Muzeum Akropolu w Atenach: kolekcja, zwiedzanie, bilety

Muzeum Akropolu (gr. Μουσείο Ακρόπολης) w Atenach to muzeum archeologiczne, w którym wystawiane są znaleziska oraz artefakty odnalezione na terenie Akropolu ateńskiego oraz jego zboczy.

Nasz przewodnik dzieli się na dwie części. W pierwszej z nich skupiamy się na zwiedzaniu Muzeum Akropolu w Atenach - dowiecie się z niej więcej o kolekcji, biletach oraz planowaniu wizyty. Druga część poświęcona jest historii oraz architekturze samego gmachu muzeum.

Zwiedzanie Muzeum Akropolu

Wejście do muzeum znajduje się od strony ulicy Dionysios Areopagitou. Zanim wejdziemy do środka, będziemy musieli poddać się kontroli bezpieczeństwa zbliżonej do tej na lotnisku.

Z naszego doświadczenia, a odwiedziliśmy to muzeum już kilkukrotnie, zalecamy zarezerwowanie sobie nawet około 120 minut na wizytę. Przy najważniejszych eksponatach wywieszono opisy w języku angielskim, a na całej trasie zwiedzania zainstalowano tablice przybliżające historię Aten.

Wystawa zajmuje trzy z czterech pięter. Na drugiej kondygnacji znajduje się restauracja z tarasem, wychodzącym bezpośrednio w stronę Akropolu.

Zanim rozpoczniemy odkrywanie Muzeum Akropolu warto odebrać mapę w języku angielskim. Sugerowana trasa zwiedzania jest w większości ułożona chronologicznie, jednak nie prowadzi nas piętro po piętrze. Zgodnie z rekomendacjami, rozpoczynamy na pierwszym piętrze od okresu archaicznego. Następnie przenosimy się na trzecie piętro, aby odwiedzić Galerię Partenonu. Po niej wracamy na pierwsze piętro, gdzie czekają na nas wystawy poświęcone innym budowlom wzniesionym podczas przebudowy Peryklesa. Na zakończenie zwiedzamy ekspozycje prezentujące znaleziska datowane od V wieku p.n.e. do czasów wczesnochrześcijańskich.

Zgodnie z oficjalnymi zasadami muzeum, fotografowanie jest dozwolone z wyjątkiem wystaw z okresu archaicznego (I piętro) oraz tych związanych ze zboczami (parter). Niemniej jednak, podczas naszej wizyty nie zauważyliśmy, by pracownicy muzeum pouczali turystów robiących zdjęcia na parterze.

Kolekcja oraz najważniejsze eksponaty

W Muzeum Akropolu prezentowanych jest ponad 4 tysiące eksponatów, których historia sięga od okresu mykeńskiego aż po czasy wczesnochrześcijańskie.

Zbiory zostały podzielone na kilka wystaw tematycznych:

• zbocza Akropolu (parter),
• okres archaiczny (I piętro),
• Partenon (III piętro),
• Propyleje, Świątynia Ateny Nike oraz Erechtejon (wszystkie na I piętrze),
• różne znaleziska datowane od V wieku p.n.e. do V wieku n.e.

Poniżej przedstawiamy eksponaty, które uznaliśmy za szczególnie warte uwagi.

Parter: znaleziska ze zboczy Akropolu

Pierwsza sekcja muzeum prezentuje obiekty odnalezione na zboczach Akropolu. Podczas badań archeologicznych odkryto tysiące przedmiotów codziennego użytku, które Ateńczycy pozostawili po sobie na przestrzeni wieków. Większość z nich wykonano z gliny - materiału na tyle mało wartościowego, że nie był on kuszący dla grabieżców z późniejszych epok. Te znaleziska dają nam lepszy wgląd w życie starożytnych mieszkańców Aten.

