Pałac Charlottenburg w Berlinie - jak zaplanować zwiedzanie?

Pałac Charlottenburg (niem. Schloss Charlottenburg) to położony na zachodzie Berlina barokowy pałac, który powstał jako letnia rezydencja elektorówny Brandenburgii pod koniec XVII wieku, a w kolejnych dwóch stuleciach stał się jedną z najważniejszych siedzib pruskich władców.

Chociaż główną siedzibą rządzącego Brandenburgią rodu Hohenzollernów był odbudowany niedawno zamek leżący w samym centrum dzisiejszej stolicy Niemiec (niem. Berliner Schloss), to Pałac Charlottenburg wiele mu nie ustępował. Spacerując po pełnych przepychu barokowych, rokokowych, a nawet klasycystycznych komnatach bez trudu przeniesiemy się myślami do dawno już minionych czasów.

Od letniej rezydencji do reprezentacyjnego pałacu królewskiego

Początki pałacu Charlottenburg sięgają końca XVII wieku, kiedy to elektor Brandenburgii Fryderyk I podarował poślubionej w 1684 roku Zofii Charlottcie Hanowerskiej posiadłość oraz wieś Lietze. W tamtym czasie Berlin był stosunkowo małym miastem, a obszar ten znajdował się daleko od jego bram. Na otrzymanym terenie elektorówna planowała wznieść letnią rezydencję, gdzie mogłaby samotnie oddawać się przyjemnościom (w towarzystwie swoich dwórek i ewentualnie zaproszonych gości).

Zofia Charlotta, młodsza siostra króla Wielkiej Brytanii Jerzego I, słynęła z zamiłowania do sztuki oraz architektury, a nowa rezydencja miała oddawać jej artystyczną duszę. Za barokowy projekt pałacu odpowiadał architekt Johann Arnold Nering, a za przygotowanie barokowych ogrodów francuski projektant Siméon Godeau. Prace budowlane zakończono w 1699 roku, a nowy pałac nazwano Lietzenburg. Powstało wtedy jedno dwupiętrowe skrzydło zwieńczone kopułą.

W 1701 roku Fryderyk I został Królem w Prusach i jego nowa pozycja wymagała bardziej reprezentacyjnej rezydencji. Zdecydowano więc o zamianie przeznaczenia Pałacu Lietzenburg. Władca zlecił wówczas kompletną przebudowę pałacu architektowi Eosanderowi von Göthe, a ten przed przystąpieniem do prac i w poszukiwaniu inspiracji wyruszył do Wersalu oraz innych włoskich i francuskich pałaców. Ostatecznie zmodernizowano większość sal oraz dobudowano dwa skrzydła zamykające wewnętrzny dziedziniec, dzięki czemu Fryderyk mógł bez kompleksów gościć innych europejskich królów.

Zofia Charlotta zmarła przedwcześnie w 1705 roku, w wieku zaledwie 36 lat. Zrozpaczony król chcąc uczcić jej pamięć zmienił nazwę pałacu z Lietzenburg na Charlottenburg, co w wolnym tłumaczeniu oznacza Zamek Charlotty. Od pałacu nazwę wzięło późniejsze miasto, które w 1920 roku włączono w granice administracyjne Berlina.

Od baroku do rokoka - rozbudowa Fryderyka Wielkiego

Pomieszczenia w centralnej części kompleksu, nazywanej dziś Starym Pałacem, charakteryzują się stylem barokowym. Rokokowe ornamenty zobaczymy z kolei we wschodnim Nowym Skrzydle (niem. Neuer Flügel), które dobudowano zaraz po wstąpieniu na tron Fryderyka II (Wielkiego).

Dziś Fryderyk Wielki kojarzony jest jako twardy, bezwzględny władca. W początkowym okresie jego życia nic jednak na to nie wskazywało. Fryderyk I, nazywany czasem Królem Żołnierzem, często załamywał ręce nad swoim pierworodnym, który zamiast uczyć się wojaczki wolał siedzieć z nosem w książkach i zachwycać się sztuką. Pewnego razu Fryderyk I tak bardzo wściekł się na zainteresowania syna, że chcąc go ukarać kazał spalić wszystkie książki przyszłego następcy tronu.

