergamońskie czasowo zamyka niektóre sale.

Zbiory podzielono na trzy części:

• Zbiory Sztuki Starożytnej (Antikensammlung),
• Muzeum Bliskiego Wschodu (Vorderasiatisches Museum),
• Muzeum Sztuki Islamskiej (Museum für Islamische Kunst).

Do największych skarbów muzeum należą:

• zrekonstruowany Wielki Ołtarz Zeusa z Pergamonu (od którego bierze swoją nazwę całe muzeum),
• brama agory z Miletu (wysoka na około 17 m budowla z czasów rzymskich),
• Brama Isztar,
• fasada pałacu Mszatta,
• znaleziska z miasta Sam’al.

Więcej: Muzeum Pergamońskie w Berlinie: zwiedzanie, kolekcja, najważniejsze eksponaty

Panorama antycznego Pergamonu (niem. Pergamonmuseum. Das Panorama)

W 2018 roku otworzono specjalny pawilon, w którym prezentowana jest panorama antycznego Pergamonu z czasów rzymskich (około 129 rok). Stanął on naprzeciwko Muzeum im. Bodego, po drugiej stronie rzeki.

Pergamonmuseum. Das Panorama jest atrakcją tymczasową i zapewne nie każdemu przypadnie do gustu, ale my nie mogliśmy się oderwać od podziwiania pięknie odwzorowanego starożytnego miasta.

Twórcą panoramy jest Yadegar Asisi, który od wielu lat specjalizuje się w tworzeniu panoram 360°. My po raz pierwszy z efektami jego pracy zetknęliśmy się we francuskim Rouen i dowiadując się o planowanym otwarciu berlińskiej panoramy od razu zdecydowaliśmy się ją zobaczyć.

Oprócz samej panoramy, która prezentowana jest w różnym świetle, na odwiedzających czeka dodatkowo niewielka wystawa informacyjna wraz z kilkoma rzeźbami. Panorama wchodzi w skład biletu łączonego, więc nawet jeśli nie jesteście przekonani do tego typu atrakcji, to i tak warto zajrzeć choćby na chwilę, żeby przekonać się na własnej skórze.

Na odwiedzenie panoramy wystarczy nam około 30 minut.

Historia Wyspy Muzeów

Koncepcja stworzenia pierwszego publicznego muzeum prezentującego bogate zbiory dzieł sztuki zgromadzonych w Królestwie Prus pojawiła się już pod koniec XVIII wieku. Ta ambitna idea realnych kształtów nabrała dopiero w pierwszych dekadach kolejnego stulecia, kiedy władzę nad krajem sprawował Fryderyk Wilhelm III.

Na lokalizację nowej placówki wybrano leżącą na rzece Sprewie wyspę Spreeinsel, a dokładniej ogrody przylegające do pałacu królewskiego, które dodatkowo sąsiadowały z katedrą berlińską. Niełatwo więc było o bardziej prestiżową okolicę!

W 1822 roku misję przygotowania projektu gmachu muzeum otrzymał Karl Friedrich Schinkel, wybitny przedstawiciel klasycyzmu. Architekt zaprojektował imponującą swoim rozmiarem budowlę, która bardziej przypominała arystokratyczną rezydencję aniżeli budynek publiczny. Wzniesiony w latach 1825-28 gmach nawiązywał do największych dzieł architektury klasycznej - przez całą długość fasady ciągnie się kolumnada złożona z 18 kolumn w porządku jońskim, a wnętrza skrywają rotundę wprost wzorowaną na rzymskim Panteonie.

Placówka ta znana jest dziś pod nazwą Starego Muzeum (niem. Altes Museum), ale w dniu inauguracji w 1830 roku nosiła nazwę Muzeum Królewskiego (niem. Königliches Museum). Było to pierwsze publiczne muzeum na terenie Prus i wystawiano w nim najważniejsze zbiory z rozlicznych dziedzin (wliczając w to obrazy Starych Mistrzów, które współcześnie nie są już przechowywane na Wyspie Muzeów).

W 1840 roku królem Prus został Fryderyk Wilhelm IV, władca znany ze swojego zamiłowania do sztuki oraz blisko współpracujący z Schinklem. Nie jest zresztą tajemnicą, że jeszcze jako książę brał czynny udział w projektowaniu gmachu Starego Muzeum. Już rok po wstąpieniu na tron wydał królewski dekret udostępniający cały północny kraniec wyspy Spreeinsel, zaczynając od istniejącego już muzeum aż do granicy rzeki, na stworzenie sanktuarium sztuki i nauki. Ambitnemu zamysłowi sprzyjał fakt, że obszar ten nigdy nie był gęsto zabudowany - jeszcze w średniowieczu zajmowały go po prostu bagna, które po osuszeniu przekształcono w ogród zamkowy. Nie było więc przeszkód innych niż finansowe, żeby zamienić leżący w samym sercu Berlina skrawek ziemi w znane na całym świecie centrum kulturalne.

Kolejnym muzeum oddanym do użytku było zbudowane w latach 1843-55 Nowe Muzeum (Neues Museum). Jego projektantem był Friedrich August Stüler, królewski architekt oraz pilny uczeń Schinkla. Po inauguracji nowej placówki otrzymała ona nazwę Królewskiego Muzeum Prus, a pierwotne Muzeum Królewskie przemianowano na Stare Muzeum (i nazwa ta funkcjonuje do dziś).

ZDJĘCIA: Muzeum im. Bodego (Bodemuseum).

W 1876 roku udostępniono wzorowaną na antycznej świątyni galerię narodową. Jej inauguracja zbiegła się z akcją planowanych zakupów oraz szeroko zakrojonych prac archeologicznych, dzięki którym pozostałe muzea znacznie powiększyły swoje kolekcje. To właśnie w tym okresie cały kompleks otrzymał miano Wyspy Muzeów. Czwarta placówka powstała dopiero w następnym stuleciu. W 1904 roku zainaugurowano Muzeum Cesarza Fryderyka ufundowane przez cesarza Wilhelma II. Gmach muzeum powstał w duchu neobarokowym, w stylu nazywanym dziś barokiem wilhelmińskim. Za organizację placówki odpowiadał historyk sztuki Wilhelm von Bode, na cześć którego w 1956 roku muzeum otrzymało swoją obecną nazwę (Muzeum im. Bodego).

ZDJĘCIA: Muzeum im. Bodego (Bodemuseum).

Ostatnim obiektem wzniesionym na Wyspie Muzeów było słynne na całym świecie Muzeum Pergamońskie, którego inauguracja nastąpiła w 1930 roku.

W ostatnim roku II wojny światowej cały kompleks został zbombardowany i nawet 70% zabudowy Wyspy Muzeów legło w gruzach. Po wojnie tereny te weszły w skład Berlina Wschodniego i długo musiały czekać na przywrócenie im dawnego blasku. Dopiero po zjednoczeniu Niemiec podjęto się odbudowy całego założenia. Jednym z architektów odpowiedzialnych za ten ambitny projekt był Brytyjczyk David Chipperfield, który odtworzył niemal całkowicie zniszczone Nowe Muzeum.

Dziś Wyspa Muzeów jest kulturalną wizytówką stolicy Niemiec. Naprzeciwko kompleksu stoi odbudowany pałac królewski nazwany Humboldt Forum, gdzie obok restauracji oraz sal służących do organizacji wydarzeń znalazło się również miejsce na galerię sztuki wystawiającą dzieła artystów spoza Europy.

ZDJĘCIA: Nowe Muzeum (Neues Museum).