Werona: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca. Zwiedzanie miasta Romea i Julii

Werona (wł. Verona) to położone nad rzeką Adygą miasto mogące poszczycić się ponad 2000-letnią historią, licznymi zabytkami oraz smaczną kuchnią. Doceniła to organizacja UNESCO wpisując miasto w całości na listę światowego dziedzictwa kulturowego.

Werona leży w północno-wschodnich Włoszech, w granicach regionu administracyjnego Wenecja Euganejska.

W naszym przewodniku opisaliśmy różnorodne zabytki, szlaki tematyczne i atrakcje Werony. Zaczniemy jednak od przedstawienia przydatnych informacji praktycznych.

Jak zwiedzać Weronę? Krótka charakterystyka miasta

Werona jest wymarzonym miastem do odkrywania pieszo. Większość atrakcji i zabytków odnajdziemy na terenie niewielkiej dzielnicy Città Antica oraz w jej najbliższej okolicy. Città Antica pokrywa się z grubsza z obszarem starożytnej Verony i ma kształt półwyspu otoczonego z trzech stron serpentynowym biegiem Adygi.

Układ historycznego starego miasta niczym nie różni się zbytnio od innych obwarowanych włoskich miejscowości. Z braku miejsca zabudowa jest ciasna, a uliczki wąskie.

Po wschodniej stronie Adygi w górę pnie się wzgórze św. Piotra. Od zarania dziejów doceniano jego strategiczne położenie. Najbardziej znane atrakcje wzniesienia to: taras widokowy przy twierdzy San Pietro, ruiny rzymskiego teatru (wraz z muzeum) oraz ogrody Giusti.

Wartym uwagi obszarem jest dzielnica San Zeno, która rozwinęła się wokół wzniesionej poza murami bazyliki San Zeno Maggiore. W niedzielę na rozległym placu przed świątynią organizowany jest targ staroci, a w pozostałe dni na turystów spacerujących po dzielnicy czekają nieśpieszna atmosfera oraz liczne przykłady historycznej zabudowy.

Ile czasu zaplanować na zwiedzanie Werony?

Przy dobrym planie w ciągu dwóch pełnych dni powinniśmy zobaczyć większość zabytków historycznego centrum oraz odwiedzić najważniejsze muzea. Chcąc jednak ruszyć szlakiem dawnych fortyfikacji oraz lepiej poznać wzgórze św. Piotra lepiej jest dodać do wyjazdu przynajmniej jeden dzień.

Verona Card - sposób na tanie zwiedzanie Werony

Zwiedzanie włoskich miast nie zawsze należy do tanich. Czasami nawet zakup karty turystycznej może wiązać się z dużym uszczupleniem naszego portfela. Na szczęście władze Werony wyszły naprzeciw oczekiwaniom turystów i przygotowały naprawdę opłacalną kartę gwarantującą darmowe wejście do większości najważniejszych atrakcji oraz umożliwiającą bezpłatne korzystanie z komunikacji miejskiej.

ZDJĘCIA: 1. Palazzo della Ragione i wieża Torre dei Lamberti; 2. Pomnik Dantego - Piazza dei Signori.

Karta Verona Card występuje w dwóch wariantach: 24-godzinnym w cenie 27€ oraz 48-godzinym w cenie 32€. Wejdziecie z nią do praktycznie wszystkich opisanych przez nas atrakcji. Wyjątkiem są ogrody Giardino Giusti (w których otrzymamy zniżkę w wysokości kilkudziesięciu procent) oraz wycieczka z przewodnikiem do biblioteki kapitulnej (brak zniżek).

ZDJĘCIA: 1. Porta Leoni - Brama Lwów i starożytne ruiny pod chodnikiem; 2. Rzeźba Julii (przed domem Julii).

Co warto zobaczyć w Weronie? Największe atrakcje oraz zabytki

Castelvecchio - muzeum sztuki w gotyckim zamku oraz ufortyfikowany most

Castelvecchio, czyli po prostu Stary Zamek, to XIV-wieczna gotycka twierdza wzniesiona nad brzegiem Adygi przez Cangrande II della Scala. Władca ten dał się poznać jako despota dbający jedynie o własną kieszeń, który w trakcie swoich krótkich rządów dorobił się przydomku wściekły pies, a jego poddani najchętniej skrócili by go o głowę.