Szczególnie interesujące są artefakty znalezione przy Asklepiejonie (świątyni poświęconej Asklepiosowi, która w starożytności funkcjonowała jako szpital). Wśród nich wyróżnia się fragment marmurowej maski, która umieszczona była wewnątrz niszy kolumny dziękczynnej.

Dodatkowo, w tej części muzeum można podziwiać dwie terakotowe statuy, które zdobiły prawdopodobnie jeden z dachów, a także fragmenty waz, figurek i naczyń znalezionych przy dawnych sanktuariach (m.in. w miejscu sanktuarium Dionizosa oraz Nimf).

Pierwsze piętro: okres archaiczny, Erechtejon oraz czasy wczesnochrześcijańskie

Najobszerniejsza kolekcja eksponatów znajduje się na pierwszym piętrze muzeum. Wśród nich dominują rzeźby oraz różnego rodzaju wota. Na tej kondygnacji prezentowane są także makiety Akropolu i poszczególnych budowli z różnych epok historycznych.

Jednym z najcenniejszych dzieł jest płaskorzeźba Ateny zadumanej wyryta na steli (kamiennej, pionowej płycie). Przedstawia ona boginię, opartą o włócznie i zamyśloną, jakby martwiła się o los mieszkańców. Rzeźba, datowana na około 460 rok p.n.e., ukazuje Atenę z korynckim hełmem, co może być odniesieniem do ateńskich wojowników, którzy polegli podczas wojen perskich.

Galeria Archaiczna

Galeria Archaiczna zajmuje południowe i zachodnie skrzydło pierwszego piętra. Prezentuje ona imponujący zbiór rzeźb i fragmentów dekoracji z okresu od VII wieku p.n.e. aż do końca wojen perskich (480/479 r p.n.e.). Ekspozycje te przedstawiają czasy sprzed wielkiej przebudowy Akropolu zainicjowanej przez Peryklesa, w wyniku której powstały znane nam dzisiaj budowle.

W tej części muzeum na szczególną uwagę zasługują frontony, które niegdyś zdobiły dwie nieistniejące już świątynie: Starą Świątynię Ateny Polias (pol. Ateny Opiekunki Miasta) oraz Hekatompedon.

Fronton pierwszej świątyni przedstawiał gigantomachię, mityczną bitwę bogów olimpijskich z gigantami. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie cztery postacie z tej sceny - w tym Atena, która dobija jednego z gigantów.

W przypadku budowli nazywanej Hekatompedonem zachowało się kilka różnorodnych fragmentów, które odnaleziono nieopodal Partenonu. Przedstawiają one m.in.: lwicę polującą na byka oraz trzygłowego demona z ogonem węża. Świątynia ta stała w miejscu dzisiejszego Partenonu i została zburzona w 480 roku p.n.e. przez Persów. Niestety, do naszych czasów nie zachowały się z niej żadne konkretne ślady.

Oprócz frontonów zobaczymy też m.in.:

• Fragmenty rzeźb konnych przedstawiających ateńskich arystokratów, zwanych Hippeis, pochodzące z VI wieku p.n.e..
• Posągi nazywane Korami. Są to figury młodych kobiet w wyprostowanej pozycji, charakteryzujące się nienaturalnym uśmiechem. Najbardziej znanym przykładem Kor są kariatydy, o których napisaliśmy więcej w kolejnym punkcie naszego przewodnika.
• Statuy bogini Ateny, patronki miasta.
• Wota wykonane z gliny oraz brązu.

Erechtejon: kariatydy oraz inne znaleziska

Największym zainteresowaniem na pierwszym piętrze cieszy się wystawa poświęcona świątyni znanej jako Erechtejon. Jej najsłynniejszym elementem jest Ganek Kor - niewielki portyk, którego dach wspiera się na sześciu kolumnach w kształcie postaci kobiecych, które nazywane są kariatydami.

Więcej informacji na temat tych niezwykłych kolumn, w tym ich etymologii, opisaliśmy w artykule dedykowanym Akropolowi. Zachęcamy do lektury: Akropol - zwiedzanie, bilety, ciekawostki.

