Jezioro Szkoderskie - zwiedzanie, atrakcje oraz informacje praktyczne

Największe z jezior położonych na Półwyspie Bałkańskim to raj dla ptaków i... turystów. Powinien przyjechać tu każdy kto chciałby stanąć oko w oko z dziką przyrodą tych obszarów.

Jezioro Szkoderskie przedzielone jest granicą Czarnogóry i Albanii, przez co należy do największych atrakcji obu tych państw (więcej o ciekawych miejscach w tym pierwszym przeczytacie w naszym zestawieniu największych atrakcji Czarnogóry).

Park Narodowy Jeziora Szkoderskiego - kilka słów wprowadzenia

Przyjmuje się, że ten malowniczy zbiornik wodny jest młodym jeziorem o pochodzeniu tektonicznym. Większa jego część leży na terenie Czarnogóry (około 68%), reszta należy do Albanii. Powierzchnia sięga do 550 kilometrów kwadratowych, ale w gorących miesiącach potrafi spaść nawet do 360 kilometrów. Symbolem jeziora i parku narodowego jest pelikan kędzierzawy (Pelecanus crispus) - jeden z cięższych ptaków Europy. Głębokość raczej nie przekracza dziesięciu metrów (chociaż według niektórych źródeł najgłębszy punkt liczy sobie 44 metry). Największa zasilająca zbiornik rzeka to Morača, a wypływająca to Buna (Bojana).

Wprawdzie w 1991 roku czarnogórskie władze podpisały dokumenty określające kraj jako ekologiczny (punkt pierwszy konstytucji Republiki Czarnogóry również odwołuje się do ekologicznego charakteru państwa), to jednak fauna i flora Jeziora Szkoderskiego cierpią z powodu poważnych zanieczyszczeń. Coraz rzadziej gniazdują tu pelikany (według niektórych źródeł nie notuje się tu już żadnych gniazd tych ptaków) na co mogą mieć wpływ łagodniejsze zimy (słabsze wiatry znad morza ograniczają powstawanie "arbunosi" czyli pływających wysepek, na których ptaki budowały gniazda) albo gwałtownie zarastające brzegi.

Specyfiką jeziora są tzw. "oka" czyli zatoki o głębokości sporo przewyższającej dno zbiornika. Są one szczególnie ważne dla żyjących w akwenie ryb, które w chłodne miesiące przypływają tu całymi ławicami na zimowiska. Oka to najczęściej kryptodepresje (tzn. znajdują się poniżej poziomu morza), najgłębsze jest Oko Raduš - według niektórych pomiarów osiąga ponad 60 metrów głębokości.

Jezioro Szkoderskie - fauna i flora

Jezioro Szkoderskie to jeden z najcenniejszych obszarów przyrodniczych w Czarnogórze i na całych Bałkanach. Biolodzy doliczyli się tutaj około 270 gatunków ptaków, kilkudziesięciu ryb i 17 obunogów. Szczególnie interesujące wydają się słodkowodne ślimaki - aż 19 gatunków tych stworzeń to endemity (występują tylko w wodach tego jeziora)!

Niewielka głębokość sprzyja rozwojowi makrofitów (roślin wodnych), z których warto zwrócić uwagę na kotewkę orzech wodny. Przewodnicy wycieczek często wyławiają jej owoce i częstują nimi turystów. Pełni ona ważną rolę w badaniach gdyż magazynuje antropogeniczne związki chemiczne przez co staje się świetnym wyznacznikiem skażenia wód.

Rejs po Jeziorze Szkoderskim - ile kosztuje największa tutejsza atrakcja?

Do największych atrakcji parku narodowego należy rejs łódką po jeziorze, który z reguły trwa od jednej do dwóch godzin.. Naganiacze sprzedający wycieczki po jeziorze znajdą nas przy parkingach w Virpazarze lub w pobliskiej osadzie Vranjina (Restoran Jezero). Poza tym w rejsy możemy udać się z Lipovika koło Rijeki Crnojevićkiej oraz z Plavnicy. Można próbować się targować choć ceny są raczej stałe i na duże upusty nie ma co liczyć. Średnia cena za 1 lub 2 godzinny rejs kilkuosobową łódką (ok. 6 do 8 osób) wynosi ok. 40-60€ (około 15€ za osobę). Są też oczywiście opcje droższe - w mniejszych łódkach, dłuższe czy z dodatkowymi atrakcjami w programie.

