Palatyn - zwiedzanie legendarnego wzgórza Rzymu

Palatyn (łac. Mons Palatinus, wł. Palatino) to legendarne wzgórze Rzymu, na którym według popularnej legendy Romulus miał założyć miasto. Obszar ten w czasach republiki zajmowały świątynie oraz pałace rzymskich arystokratów, a od czasów Oktawiana Augusta aż do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego Palatyn był siedzibą rzymskich cesarzy.

Nasz artykuł o wzgórzu Palatyn podzieliliśmy na trzy sekcje. Zaczęliśmy od legendy opisującej założenie Rzymu i krótkiego wprowadzenia historycznego. Następnie przedstawiliśmy w sposób praktyczny zwiedzanie stanowiska archeologicznego, żeby na koniec opisać wybrane zabytki.

Historia wzgórza Palatyn

Palatyn w czasach prehistorycznych

Dzięki pracom archeologów wiadomo, że na słynnym wzgórzu już w X wieku p.n.e. istniała osada. Zamieszkiwali ją Latynowie, którzy na zachodnim zboczu Palatynu, zwanym Cermalus, wznieśli wzmocniona palisadą warowną twierdzę.

Legendarne miejsce założenia Rzymu

Zgodnie z popularną legendą o Romulusie i Remusie to właśnie na wzgórzu Palatyn w 753 roku p.n.e. miał zostać założony Rzym. Opowieść ta jednak ma wiele wersji, a biorąc pod uwagę jej mitologiczny wydźwięk oraz fakt, że najstarsze zapiski zajmujące się tematem powstania miasta pochodzą z II wieku p.n.e., to nie ma żadnej pewności, że to Palatyn był pierwszą rzymską osadą.

Przed odwiedzinami Wiecznego Miasta warto jednak poznać tę słynną legendę. Matka bliźniaków, Rea Sylwia, pochodziła z miasta Alba Longa, które według tradycji założył syn Eneasza Askaniusz. Eneasz był jednym z bohaterów wojny trojańskiej, który uciekł z plądrowanej Troi i po wielu tułaczkach trafił do historycznej krainy Lacjum.

Rea Sylwia była córką Numitora, króla Alba Longa, którego obalił brat Amulius. Uzurpator chcąc zagwarantować wygaśnięcie rodu poprzednika wysłał jego córkę do świątyni Westy, gdzie miała zostać jedną z dziewiczych kapłanek.

Ku zdziwieniu nowego króla siostrzenica po pewnym czasie okazała się być brzemienna. I tu pojawiają się pierwsze rozbieżności - niektóre źródła podają, że została zgwałcona, inne, że było to niepokalane poczęcie. Zapytana o sprawcę całego zamieszania wskazała jednak na boga wojny, Marsa. Amulius wpadł w szał i uwięził kobietę (w innej wersji zakopał żywcem), a następnie rozkazał dwójkę urodzonych przez nią bliźniaków wrzucić do Tybru. Osoba wyznaczona do tego zadania miała się jednak rozmyślić, i ostatecznie włożyć bliźniaków do wiklinowego koszyka, który puściła nurtem rzeki.

I tutaj rozpoczyna się właściwa część historii. Nurt rzeki miał doprowadzić Romulusa i Remusa na teren obecnego Rzymu, gdzie koszyk zaplątał się w gałęzie drzewa figowego. Tam znalazła ich wilczyca, która zabrała braci do jaskini Lukerkal (Lupercal, nazwa wywodzi się od łacińskiego słowa lupa, oznaczającego wilczycę) na zboczu Palatynu, gdzie karmiła młodych mlekiem z własnych piersi. W miejscu tym rokrocznie, aż do końca V wieku, składano ofiarę. Obecnie nie ma jednak pełnej zgody co do oryginalnej lokalizacji jaskini. Braci po pewnym czasie miał odnaleźć pasterz Faustulus, który zabrał ich do własnego domu i się nimi zaopiekował.