Zafascynowany sztuką (zwłaszcza francuską) Fryderyk Wielki nie dość jednak ze przerósł osiągnięciami ojca i został pierwszym Królem Prus, to zasłynął również jako mecenas sztuki oraz wielki orędownik odważnych rokokowych dekoracji. Styl widoczny w pałacach wzniesionych lub przebudowanych za jego panowania nazywany jest czasami rokokiem fryderycjańskim.

Najwspanialsze przykłady tego stylu znajdziemy w położonym w granicach miasta Poczdam Pałacu Sanssouci oraz w salach bankietowych Nowego Skrzydła Pałacu Charlottenburg.

Zniszczenia wojenne

Podczas nalotów pod koniec II wojny światowej pałac oraz leżący obok niego Nowy Pawilon znacznie ucierpiały. Po wojnie przez kilkadziesiąt lat pracowano nad odbudową kompleksu i ostatecznie udało się odrestaurować go do stanu bliskiego oryginałowi, a następnie udostępniono zwiedzającym.

Gdzieniegdzie brakuje jednak dekoracji lub malowideł sufitowych (w tym zniszczonego bezpowrotnie malowidła sufitowego w "Białej Sali" Nowego Skrzydła), o których przypominają nam jedynie nazwy pomieszczeń. Ponadto, w części sal ornamentacja i dekoracje nie odwzorowują oryginału. Niektóre z mebli przywieziono z innych brandenburskich pałaców, w tym z nieistniejącego już oryginalnego zamku berlińskim.

Zwiedzanie pałacu i ogrodów Charlottenburg

Przed wybraniem się do Pałacu Charlottenburg warto zdawać sobie sprawę, że cały kompleks składa się aż z 5 obiektów możliwych do zwiedzenia. Najważniejszymi atrakcjami są Stary Pałac oraz Nowe Skrzydło w Pałacu Charlottenburg (obie części zwiedzamy niezależnie i są oddzielnie biletowane) oraz stojący tuż obok pałacyk nazywany Nowym Pawilonem.

Oprócz nich do odwiedzenia możliwe są jeszcze dwa budynki znajdujące się na terenie ogrodów. Są to Mauzoleum rodu Hohenzollernów oraz Belweder (dawny dom herbaciany, dziś muzeum porcelany - w momencie ostatniej aktualizacji pozostawał zamknięty).

Żeby na spokojnie odwiedzić wszystkie obiekty i bez pośpiechu pospacerować po ogrodzie na wizytę powinniśmy zaplanować przynajmniej pięć godzin. Kompleks jest naprawdę spory, a w obu częściach pałacu do zobaczenia jest kilkadziesiąt apartamentów i sal. Naszym zdaniem najlepiej przyjść w pierwszej połowie dnia, dzięki czemu zminimalizujemy ryzyko pospiechu na sam koniec. Tym bardziej, że w pałacu dostępny jest darmowy przewodnik audio w języku polskim, a aplikacja jest bardzo przyjazna.

A kolejność zwiedzania? My sami najpierw zwiedziliśmy Nowe Skrzydło, potem budynki w ogrodzie, a na sam koniec Stary Pałac. Teoretycznie bardziej efektywne jest zwiedzania Starego Pałacu i Nowego Skrzydła po sobie, ale dzięki dłuższej przerwie na spacer po ogrodzie możemy czuć się mniej znużeni przechodzeniem przez dziesiątki apartamentów.

Pałac Charlottenburg

W Pałacu Charlottenburg udostępniono do zwiedzania dwie części budynku - Stary Pałac, czyli najstarszą, centralną część kompleksu, oraz wschodnie skrzydło (Nowe Skrzydło), które wzniesiono za panowania Fryderyka Wielkiego. Obie części są oddzielnie biletowane i zwiedza się je niezależnie.

Przechodząc przez pałacowy dziedziniec warto zwrócić uwagę na monumentalną, barokową rzeźbę konną z brązu przedstawiająca elektora Brandenburgii Fryderyka Wilhelma (1620-1688).

