Muzea w Berlinie - kulturalny przewodnik po stolicy Niemiec
Szacuje się, że w Berlinie może funkcjonować około 170 muzeów. Niektóre z nich, jak chociażby placówki na Wyspie Muzeów, należą do ścisłej światowej czołówki. Ale istnieją też skromniejsze obiekty, skupione na mniej oczywistych tematach, w których odnajdą się przede wszystkim pasjonaci.
W naszym artykule przygotowaliśmy subiektywną listę najciekawszych muzeów Berlina. Pamiętajcie, że jest to zestawienie niepełne - w końcu nie mieliśmy jeszcze okazji odwiedzić wszystkich placówek kulturalnych stolicy Niemiec, ale co nie mniej istotne - nasz wybór naznaczony jest osobistymi preferencjami. Mamy jednak nadzieję, że stworzony przez nas artykuł pomoże w poznaniu kulturalnej strony Berlina.
- Wyspa Muzeów: kulturalna wizytówka Berlina
- Gemäldegalerie: w poszukiwaniu Starych Mistrzów
- Muzea Kulturforum
- Niemieckie Muzeum Techniki
- Märkisches Museum: historia Berlina i Brandenburgii w pigułce
- Śladami Muru Berlińskiego
- Muzeum w Domu Knoblaucha (Museum Knoblauchhaus)
- Muzeum Żydowskie
- Cytadela Spandau: zespół muzeów historycznych
Wyspa Muzeów: kulturalna wizytówka Berlina
Trudno rozpocząć opisywanie muzeów Berlina od miejsca innego niż słynna Wyspa Muzeów. W samym sercu miasta, naprzeciwko historycznego pałacu królewskiego (rozebranego po wojnie i odbudowanego niedawno jako Humboldt Forum), powstało pięć okazałych gmachów muzealnych w stylu klasycystycznym lub neobarokowym. Początkowo przechowywano w nich wszystkie najważniejsze zbiory należące do Królestwa Prus, lecz dziś każda z placówek skupia się na innej tematyce.
W skład Wyspy Muzeów wchodzą:
- Muzeum Pergamońskie ze wspaniałymi przykładami starożytnej architektury,
- Stare Muzeum (niem. Altes Museum), w którym wystawiane są zbiory dzieł sztuki należące do trzech cywilizacji: greckiej, rzymskiej oraz etruskiej,
- Nowe Muzeum (niem. Neues Museum) ze zbiorami sztuki egipskiej oraz eksponatami starożytnymi innych cywilizacji (m.in. znaleziska z Troi),
- Muzeum im. Bodego (niem. Bodemuseum) z kolekcją rzeźby, sztuki bizantyńskiej oraz imponującym gabinetem numizmatycznym,
- Stara Galeria Narodowa (niem. Alte Nationalgalerie), która skupia się na malarstwie oraz rzeźbie XIX wieku. Na odwiedzających czekają prace wykonane przez reprezentantów wielu nurtów: secesji, neoklasycyzmu, impresjonizmu, realizmu czy wspaniałe arcydzieła okresu romantyzmu.
Muzea te należą do ścisłej europejskiej czołówki i na odwiedzenia każdego z nich warto zaplanować nie mniej niż dwie godziny. Bardziej szczegółowe opisy każdej z placówek (z krótką charakterystyką kolekcji oraz wybranymi eksponatami) odnajdziecie w naszym artykule Wyspa Muzeów w Berlinie: muzea, kolekcje, historia.
Gemäldegalerie: w poszukiwaniu Starych Mistrzów
Galeria Malarstwa (niem. Gemäldegalerie) w Berlinie posiada jedną z najważniejszych europejskich kolekcji dzieł sztuki z okresu rozciągającego się od XIII wieku aż do końcówki XVIII stulecia. Kolekcja wywodzi się ze zbiorów Królestwa Prus i pierwotnie prezentowana była w Muzeum Królewskim na Wyspie Muzeów (przemianowanym później na Stare Muzeum).
Współcześnie dzieła Starych Mistrzów wystawiane są w nowoczesnym gmachu leżącym na obrzeżach centrum miasta, tuż za placem Poczdamskim. Okolica ta wypełniona jest placówkami kulturalnymi i nosi nazwę Kulturforum.
Wybierając się do berlińskiej Galerii Malarstwa powinniśmy nastawić się na dłuższą wizytę. Kolekcja rozciąga się na 72 sale, na wystawie znajduje się około 1000 prac, a cała trasa prowadząca przez muzeum ma długość niemal 2 km. Na odwiedziny najlepiej zaplanować przynajmniej 2 godziny - choć przy tak krótkim czasie musimy liczyć się z tym, że wiele sal miniemy w pośpiechu.
