Wzgórze Tumskie w Płocku - atrakcje i historia

Płock to średniej wielkości miasto (ok. 120 tysięcy mieszkańców) położone w centralnej części Polski. Bogata historia i liczne zabytki sprawiają, że dawna stolica województwa powinna być punktem obowiązkowym każdej wycieczki po Mazowszu. Jedną z ważniejszych części miasta stanowi widoczne już z daleka, malownicze Wzgórze Tumskie.

Artykuł jest częścią naszego przewodnika po największych atrakcjach Płocka

Historia Wzgórza Tumskiego w Płocku

Początki

Powszechnie przyjmuje się, że Płock powstał w okresie średniowiecza. Trzeba jednak zaznaczyć, że znaleziska archeologiczne (głównie ze Wzgórza Tumskiego) wskazują na istnienie w tym miejscu jakiegoś dawniejszego osadnictwa. Najprawdopodobniej owi tajemniczy osadnicy przebywali na tych terenach już w epoce brązu. W dawnych pracach można znaleźć informacje, że na Wzgórzu Tumskim istniało niegdyś "pogańskie uroczysko".

Jednak współczesna analiza znalezisk nie pozwala na potwierdzenie tej tezy. Wszystko wskazuje więc na to, że płocki gród powstał od razu jako centralny ośrodek regionu (świadczy o tym wielkość grodziska obliczana przez archeologów na 2 hektary!).

Najprawdopodobniej było to związane z wejściem tych obszarów w orbitę zależności od państwa Piastów. Jest bardzo prawdopodobne, że potężny i solidnie obwarowany gród dał swą nazwę przyszłemu miastu (słowo “płot” oznaczające drewnianą palisadę).

Płock średniowieczny

Wykopaliska prowadzone w okolicach współczesnej katedry odsłoniły fragmenty tajemniczego kamiennego założenia, które według niektórych badaczy są katedrą misyjną św. Brunona z Kwerfurtu. Ten średniowieczny misjonarz przebywał w Płocku przygotowując się na wyprawę ewangelizacyjną do plemienia Pieczyngów. Bardzo możliwe, że to właśnie tu napisał "Żywot Pięciu Braci Męczenników" (czyli historię pierwszych świętych pochodzących z Polski).

Gród, podobnie jak i całe Mazowsze, dość dobrze zniósł okres zamętu podczas tzw. powstania ludowego. Płock znalazł się wtedy w granicach tzw. "państwa Miecława" i zapewne skorzystał na dobrej koniunkturze gospodarczej. Gall Anonim pisał bowiem, że

W tym czasie mianowicie Mazowsze było tak gęsto zaludnione przez Polaków, którzy, jak powiedziano, uciekali tam poprzednio, iż pola roiły się od oraczy, pastwiska od bydła, a miejscowości od mieszkańców.

Jednak prawdziwe prosperity miało dopiero nadejść. Podczas rządów Władysława Hermana znajdowała się tutaj siedziba księcia. To właśnie z tej przyczyny płocczanie dumnie mówią, że ich miasto było niegdyś stolica Polski.

Okres rozbicia dzielnicowego przyniósł osadzie przywilej lokacyjny (rok 1237), ale też sporo zamętu. Płock padał ofiarą plemion pruskich i litewskich. Miasto odżyło pod rządami Kazimierza Wielkiego (nieco wcześniej odnowiono jego lokację) i książąt mazowieckich Siemowita III i Siemowita IV. Po śmierci Janusza II znalazło się w granicach Korony.

Płock pod polskim panowaniem

Miasto stało się stolicą województwa i początkowo rozwijało się nadzwyczaj szybko. Mimo tego, że wiek XVI przyniósł kilka pożarów, epidemię oraz zawalenie się nadwiślańskiej skarpy (wraz ze znajdującymi się na niej budynkami) to Płock ze wszystkich tych klęsk wychodził jeszcze potężniejszy. W połowie stulecia liczył sobie około sześciuset domów i nie ustępował pobliskiej Warszawie. Jednak bliskość obecnej stolicy oraz kolejne pożary, zarazy i najazdy obcych wojsk doprowadziły do degradacji miasta. Mimo ożywienia pod koniec XVIII wieku ówczesny Płock był tylko cieniem swej dawnej sławy.

