Mauzoleum Augusta w Rzymie

Mauzoleum Augusta (wł. Mausoleo Di Augusto) w Rzymie należy do najważniejszych pamiątek po czasach augustiańskich, czyli okresie, gdy władzę w Wiecznym Mieście sprawował Oktawian August. Grobowiec powstał jako miejsce pochówku władcy oraz członków jego rodziny.

Zabytek, który wciąż imponuje swoim rozmiarem, przetrwał do naszych czasów w mocno okrojonej formie. W 2021 roku, po wieloletniej renowacji, obiekt został ponownie udostępniony turystom.

Mauzoleum Augusta w starożytności

Mauzoleum Augusta zostało wzniesione w 28 roku p.n.e. przez konsula Gajusza Juliusza Cezara Oktawiana, późniejszego pierwszego cesarza Rzymu Oktawiana Augusta. Był to jeden z pierwszych większych projektów budowlanych przeprowadzonych przez tego władcę, który zwykł o sobie mówić, że zastał Rzym ceglany, a zostawi marmurowy. Monumentalne mauzoleum w momencie powstania było największym grobowcem w całym świecie rzymskim i pozostało takim aż do końca istnienia cesarstwa. Nie przewyższyło go nawet mauzoleum Hadriana (obecny zamek św. Anioła), które co najwyżej dorównywało mu rozmachem.

Grobowiec stanął przy północnej granicy Pola Marsowego, na uświęconym obszarze leżącym pomiędzy ulicą Via Flamina (współczesna Via del Corso) a brzegiem Tybru. Jedyne wejście znajdowało się po stronie południowej i wychodziło w stronę Campus Martius.

W mauzoleum spoczęło wielu członków dynastii julijsko-klaudyjskiej. Pierwszym był prawdopodobnie ulubiony siostrzeniec cesarza Marek Klaudiusz Marcellus zmarły w 23 roku p.n.e. Kolejni byli: Marek Agryppa (znany ze wzmianki na Panteonie), Druzus Starszy oraz wnukowie Oktawiana Gajusz Cezar i Lucjusz Cezar.

W 14 roku w mauzoleum pochowano samego cesarza. Budowla nosiła zresztą tytuł Augusteum, oficjalnego miejsca jego kultu. Po Auguście w grobowcu spoczęli m.in.: Druzus Młodszy, żona Liwia, Tyberiusz (cesarz rzymski, następca Oktawiana), Agrypina Starsza, Klaudiusz Neron i Druzus (bracia cesarza Kaliguli), Kaligula (cesarz rzymski), Klaudiusz (cesarz rzymski) oraz Poppea Sabina. Prawdopodobnie jako ostatni zaszczytu spoczęcia w mauzoleum dostąpił zmarły w 98 roku cesarz Nerwa (nie należący już do dynastii julijskiej), choć istnieją przesłanki ku twierdzeniu, że na początku III stulecia w grobowcu złożono także prochy Julii Domny, żony cesarza Septimiusza Sewera.

Architektura

Nie jesteśmy dziś w stanie z całą pewnością stwierdzić, jak Mauzoleum Augusta wyglądało w czasach swojej świetności. Budowla powstała na planie okręgu o średnicy około 87-89 m. Rdzeń budowli wykonany był z betonu oraz tufu wulkanicznego, a ściany ozdobiono trawertynem (białym wapieniem), który nie przetrwał do naszych czasów. W samym środku mauzoleum stał wysoki na około 44 m filar, we wnętrzu którego umieszczono główną komorę grobową. W jej wnętrzu spoczywał najpewniej Oktawian August, a może i nie tylko on - przypomnijmy, że w antycznym Rzymie ciała zmarłych palono, a w grobowcach przechowywano jedynie zdobione urny z prochami.

Główną komorę okalało kolejne pomieszczenie grobowe w formie okrągłego obejścia z trzema niszami. Obszar grobowy otoczony był kolejnymi okrągłymi korytarzami ze ścianami wyłożonymi trawertynem. Całość obramowana była ścianą o grubości 25 m, przez którą przechodził korytarz prowadzący od wejścia do pierwszego z okrągłych obejść. Od zewnątrz mauzoleum otoczone było wysokim na 12 m zewnętrznym murem pokrytym trawertynem. W sumie budowla składała się z pięciu pierścieni murów otaczających centralny filar.

Większą zagadką jest wygląd górnej, niezachowanej części budowli. Z zapisków wizytującego Rzym w 7 r. p.n.e. antycznego geografa Strabona wiemy, że wyższa część mauzoleum miała formę masywnego kopca porośniętego drzewami, na szczycie którego górował posąg z brązu przedstawiający pierwszego cesarza. Kopiec ten miał nakrywać podstawę z białego kamienia, czyli zachowaną częściowo do dziś konstrukcję. Mimo że Strabon przedstawia kopiec jako jednolity kurhan, to historycy skłaniają się ku tezie, że pokryty drzewami nasyp otaczał nieistniejącą już dziś okrągłą nadbudówkę.

Istnieją różne hipotezy tłumaczące wybór takiej lub innej formy mauzoleum. Najprostsze wytłumaczenie jest takie, że wzorowano się na kurhanach etruskich (tumulusach). Inne z teorii skłaniają się ku temu, że kopiec miał przywodzić na myśl grobowce wznoszone w hellenistycznej Azji. Może nawet modelem był niezachowany grobowiec samego Aleksandra Wielkiego w Aleksandrii (niestety, żaden jego wizerunek nie przetrwał do naszych czasów).

