Cmentarze Französischer i Dorotheenstädtischer w Berlinie

Warszawa ma swoje Powązki, Paryż Père-Lachaise, a Berlin dwa zabytkowe cmentarze w dzielnicy Mitte. Pośród zadbanych alejek i wypielęgnowanych klombów znajdziemy miejsca pochówku artystów, filozofów i ludzi kultury.

Artykuł jest częścią naszego przewodnika po zwiedzaniu Berlina.

Historia

Początki cmentarza (a właściwie dwóch cmentarzy) związane są z osobą króla Fryderyka II Wielkiego. Szybko rozwijający się w XVIII wieku Berlin potrzebował nowych miejsc pochówku, ponieważ miastu groziła epidemia. Władca wyznaczył więc kilka obszarów poza granicami stolicy gdzie założono nowe nekropolie.

Był to między innymi cmentarz Dorotheenstadt. Swoją nazwę wziął od pobliskiej parafii (kościół nie przetrwał do naszych czasów). W 1780 roku w bezpośrednim sąsiedztwie utworzono cmentarz dla przebywających w Prusach hugenotów (stąd nazwa "cmentarz francuski" czyli Französischer).

Początkowo chowano tu głównie ludzi ubogich. Jednak pod koniec XVIII wieku na terenie parafii powstało kilka instytucji kulturalnych (Akademia Sztuk Pięknych, Szkoła Architektury czy Akademia Muzyczna). Ich uczniowie i wykładowcy, związani z dzielnicą, swą ostatnią podróż odbywali więc na Dorotheenstädt. Całość kilkakrotnie powiększano, a część grobów przenoszono na nowe miejsca. Niektóre nagrobki zostały zniszczone podczas II wojny światowej. Co więcej, władze socjalistycznej Niemieckiej Republiki Demokratycznej planowały zniszczenie cmentarzy i przekształcenie ich w park. Na szczęście nigdy do tego nie doszło, a dziś obie nekropolie wpisane są na listę zabytków.

Znani ludzie pochowani na Dorotheenstädtischer

Miejsca pochówku są zadbane i obsiane kwiatami. Z tego też powodu spacer pośród nagrobków przypomina (zwłaszcza wiosną i latem) wędrówkę po parku.

• Karl Friedrich Schinkel - na cmentarzu Dorotheenstädtischer spoczął jeden z najwybitniejszych przedstawicieli niemieckiego klasycyzmu. Dzieła Schinkla zdobią Poczdam, Berlin oraz inne miasta na terenie Niemiec (a także Polski, Czech i Rosji). Na nagrobnej steli umieszczono medalion z podobizną architekta, który wykonał inny artysta August Kiss.

• Dietrich Bonhoeffer (i członkowie opozycji antyhitlerowskiej) - Słynny protestancki teolog, twórca idei "chrześcijaństwa bezreligijnego" oraz zagorzały przeciwnik hitleryzmu ma tu jedynie grób symboliczny, został bowiem zamordowany przez nazistów w obozie Flossenbürgu. Na płaskiej kamiennej tablicy umieszczono też nazwiska innych członków antynazistowskiego ruchu oporu (w tym Klausa Bonhoeffera brata Dietricha), którzy zostali zastrzeleni przez SS w okolicach cmentarza.

• Friedrich Eduard Hoffmann - Przepiękny kolorowy grobowiec rodziny Hoffmannów (z figurą Chrystusa pomiędzy kolumnami) kryje szczątki słynnego wynalazcy, zasłużonego dla rozwoju niemieckiego przemysłu. Hoffmann udoskonalał ówczesną produkcję wprowadzając między innymi: młyn pneumatyczny, koparkę hydrauliczną, piec cegielny czy piec pierścieniowy.

• Friedrich August Stüler - Kolejny z pochowanych tu architektów to uczeń Schinkla, który poza neoklasycyzmem sięgał również do innych nurtów historyzmu. Jego budowle także możemy oglądać w wielu miastach Niemiec i Polski (np. gmach Neues Museum w Berlinie czy Nowy Ratusz na wrocławskim Rynku). Na rzeźbą nagrobną przedstawiającą popiersie artysty umieszczono architektoniczne łuki.

• Christian Daniel Rauch - Jeden z piękniejszych pomników nagrobnych (lamentujący aniołek) na tym berlińskim cmentarzu stoi na mogile rzeźbiarza Christiana Raucha. Ten twórca specjalizował się właśnie w pomnikach, a za dzieło jego życia uważany jest monument ku czci Fryderyka Wielkiego. Co ciekawe, dzieła Raucha można zobaczyć też w Polsce - artysta wykonał dla katedry poznańskiej rzeźby przedstawiające Mieszka I i Bolesława Chrobrego (Złota Kaplica).

