Piramida Cestiusza w Rzymie

Piramida Cestiusza należy do najbardziej zaskakujących starożytnych monumentów w Rzymie. Odnajdziemy ją kawałek od ścisłego centrum miasta, po południowej stronie Awentynu, tuż obok bramy Porta San Paolo oraz dworca Roma Porta S. Paolo, z którego odjeżdżają pociągi do Ostii.

Artykuł jest częścią naszego przewodnika po starożytnych zabytkach Rzymu. Sprawdź też nasze zestawienie najważniejszych atrakcji Wiecznego Miasta.

Historia Piramidy Cestiusza

Wzniesiona jako monument nagrobny Gajusza Cestiusza piramida powstała pomiędzy 18 a 12 rokiem p.n.e. Dzięki zachowanej inskrypcji na wschodniej części budowli wiemy dziś, że wybudowali ją zgodnie z wolą zmarłego jego spadkobiercy, a prace budowlane miały trwać równe 330 dni.

Budowla stanęła przy rozwidleniu Via Ostiensis, drogi łączącej Rzym z portem w Ostii. Taka lokalizacja nie była niczym wyjątkowym, gdyż w tamtym czasach właśnie przy drogach stawiano okazało grobowce, czego przykładem jest inna z antycznych dróg - Via Appia. Nieco bardziej zaskakiwać może egzotyczna forma monumentu. Pamiętajmy jednak, że po ostatecznym podbiciu Egiptu w 31 roku p.n.e. sztuka i architektura tego kraju znacznie rozpowszechniła się w świecie rzymskim. Co ciekawe, w czasach Cestiusza piramidy tego typu były charakterystyczne dla krainy historycznej zwanej Nubia (dzisiejszy Sudan), co może wskazywać na to, że mógł on służyć tam w okresie, gdy była ona rzymską prowincją.

Szczątki Gajusza Cestiusza zostały złożone w niewielkiej komnacie grobowej. Niewiele wiadomo o jego pochówku oprócz faktu, że (w przeciwieństwie do zwyczajów egipskich) nie złożono go wraz z żadnymi drogocennymi przedmiotami, gdyż zostało to zakazane chwilę wcześniej przez Marka Agryppę.

W 271 roku rozpoczęto budowę nowych fortyfikacji obronnych znanych dziś jako Mury Aureliana. Piramida Cestiusza znalazła się co prawda na linii ich przebiegu, ale poradzono sobie z tym w typowy dla Rzymian praktyczny sposób - po prostu włączono ją w obręb murów miejskich.

Architektura

Piramida Cestiusza jest ostrosłupem o podstawie kwadratu o boku około 30 m i wysokości 36,4 m. Konstrukcja oglądana z dalszej odległości nie wydaje się jednak aż tak okazała, gdyż jej dolna część znajduje się kilka metrów pod powierzchnią współczesnej ulicy.

Wzniesiono ją z cementu i cegły, a następnie pokryto wielkimi płytami z marmuru karraryjskiego (znanego w starożytności pod nazwą marmuru z Luny). We wnętrzu budynku znajdowała się prostokątna komnata grobowa o wymiarach 5,85 na 4 m. Jej ściany pokryte były freskami przedstawiającymi postacie kobiece wykonanymi w tzw. stylu pompejańskim trzecim. Sklepienie ozdobiono czterema uskrzydlonymi wiktoriami oraz portretem mężczyzny w części centralnej (możliwe, że podobizną samego zmarłego). W tylnej ścianie znajdowała się nisza, wewnątrz której stała prawdopodobnie urna z prochami.

Od strony zachodniej piramidę flankowały dwie grupy składające się z kolumny oraz rzeźby z brązu ustawionej na marmurowej podstawie.

Gajusz Cestiusz - co o nim wiemy?

Wszystko wskazuje na to, że w grobowcu pochowano Gajusza Cestiusza Epulona, jednego z pierwszoplanowych urzędników swoich czasów, który w okresie II triumwiratu trafił na listę proskrypcyjną i został zgładzony. Proskrypcja polegała na wyjęciu osoby nią objętej spod prawa - nie dość, że czekała ją śmierć, to państwo rekwirowało wszystkie jej dobra.

Niewiele więcej wiadomo jednak o jego prywatnym życiu. Cała nasza wiedza opiera się o umieszczoną na piramidzie inskrypcję, która została powtórzona dwukrotnie - od wschodu i zachodu. Powtórzenie to miało wymiar praktyczny, gdyż piramida stała na rozwidleniu dróg, a dzięki niemu dedykacja widoczna była dla przybywających z obu stron.