Stary Pałac (niem. Altes Schloss)

Najstarszą, centralną częścią kompleksu jest barokowy Stary Pałac, który charakteryzuje się wysoką wieżą zwieńczoną kopułą oraz zamkniętym z trzech stron dziedzińcem. Spoglądając na szczyt kopuły wypatrzymy złotą statuę bogini Fortuny.

W pierwotnym zamyśle Stary Pałac miał pełnić funkcję letniego miejsca ucieczki dla elektorówny Zofii Charlotty, lecz po koronacji Fryderyka I przebudowano go na typową królewską rezydencje - z salami audiencyjnymi i reprezentacyjnymi.

Większość z pomieszczeń odbudowano po zniszczeniach wojennych, choć niektóre zachowały się w stanie oryginalnym. Podczas spaceru po pomieszczeniach pałacowych zachwycają malowidła sufitowe, ściany wyłożone adamaszkiem czy tworzone na zamówienie meble oraz zegary. Część mebli uratowano z nieistniejącego już zamku berlińskim, który po odbudowie pełni funkcje kulturalne.

Podczas zwiedzania Starego Pałacu przejdziemy przez ponad 20 sal i apartamentów. Wśród nich zobaczymy m.in.:

• Pełen przepychu Gabinet z Porcelaną, który ozdabia 2700 porcelanowych naczyń oraz innych obiektów (na miejscu warto spojrzeć w górę i wyłapać trójwymiarowe elementy przy złączeniu sufitu ze ścianą).
• Bogato zdobioną kaplicę, co jest pewnym ewenementem, ponieważ kościoły ewangelickie kojarzą się raczej z prostotą niż z barokowym przepychem.
• Salę Przodków z wywieszonymi portretami pruskich władców, namalowanych w XVIII i XIX wieku (podczas naszej wizyty nie było możliwości wejścia do wnętrza pomieszczenia i dało się spojrzeć jedynie przez drzwi).
• Salę audiencyjną królowej, w której znajdziemy dwa polskie akcenty - na jednym z obrazów obok Fryderyka stoi polski król Stanisław Leszczyński, a inny przedstawia spotkanie trzech królów: Augusta II Mocnego, Fryderyka I Pruskiego oraz Fryderyka IV Oldenburga z Danii (ten obraz wisi nad kominkiem).
• Wykonane w Brukseli gobeliny przedstawiające sceny z życia Rzymian i Greków, które ozdabiają monumentalną salę audiencyjną króla.

Ostatnim etapem wycieczki jest wejście na pierwsze piętro, gdzie dowiemy się więcej o dynastii Hohenzollernów.

Nowe Skrzydło (niem. Neuer Flügel)

Fryderyk Wielki wstąpił na tron w 1740 roku i niemal od razu zlecił Georgowi Wenzeslaus von Knobelsdorffowi dobudowanie nowego skrzydła do istniejącego Pałacu Charlottenburg. Nowy władca nie szczędził środków, w końcu miała być to jego pierwsza oficjalna rezydencja.

Podobnie jak w przypadku Starego Pałacu, tak i tu pomieszczenia są pełne przepychu, ale charakteryzuje je styl rokokowy. Co warte wzmianki, władca zlecił zainstalowanie ogrzewania, dzięki czemu pałac mógł być wykorzystywany również w okresie zimowym.

Za największe skarby tej części pałacu uchodzą dwie bogato zdobione sale bankietowe.

Służąca za jadalnię Biała Sala od razu przyciąga wzrok mnogością ornamentów, choć niestety jej wygląd różni się od tego przedwojennego - przede wszystkim brakuje malowidła sufitowego przedstawiającego scenę wesela Peleusa i Tetydy. Zdjęcie sali w oryginalnym wyglądzie z 1910 roku zobaczymy na jednej z tablic.

Druga z sal bankietowych, długa na 42 metry Złota Galeria, uważana jest za jeden z najpiękniejszych przykładów rokoko w Europie. Wijące się ornamenty ozdabiają zarówno ściany, jak i sufit.