W muzeum zobaczymy obrazy najznamienitszych europejskich malarzy, w tym m.in.: Botticellego, Bruegla, Canaletto, Caravaggio, Lucasa Cranacha, Albrechta Dürera, Hansa Holbeina, Rafaela Santi, Rembrandta, Rubensa, Tycjana, Vermeera.
Placówka może pochwalić się bogatą kolekcją prac włoskich mistrzów z różnych okresów (oprócz wymienionych wyżej także Correggio, Giotto czy Mantegna), jednym z największych zbiorów malarstwa z ziem dawnego Świętego Cesarstwa Rzymskiego (m.in. Albrecht Altdorfer) oraz licznymi dziełami flamandzkich i niderlandzkich malarzy.
Wybrane obrazy oraz kolekcje:
- Dwie małpy Pietera Bruegla,
- Kobieta z naszyjnikiem pereł Jana Vermeera,
- Przysłowia niderlandzkie Pietera Bruegla - na obrazie tym autor ukrył 119 niderlandzkich powiedzeń,
- składająca się z 16 prac kolekcja dzieł Rembrandta, w skład której wchodzi autoportret artysty wykonany w wieku 28 lat,
- Amor Zwycięski pędzla Caravaggio,
- krajobrazy i portrety autorstwa Piotra Rubensa,
- Portret Georga Giszego Hansa Holbeina,
- Madonna w kościele Jana van Eycka,
- Portret Hieronima Holzschuhera Albrechta Dürera.
- Madonna z Dzieciątkiem i ośmioma aniołami Sandro Botticellego - obraz ten był częścią kolekcji Atanazego Raczyńskiego herbu Nałęcz,
- Wenus Sandro Botticellego.
Muzea Kulturforum
Kulturforum to nazwa założenia urbanistycznego wytyczonego w latach 50. i 60. poprzedniego stulecia, które powstało na terenie Berlina Zachodniego jako przeciwwaga do słynnej Wyspy Muzeów pozostałej po stronie wschodniej.
Przez kolejne dekady bezpośrednio za placem Poczdamskim powstawały nowoczesne budynki użytku publicznego takie jak muzea czy biblioteki. W 1963 roku wzniesiono modernistyczny gmach filharmonii, który mimo upływu dobrych kilkudziesięciu lat wciąż wygląda nowocześnie.
Najbardziej znanym muzeum Kulturforum jest opisana w poprzednim punkcie Galeria Malarstwa. Z jej gmachem sąsiaduje oszklony budynek Nowej Galerii Narodowej (niem. Neue Nationalgalerie), który w 2021 roku został ponownie otwarty po kilkuletnim remoncie. Galeria ta gromadzi dzieła sztuki powstałe w XX i XXI wieku. Oszklony gmach budynku został zaprojektowany przez Miesa van der Rohe - jest to jedyna realizacja tego architekta na terenie Niemiec po II wojnie światowej.
Kolejną wartą uwagi placówką jest Muzeum Rzemiosła Artystycznego (niem. Kunstgewerbemuseum), które w swoich zbiorach posiada bezcenne przykłady średniowiecznego oraz nowożytnego rzemiosła artystycznego. Wśród najbardziej znanych kolekcji muzeum warto wymienić: Skarb Welfów, eksponaty ze skarbca katedralnego w Bazylei oraz artefakty ze skarbca Świętego Dionizego (m.in. relikwiarz z czasów karolińskich).
Niemieckie Muzeum Techniki
Niemieckie Muzeum Techniki (niem. Deutsches Technikmuseum) należy do największych skarbów Berlina. Placówka zajmuje rozległy teren z kilkoma budynkami oraz parkiem, a osoby zainteresowane zabytkami techniki bez większego problemu spędzą w nim długie godziny.
Muzeum podzielone zostało na wiele sekcji tematycznych. Nam najbardziej do gustu przypadł dział kolejnictwa, który mieści się w dwóch zabytkowych lokomotywowniach z XIX wieku i prezentuje kolekcję lokomotyw oraz wagonów z różnych okresów.
Wśród innych działów wartych uwagi warto wymienić żeglugę (ze wspaniałymi makietami statków z różnych okresów w historii świata), transport lądowy (kolekcja samochodów i motocyklów) oraz lotnictwo. W parku muzealnym zobaczymy z kolei dwa zabytkowe młyny oraz browar wraz z historycznym wyposażeniem.
Niemieckie Muzeum Techniki posiada też kilka mniej efektownych wystaw, które mogą nas jednak przyciągnąć na dłuższą chwilę. Są to chociażby galeria techniki fotograficznej czy wystawa skupiająca się na... cukrze.