Biorąc dodatkowo pod uwagę fakt, że sąsiednie potęgi (zwłaszcza Mediolan oraz Republika Wenecji) nieufnie patrzyły na poczynania rodu della Scala, to jego sytuacja była nie do pozazdroszczenia.

Chcąc zabezpieczyć się przed wszystkimi nieprzyjaciółmi Cangrande II wzniósł monumentalną warownię, która była równie mocno chroniona od strony miasta, jak i od zewnątrz. Dodatkowo zlecił budowę mostu pozostającego do wyłącznej dyspozycji rządzącego rodu, którym mógłby wraz ze swoją świtą szybko opuścić miasto. Ostatecznie życia pozbawił go rodzony brat, ale ufundowana przez niego twierdza pozostała największym śladem dawnej potęgi rodu Scaligeri.

Zamek Castelveccio był na przestrzeni wieków kilkukrotnie przebudowywany, a na początku XIX wieku wojska napoleońskie pozbawiły go nawet wszystkich wież. Ambitny projekt przywrócenia budowli jej oryginalnej gotyckiej formy przeprowadzono w pierwszej połowie XX stulecia. Jednym z odbudowanych zabytków była Torre dell'Orologio (Wieża Zegarowa).

Budowla znacznie ucierpiała w trakcie II wojny światowej. Po jej zakończeniu rozpoczęto od odbudowy mostu, po którym niełatwo dziś poznać, że Niemcy zburzyli go niemal w całości. Most jest ogólnodostępny i możemy nawet pospacerować po jego chodniku strzeleckim (lepiej jednak na nim nie szaleć, ponieważ brak mu barierek).

Odbudowa samego zamku ruszyła dopiero w latach 60. Za projekt przekształcenia budowli w muzeum, przy jednoczesnym zachowaniu jej gotyckiego charakteru, odpowiadał architekt Carlo Scarpa, a efekty jego wysiłków budzą podziw po dziś dzień.

Amfiteatr i Piazza Bra

Wzniesiony w I roku rzymski amfiteatr, nazywany przez miejscowych Arena di Verona, należy do największych symboli miasta. Budowla przetrwała w tak dobrym stanie (właściwie to utracono "jedynie" zewnętrzny pierścień fasady), że współcześnie organizowane są wewnątrz niej liczne występy operowe i koncerty.

Amfiteatr stoi przy ruchliwym placu Bra (Piazza Bra), otoczonym licznymi kawiarniami oraz restauracjami. Tuż obok mieści się Museo Lapidario Maffeiano (napomknęliśmy o nim więcej w części poświęconej starożytnej Weronie).

Będąc na miejscu warto rzucić okiem na bramę Bra (wł. Portoni della Bra), na której pod koniec XIX stulecia zainstalowano zegar. Jeśli założyć, że Romeo faktycznie istniał, to właśnie tędy zapewne opuścił miasto udając się w stronę Mantui. Podobnie interpretują to werońscy włodarze, którzy na bramie umieścili tablicę pamiątkową z cytatem z dramatu Szekspira.

Via Mazzini - reprezentacyjna uliczka handlowa

Via Mazzini należy do najbardziej reprezentacyjnym uliczek starego miasta. Na całej jej długości działają liczne markowe sklepy odzieżowe. Z perspektywy turysty poszukującego historycznego klimatu lub ciekawej architektury jest tu raczej niewiele do zobaczenia - jeden z nielicznych wyjątków stanowi neoklasyczna Loggia Arvedi z 1816 roku.

Via Mazzini łączy dwa najbardziej znane miejskie place: Piazza Bra oraz Piazza delle Erb. Część ulicy wytyczono jeszcze w czasach rzymskich, a pozostała powstała po zburzeniu grupy średniowiecznych budynków.

Piazza delle Erbe

Piazza delle Erbe (pol. Plac Ziół) to najbardziej znany z werońskich placów, który bez większej przesady można by nazwać otwartym muzeum architektury oraz historii miasta. Drzewiej mieściło się tu forum stanowiące centrum publiczne starożytnej Werony. Właściwie to funkcja targowa tego miejsca nigdy się nie zmieniła - po upadku cesarstwa urządzono tu rynek, a współcześnie większość placu zajmują kramy (głównie z pamiątkami).

