Villa Farnesina w Rzymie: renesansowa willa z freskami Rafaela Santiego
Villa Farnesina należy do najważniejszych renesansowych rezydencji w Rzymie. Jest to charakterystyczna willa w stylu podmiejskim, która znajduje się na Zatybrzu, u stóp wzgórza Janikulum.
Zabytek znany jest przede wszystkim z fresku przedstawiającego Triumf Galatei pędzla Rafaela Santiego, ale również inne pomieszczenia rezydencji ozdobione zostały malowidłami autorstwa znamienitych artystów epoki Odrodzenia.
Obecnie Villa Farnesina jest możliwa do zwiedzania, a w jej wnętrzach organizowane są wystawy czasowe. W naszym artykule przybliżymy Wam historię tej rezydencji oraz opowiemy o jej najważniejszych pomieszczeniach.
Inne warte odwiedzenia placówki kulturalne znajdziecie w naszym artykule opisującym muzea w Rzymie. Nie zapomnijcie też zajrzeć do naszego przewodnika przedstawiającego największe atrakcje Rzymu.
Historia
Villa Farnesina powstała w latach 1506-1512 jako Villa Chigi. Jej fundatorem był Agostino Chigi, pochodzący z Sieny osobisty bankier papieża Juliusza II. Należał on do najbogatszych mieszkańców Rzymu, a natrafialiśmy nawet na wzmianki, że w całym Wiecznym Mieście nikt nie posiadał większego majątku.
Toskańczyk dał się poznać jako wielki mecenas sztuki. Do jego pupili należeli architekt Baldassare Peruzzi oraz malarze Rafael i Sebastiano del Piombo. Cała trójka brała udział w projektowaniu i ozdabianiu nowej willi bankiera. Pochodzący z Sieny Baldassare Peruzzi, który fachu uczył się u samego Donato Bramantego, odpowiadał za przygotowanie projektu. Zamiast typowego masywnego pałacu zaproponował on budynek w stylu podmiejskiej willi, pierwszy tego typu obiekt w Rzymie, który stał się wzorem dla kolejnych rezydencji.
Architektura
Willa posiada dwa piętra, została zbudowana w kształcie litery U (lub podkowy) i zawiera około dziesięciu pomieszczeń. Pierwotnie do środka wchodziło się przez otwartą loggię, która współcześnie zabezpieczona została szybą. Wnętrza rezydencji ozdobili malowidłami znamienici artyści renesansu: Rafael, Giulio Romano (i inni uczniowie Rafaela) oraz Sebastiano del Piombo. Jedne z najciekawszych malowideł stworzył Baldassare Peruzzi w Sali Perspektyw, gdzie w godny podziwu sposób zabawił się perspektywą.
Nowy właściciel i niezrealizowana wizja Michała Anioła
W ostatniej ćwierci XVI wieku willa została zakupiona przez kardynała Alessandro Farnese i od tego czasu funkcjonuje w powszechnej świadomości jako Villa Farnesina. Ród Farnese należał do najbardziej zasłużonych i najpotężniejszych w Rzymie. Wydał nawet papieża, Pawła III, który zasiadał na tronie Piotrowym od 1534 do 1549 roku.
Ich główna rezydencja, Palazzo Farnese, gdzie obecnie mieści się ambasada Francji, znajdowała się po przeciwnej stronie Tybru, praktycznie na wprost ich nowej willi na Zatybrzu. Zainspirowało to Michała Anioła, który przygotował projekt prywatnego mostu przerzuconego przez Tyber i łączącego obie rezydencje. I choć ostatecznie założenia nie udało się zrealizować, przetrwał jeden ślad po tej ambitnej idei: łuk przechodzący nad ulicą Via Giulia. Na mapie znajdziecie go po nazwie Arco Farnese (pol. Łuk Farnese).
Antyczna Villa Farnesina
Nazwę Villa Farnesina mogą również kojarzyć osoby zainteresowane archeologią. Pod koniec XIX wieku, w trakcie budowy muru wzmacniającego koryto Tybru, pod poziomem ogrodów renesansowej rezydencji odnaleziono pozostałości luksusowej, starożytnej willi podmiejskiej z świetnie zachowanymi malowidłami ściennymi. Kompleks pochodzi z okresu augustiańskiego i uważa się, że mógł należeć do Marka Agrypy oraz jego małżonki Julii, jedynej córki Oktawiana Augusta.