Bliźniacy dorośli i zabili swojego prześladowcę, króla Amuliusa. Zamiast powrotu do Alba Longa zdecydowali jednak o założeniu nowego miasta, lecz nie mogli dojść do porozumienia w kwestii wyboru lokalizacji - Romulus wolał Palatyn, a dla Remusa lepsze było wzgórze Awentyn.

Bracia, chcąc rozstrzygnąć spór, zdecydowali się na starożytny rytuał zwany auspicjami. Polegał on na obserwacji ptaków, które miały być zsyłane przez bogów: kto zobaczy ich więcej, temu bogowie bardziej sprzyjają. Remus miał wypatrzył sześć ptaków, a Romulus rzekomo dwa razy więcej. Wybuchła pomiędzy nimi kłótnia o to, któremu bogowie bardziej sprzyjali, i czy Romulus na pewno widział aż dwanaście zwierząt.

Romulus nie czekał na zakończenie sporu i rozpoczął budowę własnego miasta. Według legendy miał on wyznaczyć granicę zaprzęgając dwa woły, byka oraz krowę do pługa, którym wykopał fosę/bruzdę. Był to typowy rytuał etruski stosowany na obszarze Lacjum przy zakładaniu nowej osady.

Remus nie był nazbyt rad z tego rozwiązania i ignorował granicę wytyczoną przez brata. Pewnego razu miał on przeskoczyć przez fosę, czym zdenerwował Romulusa, który w afekcie go zabił. Inna z wersji mówi z kolei o tym, że oprócz fosy wzniesiono też palisadę, z której spadł Remus tracąc przy tym życie. Remus miał zginąć 21 kwietnia 753 roku, i tak właśnie datuje się założenie miasta Rzym (łac. Roma), które Romulus nazwał na swoją część i został jego pierwszym królem.

Czy historia ta jest prawdopodobna? Jeśli wyjmiemy z niej fragmenty mitologiczne - to czemu nie! W trakcie prac archeologicznych odnaleziono nekropolię oraz chatki będące prawdopodobnie domami, w których mogli mieszkać pierwsi osadnicy. Obiekty te datowane są na VIII wiek p.n.e., czyli na domniemany czas założenia Rzymu.

Od miejsca kultu do obszaru mieszkalnego rzymskiej arystokracji

Początkowo na Palatynie wznoszono skromne domostwa, jednak przez kolejne wieki na wzgórzu powstawały świątynie poświęcone najważniejszym bóstwom - w tym m.in. bogini Kybele (zwanej też Magna Mater), bogini Wiktorii (personifikacji zwycięstwa, na Palatynie powstało jej najważniejsze sanktuarium), Apolla (boga piękna i sztuki) czy Jowisza Statora. U stóp tej ostatniej Cyceron wygłosił swoją pierwszą katylinarkę, jak nazwano oskarżycielskie przemowy skierowane przeciwko rzymskiemu politykowi, Katylinie.

Niestety, z tych imponujących struktur nie zachowało się zbyt wiele. Budowle te spotkał najróżniejszy los - np. słynną świątynie Kybele zburzono w 394 roku na polecenie cesarza Teodozjusza I Wielkiego, który prowadził politykę prześladowania pogan.

W czasach późnej republiki, około II wieku p.n.e., wzgórze zaczęli zamieszkiwać najbogatsi Rzymianie: senatorowie, dowódcy, patrycjusze. Wśród nich byli m.in.: Cyceron, Marek Antoniusz czy rodzina Juliusza Cezara. Wznoszone tu pałace wyróżniały się pięknie zdobionymi wnętrzami (posadzkami, freskami ściennymi czy stiukami na sklepieniach) i nowoczesnymi technikami architektonicznymi. Obszar ten uważany był za najpiękniejszą część miasta. Do naszych czasów zachowały się ruiny kilku rezydencji oraz pomieszczeń, wewnątrz których zobaczymy oryginalne zdobienia. Niektóre ze znalezisk wystawiane są w Muzeum Palatyńskim.