W XIV wieku, kiedy władzę w mieście sprawował ród della Scala (Scaligieri), rozpoczęto projekt przywrócenia placu reprezentacyjnej formy. Do wyłożenia posadzki wykorzystano budulec zabrany z rzymskich ruin. Środek placu ozdobiono fontanną ufundowaną w 1368 roku przez Cansignorio della Scala. Wieńczy ją Madonna Werońska, rzeźba składająca się ze starożytnego torsu oraz dołączonej do niego średniowiecznej głowy. W późniejszym czasie bliżej północnego krańca placu stanęła kolumna ze skrzydlatym lwem św. Marka, będąca świadectwem weneckiej dominacji nad regionem.

W kolejnych dekadach oraz stuleciach wokół placu powstawały wspaniałe budynki oraz pałace. Jako jeden z pierwszych stanął Domus Mercatorum, wykorzystywany jako siedziba gildii kupców. Zobaczycie go po zachodniej stronie - jest to niewysoki budynek z cegły zakończony blankami.

Wschodnią pierzeję tworzą pokryte malowidłami domy Mazzanti oraz Palazzo della Ragione, o których napisaliśmy więcej w dalszej części artykułu.

Po północnej stronie stoi barokowy Palazzo Maffei. Od fasady tej rezydencji aż bije typowy dla tego stylu przepych. Ze szczytu fasady w stronę placu spoglądają posągi sześciu rzymskich bóstw: Herkulesa, Jupitera, Wenus, Merkurego, Apolla i Minewry.

Przy Piazza delle Erbe zobaczymy również dwie wysokie wieże mieszkalne. Dawniej w historycznym centrum mogło istnieć ich kilkadziesiąt, ale do naszych czasów przetrwały pojedyncze sztuki. Z pałacem Maffei sąsiaduje wzniesiona w 1370 roku Torre del Gardello. Na jej fasadzie zainstalowano pierwszy publiczny zegar w Weronie. Niestety, w 1812 roku zdemontowano go w niewiadomym celu (prawdopodobnie został sprzedany), ale ślady po nim są wciąż widoczne.

Lepiej znaną z wież jest Torre dei Lamberti, na szczycie której utworzono popularny taras widokowy.

Domy Mazzanti - Verona urbs picta

Stojące we wschodniej pierzei Piazza delle Erbe budynki nazywane są Domami Mazzanti (wł. Case Mazzanti). Ich fasady ozdobiono wspaniałymi freskami pędzla Alberto Cavalliego, które pozostają unikalnym przykładem renesansowych dekoracji pokrywających w przeszłości liczne rezydencje oraz pałace starego miasta.

Renesansowa Werona określana była przydomkiem urbs picta, czyli malowane miasto. Pierwsze malowidła ścienne zaczęły pojawiać się już pod koniec wieków średnich, ale ich rozkwit przypadł na epokę Odrodzenia. Nie zawsze były to olbrzymiaste dzieła sztuki - czasami powstawały jedynie niewielkie postacie świętych lub patronów. Szacuje się, że nawet kilkaset domów posiadało choćby najmniejszą zewnętrza dekorację malarską.

Najwspanialsze malowidła, pokrywające nierzadko każdy skrawek fasady, ozdabiały domy najbogatszych rodów. Pomiędzy oknami malowano monumentalne sceny, często z motywem mitologicznym. W przypadku fryzów wzór rozciągał się na całą szerokość budynku.

Torre dei Lamberti: panoramiczny punkt widokowy na stare miasto

Wysoka na 84 m Torre dei Lamberti należy do najbardziej znanych z werońskich wież. Jej początki sięgają 1172 roku. Pierwotnie była samodzielną wieżą mieszkalną rodu Lamberti, ale po jakimś czasie włączono ją w obręb pałacu Ragione (Palazzo della Ragione), przekształcając przy tym w miejską dzwonnicę.

Chociaż rodowód budowli jest romański, to w XV wieku zyskała ona trochę cech gotyckich. Przebudowę wymusiły zniszczenia spowodowane uderzeniem pioruna z 1403 roku. Najbardziej charakterystycznym nowym elementem jest ośmioboczna marmurowa dzwonnica wieńczącą budowlę. Zegar na wieży zainstalowano dopiero w 1798 roku.