Miłośników królewskich pałaców nie zawiodą prywatne apartamenty Fryderyka Wielkiego i jego żony, które wypełnione są meblami, zegarami i dziełami sztuki, a część z nich posiada ściany pokryte adamaszkiem.

Spacerując po pomieszczeniach widać przywiązanie władcy do sztuki, zwłaszcza francuskiej - pośród obrazów możemy zobaczyć m.in. te pędzla Antione Watteau’a (w tym jego drugą wersję wiszącego w Luwrze obrazu pt. Odjazd na Cyterę, pokój Gris-de-Lin).

Kolejnym z pomieszczeń wartych wzmianki jest biblioteka. W przeciwieństwie do wielu władców Fryderyk Wielki był prawdziwym humanistą i biblioteka pełniła u niego funkcję praktyczną, a nie tylko reprezentacyjną. W każdym z jego pałaców znajdowała się czytelnia, i co więcej, w każdej władca trzymał kopie swoich ulubionych książek, żeby w każdej chwili móc do nich wrócić.

Fryderyk Wielki nie był jednak aż tak częstym gościem w Charlottenburgu. Po wybudowaniu Pałacu Sanssouci to właśnie tam wolał spędzać letnie miesiące.

Część apartamentów wyróżnia się klasycystycznym wystrojem. Po powrocie z wygnania w 1809 roku w pałacu mieszkała królowa Luiza Pruska, żona Fryderyka Wilhelma III. Za projekt jej apartamentów odpowiadał sam Karl Friedrich Schinkel, o którym napisaliśmy więcej w dalszej części artykułu.

Na ostatnim etapie zwiedzania trafimy do znajdującego się w granicach Starego Pałacu barokowego pomieszczenia, które jako nieliczne przetrwało bez szwanku alianckie naloty.

Nowy Pawilon (niem. Neuer Pavillon).

Stojący tuż obok głównego pałacu Nowy Pawilon na pierwszy rzut oka nie imponuje rozmiarem, choć sympatyków architektury włoskiej na pewno urzeknie jego willowy styl.

Ten charakterystyczny budynek wzniesiono na zlecenie króla Fryderyka Wilhelma III w latach 1824-1825. Pałac miał służyć władcy jako miejsce odpoczynku oraz ucieczki od trudów dworskiego życia. Za projekt bryły budynku oraz wnętrz odpowiadał jeden z najbardziej znanych berlińskich architektów, Karl Friedrich Schinkel, który wprowadził do Prus klasycystyczną architekturę. Spacerując po centrum Berlina kilkukrotnie natkniemy się na budowle jego autorstwa. Najbardziej znane z nich to: Nowy Odwach przy Unter den Linden, Stare Muzeum (niem. Altes Museum) na Wyspie Muzeów oraz kościół Friedrichswerdersche.

Budowla ucierpiała znacznie podczas bombardowań w 1943 roku, ale na podstawie planów i zdjęć udało się odrestaurować wnętrza zaprojektowane przez słynnego architekta. Obecnie budynek pełni funkcje galerii sztuki oraz muzeum.

Chociaż w środku nie uświadczymy przepychu porównywalnego do Pałacu Charlottenburg, warto jednak tak rozplanować wizytę, żeby mieć czas na spokojne zajrzenie do środka, gdzie cztery sale poświęcono życiu i twórczości Schinkla. Pałac jest też swoistą galerią sztuki - w wielu salach wystawiono prace niemieckich XIX-wiecznych mistrzów romantyzmu.

W jednym z pomieszczeń zobaczymy obrazy pędzla Caspara Davida Friedricha. Jest to o tyle ciekawe, że to właśnie Friedrich miał pchnąć Schinkla do poświęcenia się architekturze, i to nawet o tym nie wiedząc! Schinkel na jednej z wystaw zobaczył obraz Wędrowiec nad morzem mgły, po czym doszedł do wniosku, że nigdy nie osiągnie w malarstwie takiego poziomu jak Friedrich, w efekcie czego w pełni poświęcił się architekturze.