Wycieczki łodziami po czarnogórskiej stronie akwenu podzielone są na część zachodnią i wschodnią jeziora. Na zachód wpływa się najczęściej na krótsze wyprawy (1-2 godziny), na wschód raczej na dłużej. Część wschodnia jest uznawana za dziką i najłatwiej zobaczyć tam słynne pelikany kędzierzawe, z kolei rejs po części zachodniej to mniej monotonne krajobrazy.

Atrakcje Jeziora Szkoderskiego - co warto tu zrobić i zobaczyć?

Wody jeziora to prawdziwy raj dla miłośników dzikiej przyrody ale znajdziemy tu również kilka interesujących zabytków architektury.

Kąpiel

Płytkie wody Jeziora Szkoderskiego szybko się nagrzewają dlatego kąpiel w nim to sama przyjemność. Można skorzystać z kilku wyznaczonych plaż lub zdecydować się na kąpiel podczas wycieczki łodzią (jest to możliwe w przypadku dłuższych wycieczek).

Rezerwaty przyrody

Niektóre części jeziora zostały zostały objęte specjalną ochroną ze względu na swoją wartość przyrodniczą. Tak jest chociażby w przypadku Crni žar (północny wschód), gdzie obserwuje się najwięcej czapli, ibisów i kormoranów małych. Dwa pozostałe rezerwaty to Pančeva oka i Manastirska tapija.

Szlaki turystyczne

Pracownicy parku narodowego przygotowali cztery główne szlaki piesze po obszarze chronionym. Część z nich wiedzie przez dawne wsie pośród opuszczonych młynów, kamiennych domów i zarastających trawą mostów. Istnieje możliwość wynajęcia przewodnika ale nie ma takiej konieczności.

Niektóre z tras możliwych do przejścia:

• Virpazar - Godinje (6 kilometrów, 3 godziny, szlak trudny, po drodze zobaczymy m. in. zabytkową cerkiew św. Mikołaja),
• Dolina Rzeki Orahovszticy (7,5 kilometra, 4,5 godziny, trudność średnia, pozostałości dawnych osad),
• Jaskinia Obod (Obodska Pećina) (7,4 kilometra, 3 godziny, trudność średnia, w jaskini przydatne latarki),
• Komarno - Poseljani (4,2 kilometra, 1,5 godziny, szlak łatwy, na szlaku mosty i dawne młyny).

Zamki i twierdze

Na terenie parku narodowego przetrwały ruiny wielu budowli obronnych. Najsłynniejszy jest zrujnowany zamek Žabljak Crnojevića. Utracony przez Czarnogórców w czasie walk z Turkami pozostał w rękach ottomańskich do XIX wieku. Jego zdobycie w 1835 roku przez dwunastu żołnierzy przeszło do legendy. Wojownicy podkradli się pod zamek, wspięli się na mury i wybili całą turecką załogę. Za punkt honoru postawili sobie nie informować nikogo kto pierwszy dostał się do zamku. Z czasów tureckich pochodzą ruiny zamku Besac w Virpazarze, skąd rozciąga się piękny widok na całe jezioro.

Inny zamek zachował się przy drodze wiodącej z Virpazaru do Podgoricy na wąskiej grobli obok linii kolejowej. Twierdza Lesendro powstała w XVIII wieku, niestety turyści nie mają do niej dostępu. Obiekt jest częścią rezerwatu, a okoliczni mieszkańcy opowiadają o gnieżdżących się w ruinach jadowitych wężach.

Pozostałość niewielkiej budowli obronnej odkryto na wyspie Tophala - być może została ona wybudowana celem ochrony pobliskich klasztorów. Na wyspie Grmožur przetrwały ruiny małej twierdzy, która w czasach Królestwa Czarnogóry oraz Jugosławii pełniła funkcję ciężkiego więzienia. Ze względu na swoje położenie nazywana była "czarnogórskim Alcatraz".

Cerkwie i monastery

Nad jeziorem przetrwało wiele zabytkowych cerkwi i monasterów. W okolicach Virpazaru możemy zobaczyć Monastyr Orahovo (Манастир Орахово), który według legendy został założony przez Stefan Nemania (według innych opowieści pierwszy kościół powstał jeszcze wcześniej bo w X wieku). Obecne zabudowania pochodzą z XVII wieku.