Siedziba cesarzy

Zmiana przeznaczenia wzgórza nastąpiła pod koniec I wieku p.n.e.. Oktawian August, następca Juliusza Cezara i pierwszy rzymski cesarz, wybrał Palatyn na swoją siedzibę. Jego rezydencja składała się z kilku połączonych ze sobą domów. Wybór tej lokalizacji nie był zresztą przypadkowy - cesarz urodził się na Palatynie w 63 roku p.n.e.

Wzgórze pełniło funkcję siedziby władców aż do upadku imperium. Niektórzy cesarze wznosili własne rezydencje (dziś nazywalibyśmy je pałacami), czasami burząc przy tym istniejące zabudowania. Nowe kompleksy zbudowali chociażby Tyberiusz (Domus Tiberiana, nieopodal Forum Romanum) oraz Neron (słynny Złoty Dom, Domus Aurea).

Najbardziej ambitny z projektów budowlanych przypadł na okres rządów cesarzy z rodu Flawiuszy. Na zlecenie Domicjana rozpoczęto budowę olbrzymiego kompleksu, na który składały się: część publiczna (nazywana obecnie Domus Flavia), część prywatna (Domus Augustana) oraz stadion. Przez kilka wieków była to największa z rzymskich rezydencji.

Ostatnia większa przebudowa nastąpiła w okresie rządów Septymiusza Sewera, gdy kompleks rozbudowano w stronę południowo-wschodnią (powstały wtedy m.in. termy oraz monumentalne arkady).

Oddalone od siebie rezydencje oraz fragmenty kompleksu łączyły ze sobą długie, kryte korytarze nazywane kryptoportykami. Podczas wizyty na wzgórzu możemy zobaczyć jeden z nich - długi na 130 metrów korytarz wzniesiony za panowania Nerona.

Upadek cesarstwa - od terenów zakonnych po renesansowe pałace i ogrody

Po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego dawny kompleks pałacowy, podobnie jak Forum Romanum, został porzucony i powoli popadał w ruinę. Nowi chrześcijańscy władcy Rzymu przeznaczyli tę część miasta do celów religijnych - na Palatynie powstawały zakony oraz kościoły, a w okresie średniowiecza na wzgórzu wzniesiono nawet twierdzę.

W XVI wieku, czyli w epoce Renesansu, duża część wzgórza znalazła się w rękach dwóch możnych rodów: Farnese oraz Barberini, z których wywodzili się papieże. Pierwsi z nich wznieśli na fundamentach Pałacu Tyberiusza rozległe ogrody (z pierwszym na świecie publicznym ogrodem botanicznym), z których część zachowała się do dziś. Ród Barberinich zbudował tarasy ogrodowe oraz winnicę Vigna Barberini, ale do naszych czasów niewiele się z nich zachowało.

Ogrody Farnese, jak i reszta wzgórza, weszła w drugiej połowie XIX wieku w posiadanie państwa. Następnie rozpoczęto zaawansowane prace archeologiczne, podczas których odkryto na nowo wiele starożytnych obiektów, a jednocześnie rozebrano niektóre z nowożytnych zabudowań.

Palatyn - jak zaplanować zwiedzanie?

Forum Romanum oraz wzgórze Palatyn stanowią jedną, integralną atrakcję i obowiązuje na nie wspólny bilet. Jeśli wyjdziemy na zewnątrz z Forum Romanum to nie będziemy mogli wejść już z powrotem na wzgórze Palatyn, i odwrotnie.

Na wzgórze Palatyn dojdziemy jedną ze ścieżek prowadzących bezpośrednio z Forum Romanum (np. tą prowadząca od Łuku Tytusa). Możemy też rozpocząć zwiedzanie od Palatynu wchodząc na teren stanowiska archeologicznego wejściem znajdującym się pod adresem Via di San Gregorio 30.

Kategoria SUPER na Palatynie

Niektóre z atrakcji na Palatynie przypisane są do kategorii SUPER (S.U.P.E.R.) i dostępne są tylko dla posiadaczy konkretnych typów biletów.