W Nowym Pawilonie (nazywanym też Pawilonem Schinkla) zobaczymy również:

• odbudowane apartamenty na parterze projektu Schinkla,
• malowidła ścienne w stylu pompejańskim dekorujące westybul,
• kolekcję obrazów oraz obiektów codziennego użytku (m.in. krzesła, meble) autorstwa Schinkla,
• kolekcję obrazów Eduarda Gaertnera, w tym trzyczęściowe malowidło przedstawiające panoramę Kremla oraz pejzaże Paryża i Berlina,
• romantyczne obrazy pędzla Carla Blechena,
• grupę obrazów przedstawiających dawny Berlin - w tym ulicę Unter den Linden,
• obrazy nawiązujące do historii Zakonu Krzyżackiego - na jednej z nich przedstawiono szturm Polaków na zamek w Malborku, a na innej założenie Torunia,
• rzeźby autorstwa Christiana Daniela Raucha.

Ogród Charlottennburg (niem. Schlossgarten Charlottenburg)

Ciągnący się na długości ponad 800 metrów ogród Charlottenburg jest zieloną oazą w zachodniej części Berlina. Kręte ścieżki piesze, jeziorko, a do tego rzeźby, ławeczki oraz swobodnie spacerujące kaczki czy wiewiórki - wszystko to sprawia, że tłumnie przybywają tu Berlińczycy oraz turyści (zwłaszcza w ciepły dzień).

Za projekt XVII-wiecznego barokowego ogrodu odpowiadał zaproszony przez Zofię Charlottę francuski architekt Siméon Godeau, uczeń nadwornego architekta ogrodów Ludwika XIV. Za panowania Fryderyka Wielkiego ogród zachował swoją formę, jednak kolejni władcy zdecydowali się na styl mniej formalnego ogrodu angielskiego, który w takim kształcie przetrwał do dziś.

Mauzoleum rodu Hohenzollernów (niem. Mausoleum im Schlossgarten)

Po przedwczesnej śmierci ukochanej żony Luizy Pruskiej w 1810 roku król Fryderyk Wilhelm III zlecił budowę okazałego mauzoleum w pałacowym ogrodzie, w którym mógłby pochować swoją ukochaną. Luiza w Pałacu Charlottenburg spędziła ostatni rok życia i pozostawiła po sobie klasycystyczny wystrój w części apartamentów.

Projekt mauzoleum powierzono urodzonemu we Wrocławiu Heinrichowi Gentzowi, a ten ze wsparciem wspomnianego wcześniej Karola Friedricha Schinkla wzniósł klasycystyczną budowlę z piaskowca w formie doryckiej świątyni.

Centralnym punktem budynku był realistyczny grobowiec królowej wykonany z marmuru karraryjskiego oraz jej popiersie dłuta Christiana Daniela Raucha. W latach 1826-1829 zdecydowano o stworzeniu nowej świątyni (dokładnej kopii) z wykorzystaniem marmuru, a oryginalne mauzoleum przeniesiono na położoną niedaleko Poczdamu Wyspę Pawią, gdzie stoi do dziś.

Po śmierci Fryderyka Wilhelma III mauzoleum powiększono, dobudowując do niego drugie pomieszczenie w formie apsydy, w którym umieszczono monument nagrobny króla oraz gdzie przeniesiono grobowiec królowej Luizy. Za wykonanie grobowca Fryderyka Wilhelma III po raz kolejny odpowiedzialny był Rauch.

Kolejne rozbudowa przypadła na lata 1888-1894. Po śmierci Wilhelma I, pierwszego niemieckiego cesarza, zdecydowano o pochowaniu go obok rodziców w rodowym mauzoleum. Dwa lata po śmierci cesarza zmarła jego żona, królowa Augusta, której również wystawiono imponujący monument nagrobny.

Oprócz opisanej wyżej czwórki w mauzoleum pochowano także innych członków dynastii, ale już bez reprezentacyjnych nagrobków. Część z nich spoczywa w krypcie, do której nie ma jednak wstępu.

Mauzoleum zwiedzimy do 10 minut.