Malowidła ścienne udało się zabezpieczyć i dziś wystawiane są w Palazzo Massimo, który jest jednym z oddziałów Narodowego Muzeum Rzymskiego (wł. Museo Nazionale Romano). Warto odnotować, że przechowywane są one w pomieszczeniach zachowujących proporcję antycznej willi, dzięki czemu możemy poznać rzeczywiste rozmiary oryginalnej rezydencji.
Więcej o najważniejszym rzymskim muzeum archeologicznym przeczytacie w naszym artykule Museo Nazionale Romano w Rzymie: kolekcja, najważniejsze dzieła, oddziały.
Zwiedzanie Villa Farnesina
Villa Farnesina zarządzana jest dziś przez założoną w 1603 roku Narodową Akademię Rysiów-Ostrowidzów (wł. Accademia Nazionale dei Lincei), posiadającej status jednego z najważniejszym ośrodków naukowych we Włoszech. Ich główna siedziba mieści się w Pałacu Corsini, stojącym po przeciwnej stronie ulicy Via della Lungara.
Obecnie wnętrza renesansowej willi są puste lub są w nich organizowane wystawy czasowe. Podczas naszej wizyty trafiliśmy na wystawę poświęconą słynnemu Leonardowi da Vinci, na którą wypożyczono kilka oryginalnych prac wielkiego mistrza.
Do zwiedzenia udostępnione są oba piętra. Pamiętajmy jednak, że w willi nie zobaczymy żadnych mebli z epoki ani dekoracji innych niż malowidła ścienne. Na wejściu otrzymamy przewodnik audio w języku angielskim.
Villa Farnesina - informacje praktyczne
- Bilet normalny, dla osób pomiędzy 18. a 65. rokiem życia, kosztuje 12€. W trakcie organizacji wystaw czasowych bilety mogą kosztować więcej.
- Osoby powyżej 65. roku życia płacą 10€,a dzieci i młodzież od 10 do 18 lat jest upoważniona do zakupu biletu w cenie 7€.
- Dzieci do lat 10 wchodzą za darmo.
- Villa Farnesina czynna jest od poniedziałku do soboty oraz w drugą niedzielę każdego miesiąca. Warto wcześniej sprawdzić godziny otwarcia, bo bywają one krótkie.
- Aktualne godziny otwarcia oraz ceny biletów najlepiej sprawdzić na oficjalnej stronie.
Poniżej przedstawiliśmy wybrane pomieszczenia oraz dzieła sztuki.
Loggia Amora i Psyche
Za najwspanialsze pomieszczenie w rezydencji uchodzić może loggia stanowiąca dawniej główne wejście oraz miejsce organizacji najróżniejszych występów scenicznych. W przeszłości jej arkady były otwarte na zewnątrz, ale współcześnie zostały one zabezpieczone szybą.
Loggia swoją nazwę bierze od zapierającego dech w piersiach cyklu fresków ozdabiającego jej sklepienie, który przybliża odwiedzającym losy Amora i Psyche. Malowidła te wyszły spod ręki Rafaela oraz przedstawicieli jego warsztatu (m.in. wspomnianego już Giulio Romano czy Giovanniego da Udine.
Rafael otrzymał zlecenie ozdobienia sali w 1517 roku. Motyw miłosny nie był zresztą przypadkowy, a Agostino Chigi nie szczędził środków, gdyż okazja była wyjątkowa, a mianowicie zbliżający się ślub bankiera z Francescą Ordeaschi.
Sala Galatei
Około pięć lat przed udekorowaniem sklepienia Loggii Amora i Psyche Rafael stworzył w willi inne dzieło - wspaniały fresk ścienny pt. Triumf Galatei. Przedstawia on Galateę, mitologiczną nimfę, która zakochała się w sycylijskim pasterzu imieniem Akis. Niezbyt dobrze przyjął to cyklop Polifem, który przez dłuższy czas bezskutecznie próbował zdobyć jej serce. W przypływie złości chwycił za głaz i cisnął nim w Akisa, zabijając go na miejscu.
