Arabsko-normańskie dziedzictwo Palermo - lista zabytków i informacje praktyczne

Normanowie odbili Sycylię z rąk arabskich pod koniec XI wieku. Po rekonkwiście nastąpił okres kilkudziesięciu lat napięć i walk o władzę. Dopiero w 1130 roku powstało Królestwo Sycylii, którym aż do 1194 roku rządzili władcy normańscy.

Normanowie po zdobyciu Sycylii zburzyli większość zabudowy pozostawionej przez Arabów. Nie przeszkodziło to jednak nowym władcom w zaadaptowaniu arabskich elementów architektonicznych w swoich nowych budowlach. Nowo powstały styl nazwano arabsko-normańskim, chociaż bardzo widoczne są w nim też wpływy bizantyjskie (np. majestatyczne mozaiki!). W Palermo zachowały się zabytki będące dowodem na unikalność architektury z tego okresu.

Dziedzictwo to docenione zostało w 2015 roku przez organizacje UNESCO, która wpisała największe zabytki na listę światowego dziedzictwa kulturowego.

Na liście znalazły się:

• Pałac Normanów z Kaplicą Palatyńską,
• Zamek Zisa,
• Katedra,
• Kościół San Giovanni degli Eremiti,
• Kościół Santa Maria dell’Ammiraglio,
• Kościół San Cataldo,
• Most Ponte dell’Ammiraglio.

Oprócz nich na listę wpisane zostały też katedry z miast Cefalú oraz Monreale.

Pałac Normanów z Kaplicą Palatyńską (Palazzo dei Normanni, Cappella Palatina)

Normanowie wybudowali swój pałac na najwyższym wzniesieniu starego miasta i w miejscu arabskiej twierdzy zbudowanej w IX wieku. Mimo że dzisiejszy wygląd kompleksu pałacowego to głównie efekt przebudowy z XVI wieku, to w pałacu wciąż zachowały się pomieszczenia z czasów normańskich.

Najlepszym przykładem jest Kaplica Palatyńska, której bizantyjskie mozaiki uważane są za jedne z najpiękniejszych na świecie. Na wyższym piętrze, w apartamentach królewskich, też zachowały się niektóre oryginalne pomieszczenia z czasów normańskich. Przykładem jest np. Sala Rogera (Sala Ruggero) udekorowana mozaiką z motywami polowań.

Pałac dostępny jest do zwiedzania, powinniśmy wcześniej sprawdzić zasady oraz dni i godziny otwarcia.

Katedra (Cattedrale di Palermo)

Za datę powstania katedry w dzisiejszym kształcie uznaje się 1185 rok. Odpowiedzialny za budowę był normański biskup Walter Ophamil (znany jako Gualtiero Offamilio). Świątynia w tym miejscu istniała już od czasów bizantyjskich, następnie została przemieniona na meczet, a po rekonkwiście znów zamieniono ją na świątynie chrześcijańską. Budynek z tamtego okresu ucierpiał znacznie podczas trzęsienia ziemi i przebudowano go pod koniec XII wieku.

Dzisiejszy wygląd katedry różni się od tego z czasów normańskich. Budowla w XII wieku była prosta, dopiero w kolejnych stuleciach dodano cztery dzwonnice, gotyckie wejścia czy często krytykowane małe i duże kopuły. W środku też nie doświadczymy atmosfery z czasów normańskich, gdyż po przebudowie na przełomie XVIII i XIX wieku świątynia nabrała cech neoklasycznych.

Katedrę możemy zwiedzić za darmo. Za opłatą wejdziemy do obszaru monumentalnego: krypty, skarbca oraz odgrodzonego obszaru z grobami królów. Oryginalną atrakcją katedry jest możliwość wejścia na dach.

Więcej: Katedra w Palermo - zwiedzanie, historia oraz informacje praktyczne

Kościół San Giovanni degli Eremiti (Chiesa San Giovanni degli Eremiti)

Kościół San Giovanni degli Eremiti, czyli kościół św. Jana od Pustelników, jest jedną z najbardziej charakterystycznych budowli w mieście. Już z daleka wyróżnia się czerwonymi kopułami, które od razu budzą skojarzenia ze światem arabskim.

