Twierdza Boyen w Giżycku: zwiedzanie, zabytki, informacje praktyczne

Twierdza Boyen (niem. Feste Boyen) w Giżycku to jedna z najpopularniejszych atrakcji na Mazurach, którą każdego roku odwiedzają tłumy turystów.

Rozległy kompleks powstał w XIX wieku na terenie niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie, w sąsiedztwie miasta Lötzen (współczesne Giżycko). Wzniesiono go na powierzchni około 100 ha, na przesmyku pomiędzy jeziorami Kisajno oraz Niegocin.

Twierdza Boyen - jej historia i architektura

Przygotowania do budowy twierdzy Boyen rozpoczęto z rozkazu króla Fryderyka Wilhelma IV w 1843 roku, a kamień węgielny pod budowę kompleksu położono 4 września 1844 roku. Prace budowlane trwały do 1875 roku. Do wzniesienia twierdzy wykorzystano nawet 16-17 milionów cegieł!

Strategicznym celem twierdzy było wzmocnienie wschodniopruskiej linii obrony na obszarze Wielkich Jezior Mazurskich. Niemieccy stratedzy planowali stworzyć długą na około 180 km linię umocnień i fortyfikacji, która miała rozciągać się od Szczytna do Węgorzewa.

Twierdza swoją nazwę zawdzięcza pruskiemu generałowi Hermannowi von Boyen, który był głównym orędownikiem jej wzniesienia, i nawet położył kamień węgielny pod jej budowę. Na cześć dowódcy nazwano również sześć bastionów. Trzy otrzymały jego imiona (Leopod, Ludwig, Hermann), a pozostałe wywodzą się od jego herbu rodowego. Są to: Schwert, Recht, Licht, czyli kolejno Miecz, Prawo, Światło.

Twierdza Boyen (będąca fortem artyleryjskim) powstała na planie sześcioboku. Na jej teren prowadziły cztery bramy wjazdowe: Giżycka, Kętrzyńska, Prochowa i Wodna. Całość otoczona była rozległym pierścieniem muru Carnota (ceglanym murem ze strzelnicami) o długości 2303 m. Na terenie twierdzy stacjonowało około 3000 żołnierzy. W tutejszych spichlerzach przechowywano 2 tys. ton zboża oraz do 1200 beczek sucharów. Zapasy te umożliwiały utrzymanie twierdzy bez zewnętrznych dostaw nawet przez kilka miesięcy.

Po wojnie i włączeniu Mazur do Polski twierdza była wykorzystywana najpierw przez Ludowe Wojsko Polskie, a następnie przekształcono ją do celów rolniczych. Większość pruskiej zabudowy niszczała i została bezpowrotnie stracona. Obecnie trwa jej rewitalizacja - zachowane budynki są remontowane, a niektóre odbudowywane. Wciąż jednak pozostaje wiele do zrobienia - część budynków straszy tylko znakami informującymi o możliwości zawalenia.

Zwiedzanie Twierdzy Boyen

Twierdzę Boyen zwiedzamy samodzielnie. Kompleks ma formę placu (zwanego majdanem) otoczonego wysokimi wałami oraz pierścieniem murów. Chcąc zobaczyć większość założenia powinniśmy przygotować się na wchodzenie po schodach oraz strome podejścia, ale możliwe jest również wybranie prostszej ścieżki.

Podczas wizyty w twierdzy zwiedzimy puste budowle (korytarze, dawne magazyny) oraz obiekty wystawowe. W trakcie zwiedzania Twierdzy Boyen warto mieć pod ręką latarkę (wystarczy nam wersja dostępna w telefonie), ponieważ podczas eksploracji będziemy mogli zajrzeć do wielu nieoświetlonych pomieszczeń czy korytarzy.

Twierdza Boyen - trasy zwiedzania

Dla odwiedzających wytyczono trzy szlaki o różnym poziomie trudności, które częściowo się pokrywają.

• Szlak niebieski (czas przejścia ok. godziny) - najprostszy ze wszystkich - nie posiada on schodów ani stromych podjazdów, więc może zostać pokonany z wózkiem dziecięcym lub przez osoby z mniejszą mobilnością.
• Szlak czerwony (ok. 1,5 godziny) - trasa trudniejsza (ze schodami i spacerem wałami), która pozwala jednak na zobaczenie wszystkich najważniejszych zabytków oraz obiektów wystawowych.
• Szlak zielony (ok. 2 godzin) - najdłuższy ze wszystkich szlaków, w trakcie spaceru będziemy mogli odkryć dodatkowo kilka ciemnych korytarzy i pomieszczeń.

Szlaki możemy łączyć, a nawet odnaleźć kilka budowli, które nie znalazły się na ich trasie. My połączyliśmy szlak czerwony z zielonym, oraz przespacerowaliśmy po miejscach, które nie były uwzględnione na żadnej z tras.

Ile czasu potrzeba na zwiedzenie Twierdzy Boyen?

Według nas większość turystów spędzi na terenie zabytku od 90 do 120 minut.