Warto podkreślić, że wiele osób zwiedzających Akropol nie zdaje sobie sprawy, iż widoczne tam kariatydy to jedynie kopie. Oryginały zostały przeniesione do muzeum, aby uchronić je przed wpływem warunków atmosferycznych.

W Muzeum Akropolu można podziwiać pięć z sześciu oryginalnych kariatyd. Jeden z posągów został pozbawiony głowy - w wyniku trafienia przez turecką kulę. Pozostałe zachowały się w bardzo dobrym stanie. Szósta z oryginalnych kariatyd znajduje się w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

Oprócz kariatyd, na wystawie poświęconej Erechtejonowi zobaczymy również fragment fryzu z celi (głównego pomieszczenia) świątyni oraz rekonstrukcję jednego z okien.

Propyleje, Świątynia Ateny Nike oraz pozostałe eksponaty

Na pierwszym piętrze przygotowano również wystawy poświęcone dwóm innym ważnym budowlom wzniesionym w V wieku p.n.e. podczas wielkiej przebudowy Akropolu.

Pierwsza wystawa dotyczy Propylejów – monumentalnej bramy prowadzącej na teren Akropolu. Wśród eksponatów można podziwiać kapitel jednej z sześciu jońskich kolumn tworzących kolumnadę głównego wejścia oraz rzeźbę przedstawiającą głowę Hermesa, którą wykonano z marmuru pentelickiego.

Kolejna ekspozycja poświęcona jest Świątyni Ateny Nike - niewielkiemu, ale ważnemu obiektowi, który stanął na miejscu bastionu w południowo-zachodniej części wzgórza. Wśród prezentowanych artefaktów tej świątyni warto zwrócić uwagę na blok z balustrady oraz fragment fryzu. Warto dodać, że cztery bloki fryzu tej świątyni są obecnie wystawiane w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

W północnym skrzydle muzeum wystawiono obiekty datowane od V wieku p.n.e. aż do pierwszych wieków po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Są to m.in.: rzeźby z okresu klasycznego, ich rzymskie kopie, inskrypcje wyryte na kamiennych płytach oraz najróżniejsze wota.

Drugie piętro: restauracja z tarasem widokowym

Nawet jeśli nie zamierzamy korzystać z oferty gastronomicznej restauracji muzealnej, warto odwiedzić jej taras na świeżym powietrzu, z którego roztacza się przyjemny widok na wzgórze Akropolu. Taras jest otwarty, więc w podziwianiu okolicy nie będą przeszkadzać nam szyby.

Trzecie piętro: Galeria Partenonu

Dla wielu odwiedzających najważniejszym punktem wizyty w Muzeum Akropolu jest Galeria Partenonu, która zajmuje całe ostatnie piętro. Wystawę zaprojektowano tak, aby otaczała wewnętrzny dziedziniec. Dzięki temu marmury z Partenonu zostały rozmieszczone dokładnie w taki sposób, jak były umieszczone w oryginalnej świątyni.

W Galerii Partenonu możemy podziwiać około 50-metrowy fragment fryzu projektu słynnego Fidiasza oraz 92 metopy, kwadratowe płyty zdobione płaskorzeźbami, które pierwotnie ozdabiały belkowanie Partenonu. Kilkanaście z tych płyt w XIX wieku wywieziono do Wielkiej Brytanii z inicjatywy lorda Elgina, ambasadora Wielkiej Brytanii w Konstantynopolu - w ich miejsce wstawione są obecnie białe gipsowe odlewy. Pozostałe są w większości oryginalne.