Innym ważnym klasztorem był Monastyr Vranjina (Манастир Врањина), który swą świetność przeżywał w czasach Stefana IV Duszana. W XV wieku był nawet siedzibą metropolity całej Zety. Po zdobyciu tych obszarów przez Turków monastyr podupadł, został całkowicie zniszczony w XIX wieku. Na jego ruinach wybudowano niewielką cerkiew.

W znacznie lepszym stanie zachował się Monastyr Kom, położony na niewielkiej wyspie w okolicach Žabljak. Ten średniowieczny klasztor działał aktywnie do XVIII wieku. W roku 1831 przyjechał tu Piotr II Petrowić-Niegosz aby zgodnie z tradycją potwierdzić swój status archimandryty Czarnogóry. Później klasztor został opuszczony i niszczał przez wiele lat. Dopiero w XX wieku przeprowadzono prace rekonstruktorskie odsłaniając między innymi średniowieczne freski.

Bardzo ważną rolę w historii kraju odegrały klasztory Beška i Starčevo, gdzie powstał zbiór średniowiecznych rękopisów zwanych Gorički zbornik. Były one świadectwem niezwykle rozwiniętego życia duchownego ówczesnych mnichów. Niektóre partie wyszły spod ręki Jeleny Balšić serbskiej księżniczki, która pochowana została w monsterze Beška. Ta szlachcianka dbała o rozwój serbskiej kultury (przełom XIV/XV wieku) fundując klasztory i cerkwie oraz sprzeciwiając się weneckiej dominacji. Inna interesująca cerkiew znajduje się na wyspie Moračnik. Do położonych na wyspach cerkwi i klasztorów możemy dostać się podczas wycieczek z Virpazaru i Rijeki Crnojevićkiej.

Jezioro Szkoderskie - informacje praktyczne

Jak dojechać nad Jezioro Szkoderskie?

Nad możemy dojechać zarówno z Podgoricy jak i z miejscowości nadmorskich. Najlepszym punktem na rozpoczęcie jest wioska Virpazar. Tu zaczyna się część szlaków pieszych, tutaj też mieści się większość biur podróży. Możemy dojechać tu pociągiem (odległość od stacji do centrum wynosi około kilometra) z Podgoricy lub Baru oraz autobusami z tych i innych większych miejscowości.

Podczas podróży samochodem nad jezioro od strony morza (lub podczas powrotu znad jeziora) do wyboru mamy dwie trasy: starą krętą drogę Petrovac - Virpazar (27 kilometrów) oraz nowy tunel Sozina (Zgrade-Virpazar ok. 15 kilometrów).

Co jeszcze warto wiedzieć?

• O wycieczki po stronie albańskiej można pytać w punkcie informacji turystycznej w Szkodrze (przy rondzie Sheshi Demokracia po przeciwnej stronie niż meczet Xhamia e Madhe) choć oferta jest dość ograniczona. Możemy również próbować szczęścia w modnej wśród Albańczyków wsi Shirokë.
• Punkty informacji turystycznej Parku Narodowego Jeziora Szkoderskiego znajdują się w Virpazarze, Vraniji i we wsi Podhum. Godziny otwarcia tych punktów należy traktować dość płynnie (może się okazać, że w punkcie, który powinien być otwarty nie zastaniemy nikogo).
• W niektórych z tutejszych wiosek uprawia się winorośl. Mianem wioski winiarskiej jest określana np. osada Gluhi Do. Nad jeziorem znajduje się sklep słynnej czarnogórskiej winnicy Plantaże (42.271951"N 19.124267"E) - tuż obok punktu informacji turystycznej i punktu widokowego na jezioro. Sama winnica mieści się kilkanaście kilometrów na północ od brzegu jeziora w osadzie Šipčanik. Istnieje możliwość zwiedzania winnicy i degustacji win, po uprzedniej rezerwacji (link).
• Podstawowe informacje o atrakcjach tego i innych parków narodowych Czarnogóry znajdziemy na oficjalnej stronie.

Co warto zobaczyć w okolicy?