Zabory i wiek XX

Okresów rządów pruskich wiązał się z dość dużymi zmianami i rozbudową Płocka. Miasto było typowane na stolicę Prus Nowowschodnich stąd zaborcy poczynili w jego granicach sporo inwestycji i rozbudowali je.

Płocczanie aktywnie włączyli się w walkę narodowo-wyzwoleńczą. Podczas powstania styczniowego Płock był nawet planowany na pierwszą siedzibę nowego rządu. Niestety atak powstańców na zabudowania zakończył się klęską ujawniając zupełne nieprzygotowanie Polaków do walki.

U progu niepodległości miasto znowu stało się areną walk. W 1920 toczyły się tutaj ciężkie walki z nacierającymi bolszewikami. Średniowieczne mury były świadkami krwawych starć na lądzie i na wodzie (z Wisły ostrzeliwała się słynna Flotylla Wiślana).

Okres okupacji doprowadził do poważnych strat w ludności cywilnej (zginęło ok. 8 tysięcy żydów i 3 tysiące Polaków) i zniszczeń w architekturze miejskiej. Miasto zostało zajęte przez Armię Czerwoną 21 stycznia 1945 roku.

Zwiedzanie Wzgórza Tumskiego w Płocku

Katedra

Katedra a dokładniej bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Płocku to bodaj najcenniejszy z tutejszych zabytków. Świątynia została zbudowana w stylu renesansowym chociaż powstała na miejscu starszych budowli.

Z całą pewnością w 1144 roku zakończono budowę romańskiego kościoła. Miały go zdobić słynne "drzwi płockie", ale z niewyjaśnionych bliżej przyczyn znajdują się dziś w Nowogrodzie Wielkim (być może zostały na Ruś podarowane, zrabowane bądź nigdy do Płocka nie dotarły). W 1530 roku zawaliła się lewa nawa starej świątyni. Konieczne więc stało się zbudowanie nowego kościoła. Dzieła tego podjęli się włoscy architekci z dworu Zygmunta Starego.

Katedra została przebudowana raz jeszcze w XVIII wieku, ale już na początku wieku XX wieku jej stan był na tyle zły, że zdecydowano się na odtworzenie wyglądu renesansowego kościoła. Freski miał wykonać Józef Mehoffer, lecz jego projekt uznano za niekanoniczny i odrzucono. Trzeba przyznać, że niektóre pomysły artysty dość mocno wykraczały poza ogólnie przyjęte kanony (np. w scenie kuszenia wąż miał wychodzić z głowy starca). Ostatecznie polichromie, które możemy oglądać wykonał Władysław Drapiewski.

Inną ciekawostką jest pochodząca z XVII wieku figura Matki Bożej Mazowieckiej czczona przez wiernych jako cudowna.

Zamek Płocki

Z dawnego zamku nie zachowało się niestety zbyt wiele. Swoją świetność budowla przeżywała w czasach Kazimierza Wielkiego, kiedy to dawne umocnienia zostały przebudowane w gotycka warownię.

Niestety, w 1532 osunęła się część skarpy wiślanej co doprowadziło do zawalenia się istotnych fragmentów budowli. To co przetrwało nie odzyskało już swojej dawnej funkcji - obiekt przekazany został zakonowi benedyktynów. Dziś uwagę zwraca gotycka Wieża Zegarowa nakryta barokowym hełmem.

Muzeum Diecezjalne

Muzeum Diecezjalne powstało w 1903 roku, a jego podstawę stanowiły zbiory z remontowanej wówczas katedry. Gromadzi szeroko pojętą sztukę religijną, ale też pasy kontuszowe czy rękopisy. Jego nowa siedziba znajduje się w dawnym opactwie benedyktynów.

Aktualne ceny biletów i godziny oraz dni otwarcia sprawdzimy na oficjalnej stronie placówki.

U stóp wzgórza

Poniżej Wzgórza Tumskiego znajduje się nietypowe (bo ciągnące się wzdłuż linii brzegowej) molo. Kawałek dalej wybudowano płocki amfiteatr. Latem jest to miejsce wielu imprez i koncertów.