• Bertolt Brecht i Helene Weigel - Jest bardzo prawdopodobne, że to właśnie te groby odwiedza najwięcej turystów. Światowej sławy dramaturg był w Polsce przez wiele lat nieznany (ze względu na powojenną niechęć do niemieckiej kultury) mimo tego, że jego społecznie zaangażowane sztuki odczytywano w duchu marksistowskim. Żoną Brechta była aktorka Helena Weigel, która wraz z mężem prowadziła teatr Berliner Ensemble.

• Georg Wilhelm Friedrich Hegel - Twórca fenomenologii ducha zmarł w Berlinie w 1831 roku podczas zarazy cholery i został pochowany na Dorotheenstädtischer. Jego grób (podobnie jak Fichtego) przeniesiono, podczas przebudowy cmentarza, na obecne miejsce. Obok filozofa spoczywa jego żona Maria. Prosty grób składa się z kamiennego krzyża i steli.

• Johann Gottlieb Fichte - Tuż obok Hegla spoczął inny znany filozof tamtego okresu. Fichte początkowo nie odnosił naukowych sukcesów, ale zdołał zainteresować swoimi pracami Kanta. Dopiero kiedy dzieło Fichtego zostało wydane razem z pracami Kanta świat dostrzegł jego nietypowe hipotezy. Fichte głosił bowiem apoteozę wolności, a za najważniejsze uznawał istnienie "ja".

Znani ludzie pochowani na Französischer

Nieco mniejszy cmentarz hugenocki przylega bezpośrednio do Dorotheenstädtischer. Znajduje się tu wiele współczesnych grobów, ale też mogiły pamiętające jeszcze XIX wiek.

• Jean Pierre Friedrich Ancillon - Niemiecki historyk i polityk, który początkowo był zwolennikiem liberalizmu. Jednak jego szybko rozwijająca się kariera doprowadziła go ostatecznie do zmiany stanowiska na reakcyjne. Przez swoich przeciwników nazywany "proboszczem dworu" był jednak wielokrotnie odznaczany i doceniany przez przełożonych. Pochodził ze starej francuskiej rodziny stąd miejscem jego pochówku stał się Französischer.

• Ludwig Devrient - Pośród filozofów, artystów, polityków i milionerów znalazło się też miejsca dla aktora. Devrient zaczynał od gry w wędrownej trupie, ale swym kunsztem zachwycił samego saksońskiego ministra Brühla. Specjalizował się w rolach szekspirowskich, którymi zachwycał również berlińską publikę.

• Peter Louis Ravene - Jeden z najpiękniejszych grobów w tej części nekropolii to wykonana z czarnego kamienia kaplica z tumbą, rzeźbą zmarłego i dwoma aniołkami. Wystawiono ją fabrykantowi i potentatowi w handlu stalą. Ravene interesował się również okultyzmem i był święcie przekonany, że umrze w 1861 roku. Przeświadczenie okazało się prorocze - milioner odszedł z tego świata w sylwestra przepowiedzianego roku.

Polacy pochowani na Französischer i Dorotheenstädtischer

Spacerując pośród nagrobków i steli dostrzeżemy wiele polsko brzmiących nazwisk. W większości to przedstawiciele emigracji ubiegłego wieku (najczęściej kobiety), którzy zamieszkali w berlińskiej dzielnicy Mitte. Ostatnie miejsce spoczynku znalazło tu jednak kilku zasłużonych rodaków.

• Daniel Chodowiecki - Chociaż pochodził z rodziny mieszanej (matka hugenotka, ojciec Polak), a większość życia spędził w Niemczech, uważał się za Polaka. Był jednym z najpopularniejszych grafików tamtych czasów, a jego ilustracje do książek budziły powszechny zachwyt. Pod koniec życia aktywnie działał w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie, którą zreformował. Jego grób to prosty kamień z imieniem, nazwiskiem i datami życia twórcy. Grafik spoczywa na cmentarzu Französischer w jego centralnej części.

• Anna Dorothea Therbusch-Lisiewska - Urodziła się w rodzinie o polskich korzeniach z artystycznymi tradycjami. Po wielu perypetiach osiadła w Berlinie gdzie zyskała dużą popularność zwłaszcza wśród bogatego mieszczaństwa. Specjalizowała się w malarstwie portretowym. Pochowana została na Dorotheenstädtischer.

Cmentarze Französischer i Dorotheenstädtischer - informacje praktyczne

Nekropolia znajduje się na terenie dzielnicy Mitte przy Chausseestraße. Najbliższe stacje metra to U Oranienburger Tor i Berlin Nordbahnhof.

Cmentarze Französischer i Dorotheenstädtischer posiadają osobne wejścia oraz przejście pomiędzy jednym i drugim cmentarzem. Nekropolie otwarte są codziennie od 8:00. Godzina zamknięcia zależy od sezonu. Wstęp jest bezpłatny. Z racji tego, że nie zajmują zbyt dużego areału nie zostały podzielone na części. Groby posiadają jedynie oznaczenia numeryczne - odnalezienie mogił ułatwia mapa zainstalowana przy wejściu na cmentarz.