Rafael przedstawił scenę ucieczki Galatei przed Polifemem. Piękna nimfa zasiada w rydwanie zaprzężonym w dwa delfiny, którym przewodzi uskrzydlony chłopiec. Wokół nich artysta rozmieścił trytonów oraz nereidy (nimfy morskie, córki Nereusa), a nad wszystkim góruje kilkoro kupidynów.
Z dziełem Rafaela sąsiaduje fresk przedstawiający samego Polifema, który wyszedł spod ręki Sebastiano del Piombo.
Sala Galatei sąsiaduje z Loggią Amora i Psyche. Co ciekawe, oryginalnie pomieszczenie to również miało formę loggii, której arkady wychodziły wprost do ogrodu. Całość została ostatecznie zamknięta około 1650 roku.
Sala fryzu
W pomieszczeniu tym, służącym niegdyś za poczekalnię oraz miejsce organizacji skromniejszych ceremonii (w tym odczytania ostatniej woli właściciela), zobaczymy fryz przedstawiający motyw 12 prac Heraklesa (Herkulesa). Dzieło to wyszło spod ręki Baldassara Peruzziego.
Salon Perspektyw
Salon Perspektyw to rozległe pomieszczenie na pierwszym piętrze, wykorzystywane do organizacji ważnych ceremonii - to właśnie tu 28 sierpnia 1519 roku odbył się oficjalny bankiet po zaślubinach Chigiego z Francescą Ordeaschi.
Sala ta swoją nazwę zawdzięcza niezwykle kreatywnym freskom autorstwa Baldassarra Peruzziego oraz jego współpracowników, powstałych na przełomie 1518/19 roku. Utalentowany renesansowy architekt umiejętnie wykorzystał znajomość perspektywy malując dwie fałszywe loggie, za którymi rozciągają się niezwykle realistyczne pejzaże - po jednej ze stron zobaczymy krajobraz wiejski, a po drugiej zabudowę Rzymu.
Bezpośrednio nad kominkiem umieszczono Kuźnię Wulkana, ale dzieło to powstało w późniejszym czasie. Całość dekoracji dopełniają nisze z postaciami bogów.
Sala Aleksandra Wielkiego i Roksany
Pomieszczenie to, pełniące pierwotnie funkcję sypialni Agostino Chigiego, ozdobione zostało cyklem fresków nawiązujących do scen z życia Aleksandra Wielkiego autorstwa Giovanniego Antonio Bazziego (zwanego Il Sodoma).
Najbardziej znane z malowideł znajduje się na północnej ścianie i przedstawia scenę ze ślubu Aleksandra Wielkiego z Roksaną. Na innym z fresków zobaczymy empatyczne podejście greckiego wodza w stosunku do matki i córek pokonanego Dariusza. Jedno z dzieł przedstawia Aleksandra wraz z jego koniem Bucefałem (prawdopodobnie najsłynniejszym zwierzęciem starożytności), ale nie wyszło ono spod ręki Il Sodomy.
Korytarz z freskami w stylu groteski
Przyjemnym akcentem końcowej fazy wizyty jest korytarz nakryty sklepieniem ozdobionym malowidłami w stylu groteski. Groteską nazywano żywiołowe malowidła odnalezione pod koniec XV wieku w nowo odkrytych ruinach Złotego Domu Nerona (więcej: Domus Aurea w Rzymie), który początkowo wzięto za jaskinię (samo określenie groteska wywodzi się od groty).
W dziełach wielu renesansowych artystów działających w Rzymie w tym okresie zauważalna jest inspiracja starożytnymi malowidłami. Jednym z artystów, którzy chętnie zaglądali do odnalezionych pomieszczeń, był Rafael.
Sala Pompejańska
Opuszczając willę nie przegapmy pomieszczenia zwanego Salą Pompejańską, które znajduje się nieopodal księgarni. Jej wnętrze ozdobione zostało w stylu antycznym, ale warto podkreślić, że dekoracje te pochodzą już z XIX wieku.