Piazza dei Signori oraz Dante w Weronie

Piazza dei Signori należy do najwspanialszych placów w mieście. Otaczają go pałace wzniesione przez ród della Scala, a w późniejszym czasie przebudowane przez administrację wenecką. Nazwa placu wywodzi się od słowa signoria, którym w średniowiecznych włoskich miastach określano organ sprawujący w nich władzę.

Wśród najważniejszych zabytków placu warto wymienić:

• Palazzo del Podestà - pałac zajmowany przez podestę, jak tytułowano najważniejszego włodarza miasta. W czasach weneckich dobudowano do niego monumentalny portal zwieńczony lwem św. Marka (wschodnia część placu),
• wspomniany w poprzednim punkcie Palazzo della Ragione,
• Palazzo di Cansignorio - sąsiadujący z Palazzo della Ragione kompleks powstał w połowie XIV stulecia. Pierwotnie miał formę fortecy, o czym przypomina masywna wieża z tego okresu. W czasach weneckich budowla zyskała nową fasadę projektu Michele Sanmicheliego. (południowo wschodnia część placu),
• Loggia del Consiglio z 1476 roku, będąca jednym z pierwszych wzorcowych przykładów architektury epoki Odrodzenia w całym regionie Veneto (północno-wschodnia część placu).

Na środku Piazza dei Signori stanął pomnik Dantego, który właśnie w Weronie znalazł schronienie po wygnaniu z Florencji. Poeta przez siedem lat był gościem dworu della Scala. W tym czasie spędzał długie godziny w bibliotece kapitulnej, jednej z najstarszych czytelni w Europie, gdzie napisał fragmenty Boskiej Komedii. W słynnym poemacie pojawiają się nawiązania do Werony, w tym do Cangrandy I, najbardziej zasłużonego władcy z rodu della Scala.

Arche Scaligere - gotyckie grobowce dawnych władców Werony

Z Piazza dei Signori sąsiaduje kościół Santa Maria Antica (wł. Chiesa Rettoriale di Santa Maria Antica), który w XIII i XIV stuleciu pełnił funkcję prywatnej kaplicy rządzącego miastem rodu della Scala (zwanego również Scaligeri). Na przylegającym do kościoła placu utworzono reprezentacyjną nekropolię pod gołym niebem, gdzie stanęły podziwiane do dziś gotyckie monumenty nagrobne.

Czas powrócić do słynnej nekropolii. Ma ona formę niewielkiego, przylegającego do kościoła placu. Otoczono ją płotem z kutego żelaza poprzecinanego filarami zwieńczonymi statuami świętych.

Nad sarkofagami górują baldachimy zwieńczone konnymi posągami zmarłych. Dzieła te uważane są za jedne z najwspanialszych przykładów późnego gotyku na ziemiach włoskich.

Pierwszy ze wzniesionych grobowców należy do samego Cangrande I. Nie otrzymał on jeszcze formy samodzielnej konstrukcji, a włączono go bezpośrednio w fasadę kościoła. Spoglądając na sarkofag zauważymy, że podtrzymują go dwa psy. Architekt nawiązał tym do przydomka władcy, którego nazywano Wielkim Psem. Na szczycie baldachimu stoi kopia posągu konnego przedstawiającego Cangrande z charakterystycznym uśmieszkiem. Oryginał przechowywany jest na zamku Castelvecchio, podobnie jak miecz odnaleziony po otwarciu sarkofagu.

Dużo bardziej okazale prezentują się stanowiące niezależne budowle grobowce Mastino II oraz Cansignorio. Rzeźba konna wieńcząca baldachim pierwszego z nich również zastąpiona została kopią. Drugi z grobowców uważany jest z kolei za najbardziej romantyczny i rycerski ze wszystkich.

Kolejne dwa monumenty są już mniej okazałe. Grobowiec Alberto II nie otrzymał w ogóle baldachimu, a sarkofag Jana wmurowano w ścianę świątyni.

Szlakiem Romea i Julii

Zewnątrz (murów) Werony nie ma, nie ma świata,
Tylko tortury, czyściec, piekło samo!
Stąd być wygnanym jest to być wygnanym
Ze świata; być zaś wygnanym ze świata

William Szekspir Romeo i Julia tłum. Józef Paszkowski

W ten oto barwny sposób Romeo odniósł się w rozmowie z ojcem Laurentym do kwestii swojego wygnania. Trudno nie odnieść wrażenia, że William Szekspir darzył Weronę sympatią, choć raczej nie samo miasto, co jego wyobrażenie, gdyż prawdopodobnie sam nigdy jej nie odwiedził.