Fryz o długości około 160 metrów, który w całości opasał Partenon, przedstawiał procesję panatejską. Panatenaje były świętem obchodzonym co roku, upamiętniającym dzień urodzin patronki miasta – Ateny. Najważniejszym elementem tej uroczystości był pochód mieszkańców na Akropol, gdzie znajdowały się sanktuaria poświęcone bogini. Na swoim arcydziele Fidiasz przedstawił nie tylko boginię Atenę, ale także innych bogów olimpijskich, zwykłych Ateńczyków, a nawet zwierzęta.

Metopy ilustrują różne sceny z bitew oraz epizody z greckiej mitologii. Te wzdłuż dłuższych boków świątyni (po 32 metopy z każdej strony) przedstawiają bitwy Greków z centaurami. Na krótszych bokach, po 14 metop na każdym, ukazane są sceny: z jednej strony bitwa Greków z Amazonkami (amazonomachia), a z drugiej – bogowie olimpijscy w walce z gigantami (gigantomachia). Niestety, wiele z tych płaskorzeźb jest w kiepskim stanie. Chrześcijanie, uznając postacie za zbyt pogańskie, celowo je obtłukiwali.

Marmury z Partenonu poza Atenami

Użycie białych odlewów, które różnią się kolorem od oryginalnych rzeźb, ma przypominać odwiedzającym, że część greckiego dziedzictwa znajduje się poza granicami kraju.

W Muzeum Akropolu można podziwiać mniej więcej połowę zachowanych marmurów z Partenonu. Druga połowa jest eksponowana w Muzeum Brytyjskim w Londynie, a niektóre pojedyncze bloki powędrowały do innych muzeów świata - w tym do paryskiego Luwru. W ich miejsce w ateńskim muzeum umieszczono repliki. Niestety, lord Elgin, wybierając marmury do zabrania, prawdopodobnie kierował się ich stanem zachowania. W efekcie, przynajmniej naszym zdaniem, do Muzeum Brytyjskiego trafiły najlepsze z rzeźb.

Od wielu dekad trwa dyskusja o ewentualnym powrocie marmurów z Muzeum Brytyjskiego do Aten. Obie strony sporu mają swoje racje - Grecy, co oczywiste, chcą odzyskać swoje narodowe dziedzictwo, lecz niektóre z argumentów drugiej strony również są warte poznania:

• Od 1817 roku marmury są dostępne bezpłatnie, a co roku miliony odwiedzających mają okazję je podziwiać.
• Władze muzeum dbają o ich odpowiednią konserwację.
• Marmury stanowią część uniwersalnego dziedzictwa kulturowego świata.
• Dzięki ich przeniesieniu do Wielkiej Brytanii wiele osób w tym kraju zostało zainspirowanych dziedzictwem starożytnej Grecji, co przyczyniło się do nasilenia ruchu filhellenizmu, który wspierał dążenia Greków do odzyskania niepodległości. Jednym z najbardziej gorliwych filhellenów był lord Byron, który w swojej twórczości bardzo krytycznie odnosił się do grabieży ateńskich marmurów.

[źródło: materiały Muzeum Brytyjskiego]

Co więcej, gdy lord Elgin eksploatował marmury, Partenon znajdował się w stanie ruiny, a władzę nad Atenami sprawowali Turcy. Wielu historyków jest zdania, że gdyby nie działania Elgina, marmury te mogłyby zostać całkowicie zniszczone lub rozkradzione. Jednakże nic nie usprawiedliwia niszczenia zachowanych fragmentów zabytku w celu wydobycia z nich rzeźb.

Stanowisko archeologiczne

Bezpośrednio pod budynkiem muzeum odkryto stanowisko archeologiczne z ruinami domów mieszkalnych oraz obiektów sanitarnych z okresu rzymskiego. Zachowanie tego dziedzictwa było jednym z głównych założeń projektu budynku. Architekt Bernard Tschumi zdecydował o "uniesieniu" gmachu muzeum i postawieniu go na 43 kolumnach.

Fragmenty tych wykopalisk można podziwiać z mostu przed głównym wejściem lub przez przeszklone fragmenty podłogi wewnątrz muzeum.