Za jeden z najpiękniejszych widoków w całej Czarnogórze (powielany na pocztówkach i folderach turystycznych) uważa się meander rzeki Rijeka Crnojevića. W pobliżu jeziora znajduje się też stolica Czarnogóry Podgorica (choć nie znajdziemy tam zbyt wielu zabytków) oraz wodospad nazywany przez miejscowych Czarnogórską Niagarą (42°23'01.8"N 19°16'49.2"E).

Kilka interesujących zabytków znajdziemy za to w albańskiej Szkodrze (Shkodër) (katolicka katedra, zamek Rozafa) - więcej informacji znajdziecie w naszym przewodniku Szkodra - co warto zobaczyć?.

Bez wątpienia warto wybrać się do magicznego Starego Baru (Stari Bar) gdzie przetrwały ruiny średniowiecznego miasta. Miłośnicy terenów dzikich i niebezpiecznych mogą spróbować wyprawy w albańskie Góry Przeklęte (Prokletije) - uznawane za ostatnie europejskie pasmo gdzie nie wyznaczono szlaków turystycznych.

Jezioro Szkoderskie - noclegi

Baza noclegowa nad tym pięknym akwenem nie jest zbyt dobrze rozwinięta (związane jest to m. in. z ochrona przyrody). Najwięcej ofert znajdziemy w Virpazarze i Rijece.

Dużą popularnością wśród turystów cieszy się na przykład Apartments Jovanovic położony w Virpazarze blisko brzegu (pokoje z łazienkami).

W malowniczej wsi Rijeka Crnojevića turyści często decydują się na nocleg w pensjonacie Sindjon (pokoje z łazienkami, możliwość wykupienia śniadań).

Po stronie albańskiej znajdziemy dużo tanich hoteli np. Hotel Restaurant Universe we wsi Shirokë (pokoje z łazienkami, śniadanie w cenie).

Dobrym wyborem dla turystów zmotoryzowanych mogą okazać się też przedmieścia Szkodry i np. Hostel Legjenda (oferuje zarówno pokoje wieloosobowe jak i prywatne).

Jezioro Szkoderskie - historia

Człowiek przebywał nad jeziorem od czasów najdawniejszych - niedaleko swoje osady zakładali Ilirowie, Rzymianie, a później Słowianie. Niedostępność tych terenów sprawiła, że w średniowieczu powstało tu wiele klasztorów. Niektóre z nich zapisały się złoty zgłoskami w historii Królestwa Zety. W mniszych celach klasztorów Beška i Starčevo powstawały manuskrypty w języku cerkiewno-słowiańskim świadczące o wysokim poziomie kulturowym tego państwa.

Jednocześnie w okolicy rozwijał się gród Szkodra, który przez lata był stolicą Królestwa Zety. W XV wieku Iwan I Crnojević bronił swoich zamków w Žabljaku i Rijcece Crnojevićkiej przed Turkami. Po latach oporu zmuszony został do przeniesienia siedziby w góry, dając tym samym początek stołecznej roli Cetyni. Panowanie tureckie doprowadziło do zahamowania rozwoju tych obszarów co w pewnym stopniu pozwoliło zachować im pierwotną dzikość. Przyrodnicy zainteresowali się jeziorem dopiero w XIX wieku. W 1890 roku dotarła tu ekspedycja Spiridiona Brusina chorwackiego badacza z Muzeum Przyrodniczego w Zagrzebiu, który dla celów badawczych schwytał jednego pelikana. Inny zoolog - Ljudevit Firer z Muzeum w Sarajewie przywiózł ze swych wypraw nad jezioro kilkanaście ptaków i wiele jaj, pozostawiając również dokładne opisy zamieszkujących zbiornik wodny zwierząt. Zgromadzone w ten sposób dane opracował inny biolog Otmar Rajzer publikując je w tomie "Materialien zu einer Ornis Balcanica IV - Montenegro". Badania nad fauną i florą jeziora wznowiono dopiero w czasach powojennych, a o ich regularności można mówić od lat 70.

W 1983 roku władze Jugosłowiańskie podjęły decyzję o utworzeniu Parku Narodowego Jeziora Szkoderskiego. W czasie wojny domowej na Bałkanach jezioro stanowiło tak zwaną "zieloną granicę" pomiędzy pogrążoną w konfliktach Jugosławią a pobliską Albanią. Wielu mieszkańców okolicznych wsi utrzymywało się z przemytu. Trudną spuściznę tamtych czasów opisał Andrzej Stasiuk w książce "Dziennik pisany później".