Märkisches Museum: historia Berlina i Brandenburgii w pigułce
To muzeum o zagadkowej nazwie skupia się na historii Berlina oraz Marchii Brandenburskiej. Placówkę założono w drugiej połowie XIX stulecia, w czasie dynamicznego rozwoju dzisiejszej stolicy Niemiec, a jej celem nadrzędnym było ocalenie jak największej ilości śladów po dawnej historii miasta.
Przez pierwsze dekady kolekcja wystawiana była w innych miejscach, w tym w starym ratuszu. Pod koniec stulecia podjęto decyzję o budowie nowej, dedykowanej siedziby. Za przygotowanie projektu odpowiadał Ludwig Hoffmann, jeden z najwybitniejszych architektów pracujących kiedykolwiek w Berlinie. Warto jednak podkreślić, że gmach Märkisches Provinzial-Museum (jak pierwotnie nazywała się placówka) był jego pierwszym poważnym zadaniem.
Ostatecznie Hoffmann zaprojektował kompleks składający się z sześciu różnych i połączonych ze sobą budynków nawiązujących charakterem do ceglanej architektury Brandenburgii. Gmach muzeum jest więc unikalną mozaiką różnych stylów architektonicznych (od gotyku po renesans) oraz różnorakich zastosowań (m.in. kościoła czy zamku). Budynek stanął w północnym krańcu parku Köllnischer, kilka kroków od ścisłego historycznego centrum miasta.
Kolekcja stała rozciąga się na dwa poziomy. Wiodąca wystawa o nazwie BerlinZEIT zajmuje całe piętro budynku i skupia się na przystępnym zaprezentowaniu najważniejszych momentów z historii miasta oraz jego mieszkańców. Zwiedzamy ją z przewodnikiem audio w języku angielskim. W tej części muzeum ograniczono liczbę eksponatów, więc nie czujemy się przytłoczeni i możemy w większym skupieniu poznawać losy Berlina oraz Berlińczyków. Pozostałe pomieszczenia muzeum przechowują już znacznie więcej zabytkowych obiektów.
Wybrane eksponaty Märkisches Museum:
- portret przedsiębiorcy oraz późniejszego ministra spraw zagranicznych Walthera Rathhenaua pędzla Edvarda Muncha,
- koński łeb z brązu - ostatni zachowany oryginalny fragment kwadrygi ozdabiającej Bramę Brandenburską,
- modele Berlina z 1688 i 1750 roku,
- pełne wyposażenie salonu Francoisa Haby’ego, osobistego fryzjera cesarza Wilhelma II, który odpowiadał za modelowanie… wąsów władcy,
- replika XVI-wiecznego stroju używanego przez lekarzy odwiedzających chorych w trakcie zarazy lub epidemii,
- instrument w formie szafy grającej o nazwie orchestrion,
- fotoplastykon (Kaiserpanorama) ze zdjęciami starego Berlina,
- wyposażenie klasy szkolnej z 1900 roku,
- sala cechów rzemieślniczych z wyrobami oraz herbami lokalnych gildii.
Śladami Muru Berlińskiego
Niewątpliwie jednym z częstszych skojarzeń ze stolicą Niemiec jest Mur Berliński, który rozdzielał od siebie część Wschodnią i Zachodnią. Do dziś spacerując ulicami Berlina napotkamy na wiele śladów po tej fortyfikacji - są to fragmenty muru, pomniki i monumenty, ale też muzea.
Wśród najciekawszych placówek warto wymienić:
-
Topografia Terroru (niem. Topographie des Terrors) - darmowe muzeum wzniesione w miejscu dawnej siedziby Gestapo, które przedstawia działania oraz zbrodnie niemieckiej tajnej policji. Gmach muzeum stoi przy jednym z najlepiej zachowanych fragmentów Muru Berlińskiego.
-
Pałac Łez (niem. Tränenpalast) - niepozorna oszklona budowla, która w czasach podziału Niemiec pełniła funkcję hali odpraw. Każdy pragnący przedostać się z Berlina Wschodniego do Zachodniego musiał przejść kontrolę w jednej z mieszczących się w tym budynku wąskich kabin - a że nigdy nie było pewności, że zakończy się ona pomyślnie, to Tränenpalast był świadkiem wielu tragedii i wylanych łez. Obecnie w budynku mieści się muzeum z blisko 600 eksponatami, które przybliży nam historię wzniesienia muru oraz opowie o losach mieszkańców pragnących przedostać się poza żelazną kurtynę.
- Miejsce Pamięci Muru Berlińskiego (niem. Gedenkstätte Berliner Mauer) przy Bernauer Straße - jest to jedyne miejsce w Berlinie, gdzie zobaczymy odwzorowany w całości fragment Muru Berlińskiego. Oprócz długiego na około 70 m odcinka muru na odwiedzających czeka również dwukondygnacyjny budynek wystawowy, w którym prezentowana jest historia tej znanej na całym świecie fortyfikacji.