Belweder (niem. Belvedere im Schlossgarten) - muzeum porcelany w dawnym domu herbacianym

Drugim z budynków wzniesionych na terenie pałacowych ogrodów jest trzypiętrowy, błękitny pałacyk (nazywany Belwederem), który powstał w 1788 roku. Był to tzw. dom herbaciany, czyli miejsce odpoczynku dla królowej i jej gości/dwórek.

Obecnie w pałacu działa muzeum porcelany, którego kolekcja wystawiana jest na trzech piętrach. Wśród eksponatów przeważają wazy, talerze oraz filiżanki. Na szczególną uwagę zasługuje największa istniejąca kolekcja porcelany wyprodukowanej w berlińskiej fabryce KPM (Königlichen Porzellan-Manufaktur).

Fabryka KPM powstała w 1763 roku. Jej pomysłodawcą był król Fryderyk Wielki, którego, stosując dzisiejszą nomenklaturę, można by nazwać przeciwnikiem globalizacji. Fryderyk dążył do tego, żeby uniezależnić się od importu - zwłaszcza najdroższych produktów. Stąd decyzja o produkcji porcelany bezpośrednio w Prusach, dzięki czemu nie musiano sprowadzać produktów z Miśni, Monachium czy Europy.

Oprócz porcelany wyprodukowanej w Berlinie w muzeum zobaczymy też wyroby z innych niemieckich fabryk.

Na miejscu spędzimy od 20 do 45 minut.

Pałac Charlottenburg - informacje praktyczne

Ceny biletów i rodzaje wejściówek

Wejście na teren ogrodów jest darmowe. Zwiedzanie apartamentów pałacowych oraz budowli na terenie ogrodów wymaga zakupu biletów.

W sprzedaży dostępne są pojedyncze bilety do każdej z atrakcji oraz bilet łączony charlottenburg+, który umożliwia wejście do wszystkich obiektów w ciągu jednego dnia.

Ceny biletów pojedynczych:

• Stary Pałac - 12€ (8€ ulgowy),
• Nowe Skrzydło - 12€ (8€),
• Mauzoleum - 3€ (2€),
• Nowy Pawilon - 4€ (3€).

Bilety pojedyncze mają sens wtedy, gdy chcemy odwiedzić tylko jedną część pałacu (Stary Pałac lub Nowe Skrzydło) oraz jeden z pozostałych obiektów.

Bilet charlottenburg+ kosztuje 19€ (14€ ulgowy). Możemy zakupić go w kasach lub online na oficjalnej stronie, rezerwując godzinę wejścia. Kupując bilety online omijamy potrzebę oczekiwania w kolejce do kas i możemy od razu rozpocząć zwiedzanie, co może być przydatne w szczycie sezonu turystycznego.

Dostępny jest również bilet rodzinny charlottenburg+ Family Ticket w cenie 25€, który umożliwia wejście dwóch osób dorosłych oraz maksymalnie czwórki dzieci poniżej 18. roku życia.

Godziny otwarcia

Wszystkie obiekty wchodzące w skład kompleksu pałacowego są zamknięte w poniedziałki.

W pozostałe dni godziny otwarcia różnią się w zależności od sezonu.

Stary Pałac oraz Nowe Skrzydło czynne są w sezonie letnim (01/04 - 31/10) w godzinach 10:00 - 17:30, a w pozostałe miesiące 10:00 - 16:30.

Nowy Pawilon czynny jest w sezonie letnim od 13:00 do 17:00, a w pozostałe miesiące od 13:00 do 15:30.

Mauzoleum czynne jest w sezonie letnim od 10:00 do 17:00. W sezonie zimowym (01/11-31/03) jest zamknięte.

Ostatnie wejście możliwe jest do 30 minut przed oficjalną godziną zamknięcia, ale wchodząc na ostatnią chwilę musimy liczyć się z tym, że możemy być pośpieszani, a część apartamentów może być już zamknięta.

Aktualne godziny można znaleźć na oficjalnej stronie.

Dziękujemy organizacji SPSG za udostępnienie biletów oraz za wyrażenie zgody na fotografowanie.