Muzeum Pergamońskie w Berlinie: zwiedzanie, kolekcja, najważniejsze eksponaty

Muzeum Pergamońskiego posiada jedną z najważniejszych kolekcji starożytnych zabytków. Co sprawia, że jest to jedno z najpopularniejszych atrakcji w Berlinie i co zobaczymy w jego przestronnych wnętrzach?

Uwaga! Niestety, przynajmniej do 2027 roku Muzeum Pergamońskie pozostaje zamknięte z powodu renowacji.

Muzeum Pergamońskie - historia

• 1897 - 1899 - Budowa pierwszego gmachu. Uroczystemu otwarciu w 1901 roku przewodniczy cesarz Wilhelm II. W środku pokazywane są wykopaliska z Pergamonu, Prieny czy Magnezji.
• 1908 - 1930 - Rozbiórka pierwszego budynku. Powstaje nowa, wielka przestrzeń muzealna, która ma pomieścić kolejne archeologiczne eksponaty.
• 1943 - 45 - Naloty na Berlin podczas, których zostaje poważnie uszkodzony gmach muzeum. Zniszczeniu ulegają również niektóre z zabytków, inne zostają zrabowane przez żołnierzy Armii Czerwonej.
• 1987 - W Moskwie zostaje odnaleziony tzw. "Skarb Priama". Mimo protestów strony niemieckiej nie został zwrócony do dziś.
• 2007 - Rozpoczyna się przebudowa muzeum, która ma potrwać do roku 2023 (według innych przewidywań do 2025). Część kolekcji zostaje czasowo zamknięta.

Muzeum Pergamońskie - zwiedzanie kolekcji

Spacer pomiędzy eksponatami Muzeum Pergamońskiego to prawdziwa podróż w czasie. Na zwiedzanie całej kolekcji trzeba pozostawić sobie około dwóch godzin. Warto jednak wcześniej sprawdzić co dokładnie udostępniono turystom. Zanim zakończy się przebudowa całego gmachu, Muzeum Pergamońskie czasowo zamyka niektóre sale.

Zbiory podzielono na trzy części: Zbiory Sztuki Starożytnej (Antikensammlung), Muzeum Bliskiego Wschodu (Vorderasiatisches Museum) i Muzeum Sztuki Islamskiej (Museum für Islamische Kunst).

Muzeum Pergamońskie: najciekawsze eksponaty

Poniżej przedstawiliśmy wybrane eksponaty przechowywane w Muzeum Pergamońskim.

Wielki Ołtarz Zeusa

Ten słynny zabytek został ufundowany przez króla Eumenesa II. Przez lata przyjmowano, że władca chciał w ten sposób podziękować bogom za swoje zwycięstwo nad Galatami, jednak nowsze badania zdają się temu przeczyć. Część historyków sztuki wskazuje, że zabytek powstał wcześniej i upamiętniał triumf króla nad galijskim wodzem Orgiagonem. Przeważa hipoteza, że budowla nie odnosiła się do żadnego z konkretnych zwycięstw, a miała ukazać boskie pochodzenie i szereg wojskowych przewag władców Pergamonu. Autorem projektu był Menekratesa z Rodos, ale przypuszcza się, że rzeźby wykonywali różni artyści. Nie wiadomo do końca jakim bóstwom był poświęcony ołtarz, choć przyjmuje się że byli to Zeus i Atena. Zabytek nie był zbyt często opisywany przez starożytnych - najprawdopodobniej dlatego, że nie pochodził z okresu klasycznego więc dla Rzymian nie był interesujący.

Ołtarz utracił swoją funkcję po przejściu cesarzy rzymskich na chrześcijaństwo (jest możliwe, że po włączeniu Pergamonu do Rzymu czczono tu cesarzy). W czasie wojen z Arabami rozebrano go, używając materiałów budowlanych do wznoszenia umocnień miasta. Ponownie odkryty został w drugiej połowie XIX wieku - niemiecki archeolog Carl Humann przywiózł go w częściach do Berlina, a nowy gmach muzeum wzorowano właśnie na tym dziele sztuki. Przez wiele lat pokazywano jedynie fragmenty zabytku. Jego ponowne złożenie i ekspozycja wywarły olbrzymi wpływ na ówczesną sztukę, inspirując między architektów nazistowskich Niemiec. W latach 1945-1958 znajdował się w Leningradzie.