Muzeum w Domu Knoblaucha (Museum Knoblauchhaus)
Knoblauchhaus to XVIII-wieczny trzypiętrowy dom mieszczański stojący w samym sercu dzielnicy Nikolaiviertel. Wzniósł go potentat w produkcji igieł Johann Christian Knoblauch. Co warte podkreślenia - budynek ten cudem przetrwał wojnę, podczas gdy większość zabudowy dzielnicy Nikolaiviertel została zrównana z ziemią i jej dzisiejszy wygląd jest efektem odbudowy przeprowadzonej z okazji 750-lecia Berlina.
W odrestaurowanym domu mieści się dziś muzeum poświęcone stylowi biedermeier, który dominował w mieszczańskiej architekturze wnętrz pierwszej połowy XIX wieku. Wygląd niektórych pomieszczeń, wliczając w to kolor ścian, odtworzono na podstawie zdjęć archiwalnych. Głównymi eksponatami są meble oraz obrazy z epoki, a także materiały informacyjne przybliżające historię rodziny Knoblauch.
W sumie do zwiedzenia jest kilka pomieszczeń rozciągających się na dwóch piętrach. Wejście do muzeum kosztuje 5€. Będąc w okolicy warto wstąpić tu choćby na chwilę - w końcu nieczęsto mamy możliwość wkroczenia do XIX-wiecznej rezydencji mieszczańskiej. Na wizytę w muzeum wystarczy nam około 30 minut.
Muzeum Żydowskie
Muzeum Żydowskie w Berlinie (niem. Jüdisches Museum Berlin), które jest największą placówką tego typu w Europie, warto odwiedzić z dwóch powodów. Po pierwsze, żeby zapoznać się z historią obecności społeczności żydowskiej na ziemiach niemieckich opowiedzianą z ich perspektywy oraz dowiedzieć się więcej o judaizmie oraz tradycji i kulturze żydowskiej.
Dodatkowo kompleks Muzeum Żydowskiego jest wartym uwagi przykładem nowoczesnej architektury. Składają się na niego dwie budowle - przerobiony barokowy pałacyk z XVIII wieku, którego dziedziniec nakryto oszklonym dachem, oraz nowe skrzydło zaprojektowane przez Daniela Libeskinda. Nowszy budynek ma nieregularny zygzakowaty kształt, który na myśl może przywodzić ściśniętą gwiazdę.
Cytadela Spandau: zespół muzeów historycznych
Położona na obrzeżach Berlina cytadela Spandau (niem. Zitadelle Spandau) należy do najlepiej zachowanych renesansowych twierdz bastionowych w Europie. Po zakończeniu II wojny światowej zabytek przekształcono w kompleks muzealny, co wiązało się z zaadaptowaniem historycznych budynków (m.in.: magazynów czy zbrojowni) na sale wystawowe.
Na utworzony w cytadeli kompleks muzealny składają się:
- muzeum poświęcone historii cytadeli oraz średniowiecznym zamkom istniejącym dawniej w tym miejscu,
- wystawa rzeźb i monumentów ozdabiających w przeszłości place i ulice Berlina - wśród nich są monumentalne posągi władców Brandenburgii i Prus z końca XIX wieku, stojące do 1939 roku wzdłuż bulwaru Siegesallee (prowadzącego do Kolumny Zwycięstwa),
- muzeum miasta Spandau w dawnej zbrojowni,
- kolekcja armat oraz dział (najstarsze pochodzą z XVI stulecia),
- stanowisko archeologiczne prezentujące resztki średniowiecznego zamku oraz żydowskie nagrobki (macewy) z tego samego okresu.
Najbardziej znanym zabytkiem cytadeli jest wieża Juliusza z 1230 roku, będąca najstarszym zachowanym budynkiem współczesnego Berlina. Na szczycie budowli przygotowano taras widokowy, na który dostaniemy się po pokonaniu 153 schodów.
Czytelnicy zainteresowani średniowieczną architekturą lub pragnący dowiedzieć się więcej o dawnym mieście Spandau (przyłączonym w 1920 roku do Berlina), mogą udać się do oddalonego o około 10 minut spacerem Domu Gotyckiego (niem. Gotisches Haus, adres: Breite Straße 32).
Zabytkowy budynek z XV wieku znajduje się na terenie Starego Spandau (niem. Spandauer Altstadt) i może pochwalić się statusem najstarszego domu mieszkalnego w Berlinie! W jego murach działa oddział muzeum historycznego Spandau.