Posiadając bilet do muzeum, mamy także możliwość wejścia bezpośrednio na teren stanowiska archeologicznego. Zwiedzenie tej części zajmie nam około 15-20 minut. Dla gości przygotowano tablice informacyjne, które dostarczają szczegółowych informacji na temat odkrytych ruin.

Muzeum Akropolu - bilety

Ceny biletów do Muzeum Akropolu różnią się w zależności od pory roku:

• od 1 kwietnia do 31 października bilet normalny kosztuje 15€, a ulgowy 10€,
• od 1 listopada do 31 marca bilet normalny kosztuje 10€, a ulgowy 5€.

Bilety ulgowe przysługują osobom, które ukończyły 65 lat.

Osoby poniżej 18. roku życia oraz studenci z aktualną legitymacją studencką mogą zwiedzić muzeum za darmo.

Bilety normalne można nabyć zarówno na miejscu w kasie, jak i online na oficjalnej stronie. Bilety ulgowe są dostępne wyłącznie w kasie.

Darmowy wstęp do Muzeum Akropolu

Przez kilka dni w roku muzeum udostępnia swoje ekspozycje bezpłatnie. Wstęp jest darmowy w następujące dni: 6 marca, 25 marca, 18 maja oraz 28 października.

Muzeum Akropolu: dojazd i godziny otwarcia

Muzeum Akropolu położone jest w niewielkiej odległości od stacji metra Acropoli (gr. ΣΤ.ΑΚΡΟΠΟΛΗ, linia 2). Szczegóły na temat transportu publicznego w Atenach znajdziecie w naszym artykule: Komunikacja miejska w Atenach - metro, bilety.

Muzeum czynne jest od poniedziałku do niedzieli. Aktualne godziny działania najlepiej sprawdzić bezpośrednio na oficjalnej stronie pod tym adresem. Należy pamiętać, że godziny otwarcia mogą się różnić w zależności od pory roku. Ponadto, muzeum podlega innym godzinom otwarcia niż stanowisko archeologiczne Akropolu.

Historia Muzeum Akropolu w Atenach

Po zwycięstwie w powstaniu przeciwko Turkom oraz utworzeniu Królestwa Grecji w 1832 roku, w kraju rozgorzała dyskusja na temat odpowiedniego zabezpieczenia starożytnego dziedzictwa. Wówczas Akropol wciąż pełnił funkcję tureckiej twierdzy wojskowej. Dopiero rok później, po opuszczeniu miasta przez Osmanów, Grecy zaczęli oceniać skalę poniesionych strat.

Wielu turystów spacerujących dziś po Świętej Skale nie zdaje sobie sprawy, w jak opłakanym stanie znajdowało się słynne wzgórze w XIX wieku. Największe zniszczenia dosięgnęły legendarnego Partenonu, który Turcy, podczas oblężenia sił weneckich, zamienili na magazyn prochu. W 1687 roku świątynię zbombardowano armatami, a jedna z kul trafiła tak niefortunnie, że niemal doszczętnie pogrzebała dwutysiącletnie dziedzictwo.

Na początku XIX wieku, znaczna część zachowanych dekoracji Partenonu została siłowo rozebrana i wywieziona do Wielkiej Brytanii. Za tą kontrowersyjną inicjatywą stał lord Elgin, ówczesny ambasador brytyjski w Konstantynopolu, który otrzymał na to zgodę od Turków okupujących Grecję. Od 1817 roku rzeźby te, znane jako marmury Elgina, wystawione są w Muzeum Brytyjskim w Londynie. Swoją drogą, od wielu dekad toczy się spór o sprowadzenie ich z powrotem do Grecji.

Po odzyskaniu dostępu do Akropolu rozpoczęto działania mające na celu zabezpieczenie stanowiska archeologicznego. W 1863 roku podjęto decyzję o budowie niedaleko Partenonu niewielkiego muzeum (tzw. Starego Muzeum o powierzchni 800 m²), które oddano do użytku w 1874 roku. Za projekt budynku odpowiadał neoklasyczny architekt Panagis Kalkos.