W twórczości angielskiego poety sceny z Werony pojawiają się również w komedii "Dwaj panowie z Werony", a Petruchio, jeden z głównych bohaterów "Poskromienia złośnicy", przedstawiony jest jako weroński szlachcic.

Mimo że w Romeo i Julii Szekspira nie znajdziemy ani jednej wzmianki o konkretnej lokalizacji, to wytypowano kilka miejsc mogących pasować do historii. Już w XVII wieku wędrowcy oglądali dom należący rzekomo do protoplastów rodu Julii, jak i jej grób.

Trzeba przyznać, że włoskie miasto potrafiło przekuć popularność dramatu w swój olbrzymi atut. Niecałe 100 lat temu dwa wspomniane obiekty przekształcono w pełnoprawne atrakcje turystyczne, które do dziś przyciągają tłumy turystów.

Dom i balkon Julii

Zapewne nie znajdziemy wielu turystów, którzy podczas odwiedzin Werony choćby na krótką chwilę nie rzucą okiem na oddalony o kilka kroków od Piazza delle Erbe dziedziniec Domu Julii (Casa di Giulietta), gdzie pod słynnym balkonem niezmiennie gromadzą się tłumy.

Licznie zebrani próbują dopchać się do rzeźby przedstawiającej tytułową bohaterkę dramatu, chcąc... chwycić ją za prawą pierś, co zgodnie z przesądem ma przynieść pomyślność w kwestiach sercowych. Trudno nie pokusić się o komentarz, że niewiele w tym romantyzmu! Dziedziniec należy do najbardziej obleganych punktów Werony, choć głównie w ciągu dnia, więc jeśli chcielibyście spokojnie zrobić zdjęcie to najlepiej przyjść rano lub bliżej wieczora.

Odnośnie samego Domu Julii - jego fragmenty pamiętają co prawda XIII wiek, ale na przestrzeni dziejów był on wielokrotnie rozbudowywany i pełnił różne funkcje (m.in. hotelu). Oryginalnie należał do rodu Cappello, co zgrabnie powiązano z Capuleti. W latach 30. poprzedniego stulecia przywrócono mu cechy gotyckie, dobudowano balkon (którego oryginalnie tam nigdy nie było) oraz zamieniono na atrakcję turystyczną.

Dom Romea

Skoro oznaczono rezydencję Julii, to jakże mogłoby zabraknąć domu Romea (wł. Casa di Romeo). W tym przypadku jest to jednak budynek prywatny, niemożliwy do zwiedzenia, który wskażą nam wywieszona na ścianie tabliczka oraz liczne napisy pozostawione przez turystów.

Dom Romea znajduje się w uliczce za grobowcami Scaligieri. Mimo wszystko budynek jest interesującym przykładem gotyckiem rezydencji. Jeśli będziecie mieć trochę szczęścia, traficie na otwartą bramę i będziecie mogli rzucić okiem na dziedziniec. Na pewno szkoda byłoby fatygować się tu z daleka, ale czemu nie spojrzeć będąc w okolicy.

Grób Julii oraz Muzeum Fresków

Kolejnym obiektem nawiązującym do historii słynnych kochanków jest grób Julii, będący właściwie pustym sarkofagiem wystawianym w krypcie leżącej na terenie dawnego zakonu franciszkanów. Kompleks ten założono poza murami miasta i oddalony jest kawałek od ścisłego historycznego centrum.

W porównaniu do domu Julii hipoteza związana z jej grobem jest o wiele bardziej przekonująca, choć również ma istotne luki. Więcej na ten temat przeczytacie w naszym artykule Grób Julii w Weronie (Tomba di Giulietta) oraz Muzeum Fresków.

Sama krypta jest zaledwie częścią kompleksu, w którym urządzono Muzeum Fresków (wł. Museo degli Affreschi G.B. Cavalcaselle). Naszym zdaniem jest to jedna z najciekawszych atrakcji Werony i możemy polecić ją każdemu zainteresowanemu jej historią. W dawnych pomieszczeniach klasztornych przechowywane są nie tylko freski zabrane z kościelnych wnętrz, ale również pojedyncze malowidła zdobiące w przeszłości zewnętrzne ściany pałaców!