Dla większości zabytków z kategorii SUPER ustalono maksymalną liczbę osób mogących zwiedzać je w jednym momencie - jedynymi wyjątkami od tej zasady są kryptoportyk Nerona oraz Muzeum Palatyńskie.

Zwiedzanie zabytków i atrakcji Wzgórza Palatyńskiego

Wielu turystów traktuje Palatyn jako mniej ważny dodatek do odwiedzin Forum Romanum i na zwiedzanie słynnego wzgórza pozostawia sobie niewiele czasu. Naszym zdaniem jest to błąd! Niektóre z zabytków, jak pokryte malowidłami Dom Liwii czy Dom Augusta, stanowią unikalny przykład rzymskiej arystokratycznej architektury. Tylko w samym Muzeum Palatyńskim, gdzie dowiemy się więcej o wyglądzie samego wzgórza w czasach jego świetności, możemy spędzić niemało czasu.

Zabytki Palatynu - co warto zobaczyć podczas zwiedzania?

Akwedukt Klaudiusza (Acqua Claudia)

Rozpoczynając zwiedzanie Palatynu od wejścia przy ulicy Via di San Gregorio po chwili spaceru miniemy akweduktu Klaudiusza. Wodociąg ten wzniesiono stosunkowo późno - jego budowę rozpoczęto w 38 roku pod rządami cesarza Kaliguli, a projekt udało się ukończyć już za panowania Klaudiusza w 52 roku.

Doprowadzenie na Palatyn źródła wody umożliwiło budowę basenów oraz ogrodów z fontannami i innymi udogodnieniami wodnymi.

Termy oraz rozbudowa Septymiusza Sewera (Domus Severiana, Terme Severiane)

Ruszając dalej od akweduktu Klaudiusza dojdziemy do ruin imponującego kompleksu, który wzniesiono podczas panowania Septymiusza Sewera w drugiej połowie II wieku. Powstały wtedy m.in. termy oraz majestatyczne arkady. Kompleks tem był rozbudowywany przez kolejnych cesarzy.

Stadion Palatyński (Stadio Palatino)

Stadion Palatyński jest jedną z tych struktur, która potrafi wywrzeć na odwiedzających największe wrażenie. Ten długi na około 160 i szeroki na blisko 50 metrów obiekt sąsiadował z prywatną rezydencją cesarza wzniesioną za czasów Domicjana. Nie do końca wiadomo jaka była funkcja budowli - czy był to stadion publiczny, a może prywatny? Obiekt ten mógł również pełnić funkcję ogrodu. Charakterystyczny okrąg widoczny w południowej części stadionu powstał już po upadku cesarstwa.

Spoglądając na stadion warto zwrócić uwagę na apsydę, w której mieściła się prywatna loża imperatora. Na loże prowadziło monumentalne wejście ze sklepieniem zbliżonym do tego z Panteonu, które możemy zobaczyć wspinając się na niewielkie wzniesienie.

Pałac Flawiuszy (Domus Augustana) - część prywatna rezydencji cesarza na Palatynie

Prywatna część wzniesionego przez Domicjana kompleksu określana jest mianem Domus Augustana (Dom Augusta). Nazwa ta nawiązuje do tytułu Augusta, a nie do osoby pierwszego cesarza.

Z budowli tej zachowało się stosunkowo dużo, choć większość oglądamy z góry, spacerując po ścieżkach wytyczonych w górnej części zabytku. Wysokość pomieszczeń na parterze pozwala nam jednak uświadomić sobie monumentalizm kompleksu.

Po wejściu na teren rezydencji zobaczymy usytuowany na dole dziedziniec z pozostałościami po charakterystycznej fontannie o geometrycznych kształtach.

Kompleks Domicjana zajmował też dużą część zbocza Palatynu. W stronę słynnego Circus Maximus skierowana była eksedra, czyli ściana w formie półokręgu, we wnękach której stały posągi. Nie zobaczymy jej co prawda z poziomu wzgórza, ale warto na nią zwrócić uwagę gdy będziemy spacerować wzdłuż współczesnego parku utworzonego na ruinach starożytnego cyrku.