Świątynia w tym miejscu powstała prawdopodobnie już w VI wieku, jednak w trakcie rządów Emiratu Sycylii budowla została przebudowana i przekształcona w meczet. Po utworzeniu Królestwa Sycylii niemal całkowicie przebudowano zastane struktury i kompleks przekazany zostały Benedyktynom, którzy założyli w nim klasztor. Przez kolejne wieki budowla była jeszcze wielokrotnie zmieniana.

Dziś budynki otwarte są dla zwiedzających. Oprócz wejścia do wnętrza kościoła możemy przespacerować po ogrodzie, zobaczyć historyczny dziedziniec otoczony arkadami oraz małe ruiny. Pomimo że kompleks nie zajmuje dużego obszaru, to pozwala uświadomić sobie różnorodność kultur zamieszkujących w przeszłości miasto. Kompleks znajduje się kilka minut spacerem od Pałacu Normanów.

Ciekawym sposobem na spojrzenie z innej perspektywy na kościół San Giovanni degli Eremiti jest wejście na dzwonnicę sąsiadującej świątyni - Campanile di San Giuseppe Cafasso. Opłata jest mała. Wchodząc na górę otrzymamy kask i powinniśmy na miejscu uważać na pełne godziny, kiedy to dzwony zaczynają głośno bić.

Kościół Santa Maria dell’Ammiraglio (Kościół Matki Boskiej Admirała)

Kościół nazywany przez miejscowych La Martorana jest jedną z perełek Palermo. Fundatorem świątyni był admirał Jerzy z Antiochii, który majątku dorobił się jako zarządcą miejski na Bliskim Wschodzie. Budynek kościoła powstał w pierwszej połowie XII wieku i był wielokrotnie rozbudowywany. Dzisiejszy kształt konstrukcji to w głównej mierze efekt przebudowy z połowy XVI wieku.

Patrząc na fasadę nikt nie spodziewa się tego, co znajdzie w środku. Wnętrze jest połączeniem majestatycznych bizantyjskich mozaik oraz barokowych dekoracji i fresków. Można odnieść wrażenie, że świątynia podzielona jest równomiernie na obszary a ich granice określają style architektoniczne. Mozaiki są różnorodne i przedstawiają m.in.: samego admirała klęczącego u stóp Matki Boskiej, koronację Rogera II (przez samego Chrystusa) czy Chrystusa Pantokratora (na kopule).

Kościół Santa Maria dell’Ammiraglio stoi na wzniesieniu przy Placu Bellini (Piazza Bellini). Świątynia zamykana jest w środku dnia od 13:00 do 15:30.

Kościół San Cataldo (Chiesa San Cataldo)

Po prawej stronie kościoła Santa Maria dell’Ammiraglio stoi druga normańska konstrukcja - kościół San Cataldo. Budowla ta jest zdecydowanie mniejsza i już z oddali wyróżnia się czerwonymi kopułami w stylu arabskim. Świątynia została wzniesiona w latach 1154-1160 roku dzięki wsparciu Maione z Bari, który był kanclerzem króla Williama I.

Świątynia podzielona jest na trzy nawy, które oddzielone są od siebie kolumnami. Wnętrze świątyni jest bardzo surowe, można nawet użyć określenia mroczne. W środku nie znajdziemy żadnych zdobień z wyjątkiem pojedynczych dekoracji (np. na szczycie kolumn) czy napisów. Fundator świątyni został zamordowany zaraz po wzniesieniu budynku i jego projekt nigdy nie został dokończony.

W drugiej połowie XIX wieku budynek został nawet dołączony do kompleksu królewskiej poczty. W środku pracowali pracownicy odpowiedzialni za logistykę. Pod koniec XIX wieku zdecydowano o przywróceniu kościołowi dawnego blasku. Za projekt odpowiedzialny był Giuseppe Patricolo. Efektem prac było m.in. odłączenie świątyni od innych budynków, odrestaurowane wnętrza i udekorowanie kopuł na czerwono.

Castello della Zisa (Pałac Zisa)

Zamek Zisa (Castello della Zisa) jest bez wątpienia jedną z najbardziej charakterystycznych struktur w Palermo. Nazwa pochodzi z języka arabskiego i oznacza "wspaniały, godny podziwu". Twierdza stoi poza historycznymi murami miejskimi na terenie wykorzystywanym w przeszłości przez władców jako miejsce do polowań. Dziś zamek stoi na terenie dzielnicy mieszkalnej, na tyłach ogrodu Zisa (Giardino della Zisa), gdzie czas wolny spędzają miejscowi.