Dziedziniec dawnego klasztoru służy jako lapidarium średniowiecznych elementów rzeźbiarskich, a w podziemiach prezentowane są rzymskie amfory.

Pomnik Romea i Julii

W parku otaczającym niewielki Plac Niepodległości (Piazza Independenza) odsłonięto rzeźbę prezentującą parę kochanków wykonaną w bardziej współczesnej formie.

Lokalizacja nie jest przypadkowa - ogród ten znajduje się na trasie pomiędzy domami Julii oraz Romea. Jest to też jedno z nielicznych miejsc na obszarze historycznego starego miasta, gdzie możemy odpocząć w otoczeniu zieleni.

Szlakiem starożytnej Werony

Początki Werony splecione są z ważnym rzymskim traktem handlowym Via Postumia. Ta wytyczona w II wieku p.n.e. trasa miała długość ponad 500 km i prowadziła wzdłuż regionu nazywanego Galią Przedalpejską. Spoglądając na współczesną mapę Włoch - zaczynała się mniej więcej w Akwilei i kończyła w okolicach Genui.

Via Postumia przecinała Adygę nieopodal wzgórza św. Piotra, na którym od przynajmniej VI stulecia p.n.e. istniała osada plemienia Cenomanów. Rzymianie szybko docenili strategiczne położenie wzniesienia i już w 89 roku p.n.e. założyli na nim kolonię oraz wznieśli niezachowaną do dziś świątynię.

W 49 roku p.n.e. Verona otrzymała status municypium, a jej mieszkańcy jako obywatele Galii Przedalpejskiej mogli tytułować się obywatelami Rzymu. Rozpoczęto ambitny projekt zabudowy zachodniego brzegu Adygi - w kolejnych dekadach wytyczono forum, wzniesiono mury obronne (choć tylko z dwóch stron, ponieważ część miasta bronił naturalny bieg rzeki) oraz inne obiekty użyteczności publicznej. Najbardziej imponującą budowlą był teatr, który znalazł się jednak po stronie wschodniej i zajął zbocze wzgórza św. Piotra.

Ostatecznie powstało niemałe i bogate miasto, które w pełni wykorzystało zalety położenia przy ważnym szlaku handlowym oraz bliskości świata zaalpejskiego.

Do naszych czasów przetrwało kilka imponujących śladów po rzymskiej historii miasta. Przesadą byłoby stwierdzenie, że historyczne stare miasto stanowi muzeum starożytności na świeżym powietrzu, ale sympatycy tego okresu nie powinni się tu nudzić. Poniżej opisaliśmy pokrótce najważniejsze z rzymskich atrakcji Werony. Wcześniej opisaliśmy już amfiteatr, który był trzecim lub czwartym pod względem wielkości wzniesionym kiedykolwiek w granicach współczesnych Włoch, a teraz przedstawimy Wam inne zabytki.

Teatr oraz muzeum archeologiczne

Pamiętający początki miasta rzymski teatr powstał po wschodniej stronie Adygi, na zboczach wzgórza św. Piotra. Budowla z powodu zniszczeń spowodowanych trzęsieniami ziemi oraz licznymi powodziami została porzucona już w czasach rzymskich. Po upadku cesarstwa powoli znikała z lokalnego krajobrazu przykrywana nowszymi budowlami, aż ostatecznie w całości zakryły ją kościoły, klasztor oraz świeckie rezydencje.

Dopiero XIX-wieczny weroński kupiec Andrea Monga zakupił prawo do całego zbocza i rozpoczął poszukiwania pozostałości po starożytnej strukturze. Jego projekt w kolejnym stuleciu kontynuowały władze miejskie wydobywając na światło dzienne oryginalną widownię oraz fragmenty tarasów i innych ruin. Ostatecznie cavea (trybuny) odsłonięto w całości, choć uchował się na nich jeden jedyny budynek - kościół Santi Siro e Libera, który w intrygujący sposób kontrastuje ze starożytnymi schodkami.

Teatr rzymski jest obecnie częścią muzeum archeologicznego (Museo Archeologico al Teatro Romano), które utworzono w górującym nad zabytkiem historycznym klasztorze. Naszym zdaniem placówka powinna być obowiązkowym punktem dla wszystkich miłośników starożytności. W jej bogatej kolekcji znajdują się m.in.: mozaiki, rzeźby oraz wyroby ze szkła i brązu. Przy okazji tarasy kompleksu oferują wspaniały widok na panoramę starego miasta.