Pałac Flawiuszy (Domus Flavia) - część publiczna rezydencji cesarskiej na Palatynie

Ze wzniesionego przez architekta Rabiriusza pod koniec I wieku imponującego Pałacu Flawiuszy, a dokładniej z jego części reprezentacyjnej, nie zachowało się niestety zbyt wiele. Spacerując po stanowisku archeologicznym możemy zobaczyć zarysy oraz fundamenty sali tronowej (Aula Regia), bazyliki (sali sądowej, basilica Iovis) oraz perystylu.

Z pałacu w najlepszym stanie zachował się układ monumentalnego perystylu (wewnętrznego ogrodu), który w czasach świetności otaczała kolumnada z numidyjskiego marmuru. Centralną część perystylu zajmował kwadratowy basen, wewnątrz którego znajdowała się wyspa o ośmiobocznym (oktagonalnym) kształcie w formie labiryntu.

Renesansowa Loggia Mattei [kategoria SUPER]

W epoce Renesansu na wzgórzu pojawiły się wille oraz ogrody możnych rodów. Jedną z takich rezydencji wzniosła w XIV wieku rodzina Stati. W latach 20. XVI wieku ich pałac ozdobiono freskami zgodnie z projektem Baldassare Peruzziego, a kilkadziesiąt lat później budynek zakupiła rodzina Mattei.

Z dawnej rezydencji do naszych czasów przetrwał jedynie budynek loggii, w którym zobaczymy sklepienie pokryte freskiem w stylu groteski (wł. grottesca). Ten niezwykle malowniczy nurt stylistyczny pojawił się w Rzymie pod koniec XV wieku na skutek nietypowego zbiegu okoliczności. Podczas poszukiwań podziemnych skarbów na wzgórzu Oppius (naprzeciwko Koloseum) trafiono do pokrytej kolorowymi malowidłami jaskini, a przynajmniej tak początkowo sądzono.

Poszukiwacze skarbów przypadkowo odnaleźli jednak ruiny słynnego Złotego Domu (łac. Domus Aurea) Nerona, który przykryto wzniesionym na początku II wieku kompleksem Term Trajana. Do podziemi schodzili najwięksi artyści, w tym sam Rafael Santi, którzy garściami czerpali ze stylistyki odkrytych malowideł. Nowy styl nazwano groteską, co wywodzi się wprost od słowa grota.

Muzeum Palatyńskie (Museo Palatino) [wyższe piętro w kategorii SUPER]

Na terenie Palatynu, w budynkach po dawnym klasztorze, otworzono multimedialne Muzeum Palatyńskie. Na dwóch piętrach wystawiane są w nim najróżniejsze eksponaty odnalezione na terenie wzgórza oraz fragmenty dekoracji z odkrytych rezydencji.

Wystawa na parterze skupia się dekoracjach z obiektów wzniesionych na Palatynie (rezydencjach i świątyniach) oraz na historii wzgórza (od czasów prehistorycznych), a w salach na pierwszym piętrze zobaczymy najważniejsze ze znalezisk odnalezionych na terenie wzgórza.

W środku zobaczymy m.in.:

• rzeźby oraz posągi, w tym: dwa skrzydła z greckiego marmuru (z trzech odnalezionych), portrety cesarzy, tors Diomedesa, trzy statuy z czarnego marmuru czy portret młodej księżniczki,
• marmurowe tablice, płaskorzeźby, fragmenty kolumn,
• fragmenty oryginalnych dekoracji stiukowych z kryptoportyku Nerona,
• panel z posadzką w stylu opus sectile odnaleziony w Pałacu Tyberiusza,
• fragmenty dekoracji odnalezionych w Pałacu Przejściowym (Domus Transitoria), który zbudował cesarz Neron przed wzniesieniem słynnego Złotego Domu,
• fragmenty dekoracji z rezydencji z czasów republiki (Aula Isiaca oraz Casa dei Grifi).