W 1886 roku rozpoczęto intensywne prace wykopaliskowe. Szybko okazało się, że odkrytych rzeźb i innych przedmiotów jest tak wiele, że Stare Muzeum nie jest w stanie ich wszystkich pomieścić. Dlatego podjęto decyzję o wzniesieniu kolejnej placówki, nazwanej Małym Muzeum.

Istnienie dwóch niezależnych budynków trwało do końca II wojny światowej. W latach 1946-1947 zburzono Małe Muzeum i rozbudowano Stare Muzeum. Za projekt przebudowy odpowiedzialny był Patroklos Karantinos, jeden z najważniejszych greckich architektów modernistycznych.

W latach 70. XX wieku liczba odwiedzających Akropol wzrosła na tyle, że rozpoczęto przygotowania do budowy nowego muzeum, już poza stanowiskiem archeologicznym, które mogłoby pomieścić wszystkie najważniejsze znaleziska. W 1976 roku, decyzją prezydenta Grecji, Konstandinosa Karamanlisa, ogłoszono pierwszy konkurs architektoniczny, który nie został ostatecznie rozstrzygnięty. Podobnie zakończyła się kolejna próba w 1979 roku.

Na kolejny z konkursów trzeba było poczekać aż do 1989 roku. Tym razem projekt był bardziej ambitny, gdyż greckie władze pragnęły ukazać gotowość do ewentualnego przyjęcia rzeźb przechowywanych w Muzeum Brytyjskim. Do konkursu przystąpiło wiele renomowanych biur architektonicznych, a ostateczne zwycięstwo przypadło dwóm architektom pochodzącym z Włoch: Manfrediemu Nicolettiemu oraz Lucio Passarelliemu. Jak to jednak w Atenach bywa, niedługo po rozpoczęciu prac natrafiono na ślady archeologiczne, co doprowadziło do wstrzymania projektu na ponad dekadę.

W 2002 roku zzakończono prace archeologiczne, a dzięki środkom uzyskanym z Unii Europejskiej wrócono do idei nowego muzeum. Rozpisano następny konkurs, w którym triumfowali Szwajcar Bernard Tschumi oraz Grek Michael Photiadis. Budowę, rozpoczętą w 2003 roku, ukończono w ciągu czterech lat. Kolejne dwa lata przeznaczono na przeniesienie zabytków ze wzgórza Akropolu oraz przygotowanie odpowiedniej infrastruktury. Nowe Muzeum Akropolu zostało oficjalnie otwarte dla publiczności 20 czerwca 2009 roku.

Chociaż Stare Muzeum nadal stoi na terenie Akropolu, nie jest już dostępne dla zwiedzających. Obecne Muzeum Akropolu nazywane jest czasami Nowym Muzeum Akropolu.

Nowe Muzeum Akropolu i jego architektura

Nowoczesny budynek Muzeum Akropolu jest dziś chlubą Aten. Budowla powstała bezpośrednio nad stanowiskiem archeologicznym i jest wspierana przez ponad 100 masywnych filarów. Całkowita powierzchnia kompleksu to 25 tys. m², z czego 14 tys. m² zajmują wystawy.

Muzeum składa się z parteru oraz trzech pięter. Projektu budynku charakteryzuje się prostotą, nawiązując do kanonów starożytnej architektury.

Fasada budowli powstała ze stali oraz szkła, umożliwiając odwiedzającym spoglądanie w stronę górującego nad miastem Akropolu. Rozwiązanie to pozwoliło na zachowanie wizualnego połączenia pomiędzy wystawianymi na trzecim piętrze rzeźbami a Partenonem, który dawniej ozdabiały. Rdzeń budowli jest połączeniem betonu oraz marmuru.

Bibliografia:

• Mary Beard, Partenon