Z drugiej strony, żeby obejść cały teren i zwiedzić wszystkie obiekty wystawowe możemy potrzebować nawet do 3 godzin (mniej więcej tyle czasu nam zajęła wizyta, ale staraliśmy się odkryć każdy z zakątków twierdzy). Nie zawsze warto jednak przemierzać całą twierdzę, ponieważ niektóre odcinki tras nie oferują żadnych specjalnych atrakcji.

Twierdza Boyen - parking, bilety, godziny otwarcia

Parking znajdziemy naprzeciwko cmentarza wojennego (współrzędne: 54.034896, 21.753855). Parking przy samej twierdzy jest płatny.

Cena biletu zależy od miesiąca. W sezonie letnim, od 1 kwietnia do 31 października, za bilet normalny zapłacimy 20 zł. W pozostałe miesiące cena spada do 14 zł. Dostępne są również o kilka złotych tańsze biletu ulgowe.

Aktualne ceny i godziny otwarcia można znaleźć tu i tu.

Co zobaczymy na terenie zabytku?

Zabudowę Twierdzy Boyen możemy podzielić na dwie części. W najlepszym stanie zachowały się mury, fortyfikacje, schrony oraz budynki wzniesione przy wałach. Mniej szczęścia miały zabudowania na majdanie, lecz są one obecnie restaurowane oraz odbudowywane.

Cztery budynki pełnią funkcje obiektów wystawowych (niewielkich muzeów).

Poniżej przedstawiliśmy wybrane zabytki oraz opisaliśmy pokrótce obiekty wystawowe.

Zabytki Twierdzy Boyen

• Brama Giżycka - jedna z czterech bram wjazdowych do fortu - obecnie jest to brama wejściowa na teren twierdzy.
• Stacja gołębi pocztowych - wciąż czekający na generalny remont trójkondygnacyjny budynek, którego dwa wyższe piętra zajmowały klatki z gołębiami pocztowymi. Zwierzęta te stanowiły podstawowy środek łączności pomiędzy twierdzą a światem zewnętrznym (zwłaszcza Królewcem), i to nawet po upowszechnieniu się telegrafu i rozwinięciu sieci dróg. W trakcie I wojny światowej gołębie miały umożliwiać szybki kontakt z pruskimi miastami na zachodzie.
• Sala gimnastyczna (budynek ćwiczeń) - jedna z najstarszych budowli na terenie twierdzy, którą wyróżnia wykorzystanie ściany szkieletowej (ceglano-drewnianej), czyli popularnego muru pruskiego. Niestety, budynek ten również znajduje się w kiepskim stanie.
• Spichlerze - do naszych czasów przetrwała konstrukcja (ściany) dwóch spichlerzy, które zostały strawione przez ogień. W środku zobaczymy pogorzelisko - m.in. spalone deski z wierzchy dachowej.
• Kompleks piekarni - podłużny budynek, w którym oprócz piekarni znajdowały się również magazyny. Drzwi w dziewięciu (z jedenastu) pomieszczeń znajdują się w jednej linii. W budynku zachowały się dwa piece do wypiekania chleba.
• Brama Wodna - naprzeciwko budynku piekarni znajduje się kolejna z bram prowadzących na teren twierdzy. Jak sama nazwa wskazuje, do bramy tej podpływały barki (o maksymalnej wyporności nawet 200 ton). Jeśli dobrze się przyjrzymy, wypatrzymy kamienny zwornik z datą 1853.
• Kojce artyleryjskie , które wyróżnia ceglane sklepienie krzyżowe.
• Korytarze, tunele, schrony i przejścia

Obiekty wystawowe

• Koszarowiec - od razu po zakupie biletu warto udać się do budynku koszarowego, wewnątrz którego przygotowano muzeum przybliżające historię fortu oraz samego Giżycka. Z tablic informacyjnych dowiemy się więcej o krzyżackiej twierdzy, działaniach wojennych (zwłaszcza o okresie I wojny światowej), murze pruskim czy o tutejszej Solidarności. W jednej sal przygotowano wystawę regionalną, w której zobaczymy eksponaty etnograficzne, w tym bogato zdobioną szafę w stylu mazurskim z 1846 roku. W sumie na terenie twierdzy znajdują się trzy obiekty tego typu, ale tylko jeden z nich jest udostępniony do zwiedzania.
• Laboratorium prochowe - na kilku salach zaprezentowano wystawę o twierdzach Prus Wschodnich (fortyfikacje między Wisłą a Niemnem 1700-1945), której towarzyszą różne eksponaty militarne (w tym: pistolety, bagnety)
• Warsztat zbrojmistrza - odrestaurowane pomieszczenie zbrojmistrza oraz wystawa mundurów, płaszczów oraz hełmów/beretów/czapek. Wybrane eksponaty to: mundur oficera armii pruskiej z okresu I WŚ, bluza mundurowa z okresu Księstwa Warszawskiego, pasiak obozowy z Auschwitz, czapka bolszewicka, pruska czapka polowa.
• Stajnia - odbudowana stajnia jest jednym z ciekawszych budynków na terenie fortu. Budowla wyróżnia się konstrukcją ryglową (murem pruskim). Na parterze budynku wyświetlany jest odcinek programu Bogusława Wołoszańskiego oraz wystawione są pojedyncze eksponaty (m.in. kuchnia polowa czy powozy). Na piętrze organizowane są wystawy czasowe.