Zamek Zisa stworzono czerpiąc wzorce z architektury arabskiej. Piękne gipsowe zdobienia sufitowe, półotwarty dolny hol (z fontanną, mozaikami oraz kanałami na wodę działającymi jako klimatyzacja), majestatyczna górna sala - wszystko to razem powoduje, że miejsce to posiada swój niepowtarzalny charakter.

Niestety, w środku nie zachowało się oryginalne wyposażenie. W pokojach i przejściach funkcjonuje dziś muzeum z artefaktami ze świata arabskiego, chociaż nie ma ich zbyt wielu. Odwiedzając zamek możemy swobodnie spacerować po pomieszczeniach i przejściach na dwóch piętrach.

Dosłownie kawałek na północ od zamku stoi kaplica św. Trójcy (Cappella della S. S. Trinità). W przeszłości była to kaplica zamkowa i oba budynki połączone były specjalnym przejściem. Członkowie rodziny królewskiej mogli przejść bezpośrednio z zamku na wyższe piętro kościoła i w spokoju modlić się widząc wnętrze kaplicy. Wnętrze kaplicy wyróżnia się arabskimi zdobieniami sufitowymi.

Wejście do kaplicy jest darmowe. Na miejscu wolontariusz wprowadzi nas na górne piętro i na taras widokowy z którego widać pozostałości dawnego przejścia oraz fragment akweduktu przez który woda dopływała do miasta. Niestety, nie ma tu stałych godzin i kaplica może akurat nie być dostępna do zwiedzenia.

Jeśli zdecydujemy się wybrać do Zamku Zisa pieszo spodziewajmy się spaceru przez całkowicie inny obszar niż historyczne centrum, mniej turystyczny, gdzie możemy czuć się niezbyt pewnie. Na pewno lepiej nie rzucać się tam za bardzo w oczy.

Ponte dell’Ammiraglio (Most Admiralski)

Kawałek na północny-wschód od dworca głównego i starego miasta stoi Most Admiralski (Ponte dell’Ammiraglio). Co może zaskakiwać - most stoi samodzielnie w małym parku bez śladu wody. W przeszłości konstrukcja służyła jako przeprawa przez rzekę Oreto. Z powodu częstych powodzi w 1938 roku władze miejskie zdecydowały się zmienić jej bieg, a most pozostawiono jako zabytek.

Most zbudowano w okolicach 1131 roku na polecenie jednego z admirałów króla Rogera II. Most miał połączyć miasto z ogrodami znajdującymi się po drugiej stronie rzeki. Dla lokalnych mieszkańców most kojarzy się z bitwą w której wojska Giuseppe Garibaldi’ego walczyły z broniącymi starego porządku żołnierzami Burbonów.

Do mostu możemy dojść pieszo, co zajmie nam około 15 minut startując z okolic dworca głównego. Możemy też dojechać tramwajem numer 1 (z dworca głównego) do przystanku Ponte Ammiraglio. Od przystanku do mostu dojdziemy w kilka chwil.

Castello della Cuba (Zamek La Cuba)

Jednym z obiektów, który nie znalazł się na liście UNESCO jest zamek La Cuba. Budowlę wzniesiono w 1180 roku za rządów Williama II. Zamek miał podobne zastosowania (i wygląd) jak zamek Zisa, czyli było to miejsce wypoczynku władcy w trakcie polowań. Dziś twierdza stoi w zabudowanej okolicy, ale w czasach normańskich były tu zalesione tereny używane przez władców do odpoczynku i polowań.

Zamek udekorowali arabscy mistrzowie i do dziś zachowała się część oryginalnych dekoracji. Za niewielką opłatą można wejść do środka. Niestety, konstrukcja nie jest w najlepszym stanie. Prawdopodobnie nieobecność na liście UNESCO wpłynęła na mniejsze zainteresowanie obiektem władz lokalnych.

Budowla znajduje się kawałek od historycznego centrum i nie jest dobrze oznaczona.

Adres: Corso Calatafimi, 100