Najwspanialszą częścią ołtarza jest rzeźbiony fryz przedstawiający starcie bogów greckich z gigantami (czyli tzw. gigantomachię). Walka jest niezwykle zacięta, biorą w niej udział również boginie (Selene, Mojry, Semele) oraz mniej znane bóstwa (Wiatry, Nereus czy Okeanos). Nie mogło zabraknąć oczywiście Zeusa (ukazany w chwili starcia z gigantem Porfirioniem) i Ateny (walczy z Alkyoneusem, który odradza się dzięki Gai). W centralnej części ołtarza znajduje się mniejszy fryz, na którym możemy zobaczyć czyny Telefosa syna Heraklesa uznawanego za założyciela Pergamonu. Inne rzeźby umieszczono na dachu ołtarza oraz na jego dziedzińcu. Mimo, że ich fragmenty zostały odnaleziono badacze nie są w stanie stwierdzić co przedstawiały (według niektórych koncepcji były tam m.in alegorie miast królestwa Pergamonu).

Ołtarz wspomniany jest w Apokalipsie św. Jana - ewangelista nazywa go "tronem szatana". Dało to podstawy do stworzenia teorii spiskowej jakoby pojawienie się zabytku miało wiązać się z jakimiś strasznymi wydarzeniami (dojście do władzy przez nazistów w Niemczech oraz rządy Stalina i Chruszczowa w ZSRR).

Brama agory z Miletu

Innymi słowy brama targowa. W miastach jońskich agora była miejscem gdzie handlowano, ale też przemawiano czy odprawiono niektóre obrzędy religijne. Można powiedzieć, że był to najważniejszy obszar na terenie danego miasta. Bramę z Muzeum Pergamońskiego wzniesiono najprawdopodobniej w czasach cesarza Hadriana. Podczas przebudowy w epoce bizantyjskiej, bramę włączono w obręb murów miejskich. W średniowieczu Milet nawiedziło trzęsienie ziemi i najprawdopodobniej w tym okresie budowla została zniszczona. Ponownego odkrycia dokonał na początku XX wieku niemiecki archeolog Theodore Wiegand. Bramę we fragmentach przewieziono do Berlina. Kiedy uczony pokazał Wilhelmowi II makietę zabytku, cesarz był tak zachwycony, że nakazał jego jak najszybszą rekonstrukcję.

Całość liczy obecnie 30 metrów długości i 16 metrów wysokości. Z powodu braku niektórych oryginalnych fragmentów, część trzeba było zastępować kopiami. Sporo zniszczeń przyniosła II wojna światowa - na skutek bombardowań zawaliło się prawe skrzydło budynku. Swój dawny blask zabytek odzyskał dopiero w XXI wieku! Przed bramą możemy zobaczyć interesującą mozaikę przedstawiającą Orfeusza w otoczeniu zwierząt.

Wejście na teren agory najlepiej podziwiać z umieszczonego po przeciwnej stronie fragmentu świątyni Trajana z Pergamonu (czyli tzw. Trajaneum). Najprawdopodobniej ukończono ją dopiero za panowania Hadriana (który również odbierał tu boską cześć).

Brama Isztar

Stanowiła niegdyś część umocnień Babilonu i została wzniesiona za panowania króla Nabuchodonozora II. Ów, znany z Biblii, władca uczynił ze swojego państwa prawdziwe mocarstwo tocząc zwycięskie wojny z Izraelem, Fenicją i Egiptem. Wzniósł wiele niezwykłych budowli, przypisuje się mu również sfinansowanie jednego z siedmiu cudów świata czyli wiszących ogrodów.

ZDJĘCIA: Brama Isztar - Muzeum Pergamońskie.

Brama Isztar to w zasadzie przedbramie większej konstrukcji. W latach 50. XIX wieku na terenie Babilonu odnaleziono pięknie zdobione, szkliwione cegły. Pod koniec stulecia prace wykopaliskowe rozpoczęli niemieccy archeolodzy doprowadzając do odsłonięcie ruin dawnych umocnień. Za zgodą osmańskiej administracji znaleziska przewieziono do Berlina celem ich konserwacji i rekonstrukcji. Nie zdecydowano się jednak na odbudowę całej bramy gdyż pomieszczenie muzealne było zbyt małe.