Treść inskrypcji wydaje się być nieco zagadkowa i brzmi:

C CESTIUSZ L F POB EPULO PR TR PL VII VIR EPULONUM

Jej rozwinięcie jest jednak bardzo logiczne i zwięzłe:

Gajusz Cestiusz Epulon, syn Lucjiusza, członek plemienia Poblilia, pretor, trybun plebejski, jeden z siedmiu epulonów.

Stanowisko pretora należało do najwyższych urzędów publicznych republikańskiego Rzymu. Wybierany na roczną kadencję pretor znajdował się w hierarchii tylko poniżej konsula, mógł wydawać edykty i zajmował się sądownictwem. Zakłada się, że pochowany w piramidzie Gajusz Cestiusz został wybrany na pretora w 44 roku p.n.e.

Trybun plebejski to kolejne ze stanowisk republiki rzymskiej - człowiek wybrany na ten urząd miał za zadanie bronić zwykłych obywateli przed senatem oraz majętnymi klasami wyższymi.

Druga linia inskrypcji informuje, że Cestiusz należał do składającego się z siedmiu osób kapłańskiego kolegium Epulonów. Ich głównym zadaniem była organizacja publicznych bankietów i uczt ku czci Jowisza oraz innych rzymskich bóstw.

Grobowce Romulusa i Remusa

Obecnie Piramida Cestiusza jest ostatnim obiektem tego typu w Rzymie, ale w starożytności mogło powstać ich więcej, a z całą pewnością istniał jeszcze co najmniej jeden. Aż do XVI wieku na terenie dzielnicy Borgo, pomiędzy Watykanem a Zamkiem Świętego Anioła, stała znacznie większa piramida zwana Meta Romuli, którą w średniowieczu brano za grobowiec legendarnego założyciela miasta Romulusa. Niestety, decyzją papieży została ona rozebrana i nie pozostał po niej żaden ślad.

Co warte wspomnienia, średniowieczni mieszkańcy Rzymu żyli w przeświadczeniu, że piramida Cestiusza jest tak naprawdę grobowcem Remusa, drugiego z legendarnych braci, i nazywali ją Meta Remi.

Prace archeologiczne

Do wnętrza piramidy dostano się już w średniowieczu po wydrążeniu tunelu widocznego w jednym z rogów monumentu. To właśnie wtedy zrabowano zapewne wszystko to, co znajdowało się w środku.

W latach 1655-1663, w trakcie pontyfikatu papieża Aleksandra VII, wokół piramidy przeprowadzono prace archeologiczne odsłaniając ją w pełnej krasie. Przy okazji odkryto wspomniane już kolumny, które ustawiono w oryginalnym miejscu, oraz marmurowe bazy. Z zachowanych na nich inskrypcji wiemy, że niegdyś stały na nich rzeźby z brązu opłacone przez spadkobierców. Środki na ich wykonanie uzyskali oni po sprzedaży drogocennych gobelinów, które, zgodnie z wolą zmarłego, miały znaleźć się w jego grobowcu, ale zakazywało tego prawo.

W 1663 roku piramidę odrestaurowano, o czym przypomina napis "Instauratum. an. Domini. MDCLXIII" umieszczony na zachodniej fasadzie.

Zwiedzanie Piramidy Cestiusza

Zdecydowana większość turystów ma szansę zobaczyć słynną piramidę jedynie od zewnątrz. Mamy jednak dla Was małą wskazówkę - bezpośrednio obok starożytnego grobowca stoi brama św. Pawła (Porta San Paolo). W jej wnętrzu działa darmowe Museo della via Ostiense, a częścią trasy zwiedzania jest możliwość wejścia na szczyt budowli, skąd z innej perspektywy możemy zobaczyć ostatnią piramidę w Rzymie.

Jeśli chcielibyśmy zajrzeć do wnętrza piramidy musimy wybrać się na wycieczkę z przewodnikiem, która wymaga wcześniejszej rezerwacji. Niestety, odbywają się one stosunkowo rzadko - raz do maksymalnie kilku razy w miesiącu. Więcej informacji można znaleźć tutaj.

Piramida Cestiusza w popkulturze

Piramida Cestiusza pojawiła się w grze Assassin's Creed: Brotherhood.