Sala bankietowa/jadalnia (Coenatio Jovis)

Tuż obok perystylu zobaczymy pozostałości po głównej sali bankietowej/jadalni, która nosiła nazwę Jadalni Jupitera (Coenatio Jovis). Jej podłoga wyłożona była marmurem, z którego odrestaurowane fragmenty zachowały się do dziś.

Okna jadalni wychodziły w stronę pomieszczenia z dwoma owalnymi fontannami. Ruiny jednej z nich zobaczymy tuż przy budynku Casina Farnese.

Świątynia Apollina na Palatynie (Tempio di Apollo Palatino)

Świątynia poświęcona Apollinowi powstała na Palatynie w drugiej połowie I wieku p.n.e.. Oktawian August w 36 roku p.n.e. przysiągł swojemu opiekunowi (a za takiego uważał syna Zeusa i Lety), że jeśli zwycięży nad Sekstusem Pompejuszem w bitwie morskiej w Zatoce Naulochus, to wybuduje mu monumentalną świątynię.

Flocie Oktawiana udało się rozbić siły wroga i dotrzymał on swojej przysięgi. Świątynię poświęcono 9 października 28 roku p.n.e., a wnętrze budowli wypełnione było rzeźbami oraz pięknymi dekoracjami.

Niestety, z imponującej świątyni do naszych czasów przetrwał jedynie kawałek podium oraz fragmenty dekoracji, które wystawiane są w Muzeum Palatyńskim. Budynek doszczętnie spłonął podczas pożaru w 363 roku.

Rezydencja Oktawiana Augusta (Casa di Augusto) [kategoria SUPER]

Jednym z najważniejszych zabytków na Palatynie jest zachowana w nadzwyczaj dobrym stanie rezydencja Oktawiana Augusta. Pałac składał się z części prywatnej oraz publicznej; obie ozdobione były mozaikami oraz malowidłami ściennymi wykonanymi w drugim stylu pompejańskim.

W niektórych z odnalezionych pomieszczeń w bardzo dobrym stanie zachowały się freski oraz inne dekoracje, zwłaszcza w Sali Masek.

Dom Liwii (Casa di Livia) [kategoria SUPER]

Dom Liwii to kolejna z pokrytych malowidłami oraz innymi dekoracjami rezydencji odnalezionych na wzgórzu. Była to prywatna rezydencja (łac. domus) wzniesiona w I wieku p.n.e..

Dom Liwii oddalony jest o dosłownie kilka kroków od Domu Augusta. W środku zachowały się freski z mniej więcej 30 roku p.n.e., które stanowią jeden z najważniejszych przykładów stylistyki z okresu późnej republiki (drugi styl pompejański).

Budynek swoją nazwę zawdzięcza znalezionej w środku inskrypcji Iulia Augusta. Zgodnie z nią uznano, że należał on do Liwii, żony Oktawiana Augusta.

Dom Romulusa (Capanne Romulee)

Nieopodal rezydencji Oktawiana Augusta archeolodzy odnaleźli fundamenty chatek/domostw, murów oraz nekropolii datowane na VIII wiek p.n.e. Budowle wzniesiono z wykorzystaniem masywnych bloków kamienia, a część ich ścian była drewniana.

Zakłada się, że są to zabudowania pierwszej rzymskiej osady na Palatynie; jedna z teorii mówi nawet, że mógł być to dom samego Romulusa.

Świątynia Magna Mater (Tempio della Magna Mater)

Nieopodal opisanych w poprzednim punkcie zabudowań z VIII wieku p.n.e. na światło dzienne wydobyto pozostałości po Świątyni Magna Mater (pol. Wielkiej Matki).