Brama składa się z dwóch wież i przejścia - ozdobionych cegłami, na które nakładano powłokę z niebieskiego szkliwa (glazurę). Architekt umieścił sylwetki zwierząt symbolizujących bóstwa ówczesnego Babilonu: mušḫuššu (wężo-smoki Marduka), lwy (Isztar) i byki (Adada). Z lewej strony znajduje się inskrypcja architekta, dzięki której udało się wydatować obiekt (zaczyna się od słów: "Nabu-kudurri-usur II, król Babilonu, jestem synem Nabopolassara króla Babilonu. Zbudowałem bramę Isztaru z kamieniami z niebieskimi szkliwami dla Marduka, mojego pana".

Znaleziska z miasta Sam'al

Powszechnie znane są lwy z Bramy Isztar, ale mało kto wie, że w Muzeum Pergamońskim znajdują się inne, równie ciekawe wizerunki tych zwierząt. Warto zwrócić uwagę na interesujące fragmenty lwiej bramy z Sam'al. Zachowały się dwie potężne rzeźby ryczących lwów, które niegdyś strzegły wejścia do miasta. Na terenie tych samych wykopalisk odnaleziono również słynną asyryjską stelę Asarhaddona - z mierzącą ponad trzy metry wysokości postacią władcy. Ten zabytek również znajduje się w Muzeum Pergamońskim w Berlinie.

Fasada pałacu Mszatta

Jest fragmentem większego założenia architektonicznego wzniesionego na terenie współczesnej Jordanii. Powstała za panowania kalifa Al-Walida II z dynastii Umajjadów. Ów władca został zamordowany przez odsuniętych od dziedziczenia synów i dlatego pałacu nigdy nie ukończono. Dzieła zniszczenia dopełniło trzęsienie ziemi.

Ruiny były wykorzystywane przez beduinów, którzy nadali im obecną nazwę (mszatta oznacza obóz zimowy). W XIX wieku Turcja, przy wydatnej pomocy Niemców, rozpoczęła budowę kolei Hidżaskiej. Istniało zagrożenie, że prace mogą doprowadzić do zniszczenia ruin zaproponowano więc stronie tureckiej sprzedaż zabytku. Sułtan Abdülhamid II zdecydował się ofiarować fasadę cesarzowi Niemiec jako prezent.

Obiekt charakteryzuje się bogatymi zdobieniami, głównie w formie motywów roślinnych i zwierzęcych. Ciekawostką jest fakt, że zwierząt nie zobaczymy z prawej strony fasady. Zdaniem niektórych badaczy tam miał się znajdować meczet, a islam zabraniał tworzenia wizerunków istot żywych. Niektóre partie zabytku pozbawione są zdobień co potwierdza tezę o nieukończeniu prac budowlanych.

Pokój z Aleppo

Niezwykły zabytek pochodzący z XVII wieku. Jest to bogato zdobiona boazeria ścienna z domu chrześcijańskiego kupca z Aleppo. Ów możny działał na terenie chrześcijańskiej dzielnicy w mieście i zajmował się pośrednictwem w handlu na dużą skalę. Z tego powodu stać było go na opłacenie tak drogich ozdób.

Co ciekawe zdobienia wykonał Halba Shaha ibn Isy artysta pochodzący z Persji. Styl określany jest jako połączenie nurtu perskiego i turecko-osmańskiego. Treść zdobień nawiązuje do wierzeń chrześcijańskich (sceny z Nowego i Starego Testamentu), ale znajdziemy tu również motywy świeckie (np. sceny polowań). Przedstawieniom świętych towarzyszą wizerunki mitycznych stworów i dawnych uczonych. Pokój z Aleppo to świetny przykład sztuki eklektycznej zarówno na poziomie formy jak i treści.

Muzeum Pergamońskie - dni i godziny otwarcia

Niestety, przynajmniej do 2027 roku Muzeum Pergamońskie pozostanie zamknięte z powodu renowacji.