Możliwe też, że Oktawian August zlecił wzniesienie budowli nawiązującej do kurhanów książąt trojańskich. Przemawia za tym fakt, że cesarz budował mit założycielski swojego rodu jako potomków uciekinierów spod Troi. Problemem jest jednak chronologia, wszakże w momencie budowy mauzoleum Oktawian był "zaledwie" konsulem, a Wergiliusz dopiero rozpoczynał mające trwać długie lata pisanie Eneidy. Może jednak już wtedy przyszły cesarz doskonale wiedział, jakie dziedzictwo po sobie pozostawi?

Warto jeszcze wspomnieć, że wejście do Mauzoleum Augusta flankowały dwa obeliski z czerwonego granitu. Przetrwały one do naszych czasów, ale znajdują się dziś w innych miejscach Rzymu - jeden stoi przy Bazylice Matki Bożej Większej, a drugi jest częścią fontanny Dioskurów wzniesionej na Placu Kwirynalskim (wł. Piazza del Quirinale). Po śmierci Augusta po obu stronach wejścia zawieszono tablice z brązu z wypisanymi jego największymi osiągnięciami, które sam cesarz umieścił w swojej autobiografii Czyny boskiego Augusta (łac. Res Gestae Divi Augusti).

Odwiedzając Muzeum Kapitolińskie, a dokładniej Tabularium, nie przegapcie jednej z zachowanych urn pogrzebowych znajdujących się dawniej w mauzoleum. Należała ona do Agrypiny Starszej, matki Kaliguli, i w średniowieczu służyła za miarkę do kukurydzy.

Dalsze dzieje Mauzoleum Augusta

Losy mauzoleum po upadku świata rzymskiego należały do burzliwych. Po raz pierwszy złupiono je prawdopodobnie w V wieku, gdy miasto najeżdżały plemiona Gotów. W XII stuleciu prawa do terenu przejął ród Colonna, którego przedstawiciele przekształcili dawny grobowiec w ufortyfikowaną twierdzę będącą ich siedzibą. Forteca nie istniała jednak długo - prawdopodobnie już w 1241 roku zniszczyły ją wojska papieża Grzegorza IX. Przez kolejne stulecia zrujnowany obiekt wykorzystywany był jako kamieniołom, z którego pobierano cenny trawertyn. W tym czasie całość zarosła i przypominała bardziej dziki ogród niż miejsce pochówku pierwszego rzymskiego cesarza.

W 1354 roku na terenie mauzoleum spalono ciało Coli di Rienzo, przywódcy rewolucji ludowej w Rzymie, który sam siebie nazywał ostatnim trybunem ludu rzymskiego. W XVI wieku prawa do budowli zakupił mieszkający po sąsiedzku ród Soderini. Na szczycie dawnego mauzoleum utworzyli oni wspaniałe ogrody, a w pomieszczeniach na dole przechowywali kolekcję antycznych rzeźb.

W połowie XVIII stulecia obiekt trafił w ręce pochodzącego z Portugalii arystokraty. Ten przekształcił go w amfiteatr, w którym organizowano przypominające korridę przedstawienia z udziałem byków. W kolejnym wieku prawa do obiektu przejęło Państwo Kościelne i utworzyło w nim teatr. Od 1907 do 1936 roku na bazie mauzoleum wzniesiono znaną w całej Europie salę koncertową nazywaną Augusteo, która mogła pomieścić 3500 widzów.

W 1936 roku rozpoczęła się wielka przebudowa całej okolicy, mająca na celu wytyczenie monumentalnego placu Piazza Augusto Imperatore. Jego centralny punkt miało stanowić antyczne mauzoleum otoczone przez nowoczesne zabudowania. Jednym z kluczowych założeń przebudowy było przywrócenie grobowcowi jego antycznej formy - w tym celu rozebrano niemal wszystkie średniowieczne oraz nowożytne elementy, wliczając to żelazny dach sali koncertowej. Prawdopodobnie cały wysiłek ten wykonano w jednym celu - w dawnym mauzoleum Augusta miał po śmierci spocząć założyciel ruchu faszystowskiego Benito Mussolini (który sam siebie uważał za nowego cesarza).

Zwiedzanie Mauzoleum Augusta

Mauzoleum Augusta odnajdziemy przy placu Piazza Augusto Imperatore. Zabytek znajduje się poniżej poziomu ulicy, na swojej oryginalnej wysokości. Jeszcze całkiem niedawno zrujnowany grobowiec Oktawiana Augusta stał zaniedbany, groził zawaleniem i każdy mógł na niego wejść. W 2016 roku rozpoczęto trwający kilka lat projekt mający na celu renowację zabytku oraz przekształcenie go w atrakcję turystyczną. Prace zakończono w pierwszej połowie 2021 roku i dziś Mauzoleum Augusta otwarte jest dla zwiedzających.

Aktualne informacje o zasadach zwiedzania, godzinach wstępu i cenach biletów znajdziecie na tej stronie.

Bibliografia

• Amanda Claridge: Rome. Oxford: Oxford University Press.