Powstanie świątyni związane było z trudną dla Rzymian końcówką III wieku p.n.e., gdy toczyli oni krwawą wojnę z Kartaginą (II wojna punicka). Za radą kapłanów senatorzy podjęli decyzję o oddaniu pomyślności republiki w ręce nowej bogini - Kybele, której kult rozpowszechniony był na obszarach Azji Mniejszej. Początkowo czczono ją w świątyni Wiktorii, ale po zwycięstwie nad Kartaginą rozpoczęto prace nad nowym sanktuarium, które zakończono w 191 roku p.n.e..

Z samej świątyni zbyt wiele się jednak nie zachowało, bo jedynie podstawa.

Domus Transitoria [kategoria SUPER]

Domus Transitoria był pierwszym pałacem wzniesionym przez cesarza Nerona. Imperator podjął się ambitnego projektu stworzenia kompleksu łączącego ze sobą inne cesarskie rezydencje. W jego planach nowa budowla miała rozciągać się pomiędzy Eskwilinem i Palatynem, a cesarz chciał wykorzystywać ją w trakcie podróży pomiędzy tymi dwoma wzgórzami! O planach wykorzystania rezydencji mówi zresztą sama jej nazwa - łacińskie słowo transitoria możemy przetłumaczyć jako przejściowy, chwilowy.

Pierwotny kompleks spłonął jednak podczas wielkiego pożaru w 64 roku i został zastąpiony skrzydłem słynnego Złotego Domu (Domus Aurea). Pomieszczenia na Palatynie znajdowały się w miejscu pałacu wzniesionego przez Domicjana. Część z nich zachowała się do dziś - odnaleziono je w XVIII wieku. Od 2019 roku pomieszczenia Domus Transitoria udostępniono zwiedzającym. Część pałacowych dekoracji zobaczymy też w Muzeum Palatyńskim.

Kryptoportyk Nerona (Neronian Cryptoporticus) [kategoria SUPER]

Wznoszone w różnych okresach budowle połączone były ze sobą krytymi korytarzami, nazywanymi dziś kryptoportykami. Na terenie stanowiska archeologicznego zobaczymy jedną z takich struktur - długi na 130 metrów korytarz łączący Pałac Tyberiusza z rezydencją Oktawiana Augusta.

Korytarz ozdabiały dekoracje stiukowe (część z nich zobaczymy w Muzeum Palatynu), a światło dochodziło niewielkimi oknami. Podłoga wyłożona była mozaiką.

Ogrody Farnese (Horti Farnesiani) z tarasem widokowym na Forum Romanum

W XVI wieku wzgórze Palatyn było jedynie wspomnieniem po dawnej chwale starożytnego imperium. Antyczne ruiny przyciągały jednak wielu, w tym kardynała Alessandro Farnese (wnuka papieża Pawła III), który w 1542 roku rozpoczął skupowanie ziemi na wzgórzu.

W 1565 roku rozpoczął on prace nad stworzeniem nowych ogrodów w stylu włoskim, które wzniesiono na fundamentach rezydencji Tyberiusza. Pracę trwały kilkadziesiąt lat i zakończył je dopiero Odoardo Farnese w latach 1627-1635. Dziś Horti Farnesiani uważany jest za pierwszy publiczny ogród botaniczny.

Cały kompleks symbolicznie odnosił do czasów antycznych - został nawet otoczony murem i bastionami, czym nawiązywano do pierwszej osady legendarnego założyciela miasta, Romulusa. Co prawda do naszych czasów fortyfikacje te (jak i większość zabudowy) nie przetrwały, ale tuż przy zboczu Palatynu możemy podziwiać część zachowanych budowli z tego okresu - w tym fontannę Teatro del Fontanone, nad którą góruje budynek ptaszarni.

Przechodząc przez przyjemny ogród dojdziemy do tarasu widokowego (wł. Belveder), z którego rozpościera się najlepszy widok na stanowisko archeologiczne Forum Romanum.

Przy fontannie Teatro del Fontanone znajdziemy schody prowadzące na teren Forum Romanum, a dokładniej na drogę Via Nova.

Bibliografia:

• Amanda Claridge, Rome. An Oxford Archeological Guide, 2010,
• Adriano La Regina, Archeological guide to Rome, 2007.