Ślady starożytnych murów miejskich

Niemal nic nie przetrwało z rzymskich fortyfikacji otaczających dawniej miasto. Ich niewielki fragment, wykorzystany przy budowie późniejszych zabudowań, zobaczymy na malutkim placyku Piazzetta Mura di Gallieno, który skrywa się bezpośrednio za Areną.

Mury te są stosunkowo młode. Powstały z inicjatywy cesarza Galiena w III stuleciu i miały wspomóc obronę miasta przed potencjalną inwazją barbarzyńców.

Museo Lapidario Maffeiano

Kilka kroków od amfiteatru odnajdziemy jedną z mniej znanych werońskich atrakcji - Museo Lapidario Maffeiano. Założycielem placówki był urodzony w Weronie Francesco Scipione Maffei, znany pisarz oraz krytyk sztuki, który lwią część swojego życia poświęcił badaniom starożytności oraz gromadzeniu antyków. W połowie 1745 roku, chcąc zaprezentować swoje dziedzictwo całemu światu, założył lapidarium, będące jednym z najstarszych publicznych muzeów świata.

Muzeum istnieje do dziś. Kolekcja podzielona została na dwie części: grecką oraz etrusko-rzymską. Część zbiorów wystawiana jest także na dziedzińcu. Wśród eksponatów zobaczymy m.in.: starożytne inskrypcje, fragmenty grobowców oraz monumentów, kamienie milowe (w tym z drogi Via Postumia), a także różne inne rzeźbione elementy kamienne.

Łuk Gawiuszów

W miejscu rozgałęzienia Via Postumia w stronę starożytnej Verony, około 500 m od murów miasta, stanął Łuk Gawiuszów (Arco dei Gavi). Miał on formę łuku triumfalnego i był świadectwem pomyślności jego fundatorów - lokalnego rodu Gawiuszów. W czasach świetności nisze budynku ozdabiały liczne inskrypcje oraz rzeźby.

Budowla po upadku świata zachodniorzymskiego włączona została do przebiegu nowych murów miejskich i przetrwała aż początku XIX stulecia. W epoce Odrodzenia stanowiła popularny obiekt badań wśród historyków czy architektów, w tym samego renesansowego mistrza Andrea Palladio.

Ostateczny kres budowli przyniósł okres napoleoński. W 1805 roku wojska francuskie rozebrały zabytek, tłumacząc to potrzebą usprawnienia wjazdu do centrum miasta.

Na szczęście w latach 30. XX wieku Łuk Gawiuszów udało się zrekonstruować, i to z wykorzystaniem oryginalnego budulca. Pomogły w tym szkice i notatki wspomnianego wcześniej Palladio. Odbudowany łuk stanął na niewielkim placu w sąsiedztwie zamku Castelvecchio, całkiem niedaleko swojej oryginalnej lokalizacji.

Porta Borsari

Brama Borsari (Porta Borsari) pełniła funkcję głównego wejścia dla przybywających do Werony traktem Via Postumia. Jej historia sięga pierwszych murów obronnych wzniesionych pomiędzy 50 a 40 rokiem p.n.e., choć swój obecny kształt otrzymała dopiero w kolejnym stuleciu. Pierwotnie nazywano ją Porta Jovia, nawiązując tym do istniejącej w okolicy świątyni Jowisza. Obecna nazwa budowli pochodzi z okresu średniowiecza i bierze się od poborców podatkowych urzędujących drzewiej przy bramie.

Wciśnięta pomiędzy dwa budynki, Porta Borsari nie należy co prawda do najmniejszych, ale lekkim zaskoczeniem może być fakt, że przetrwała z niej właściwie tylko wykonana z białego wapienia przednia fasada. Dawniej posiadała ona jeszcze tylnią fasadę, przedsionek pomiędzy nimi, zespół galerii na wyższych piętrach oraz dwie okrągłe wieże (o średnicy ponad 7 m) ochroniące ją od zewnątrz.

Porta Leoni (Brama Lwów)

Porta Leoni to druga z rzymskich bram prowadzących do miasta. Oba wejścia powstały na tym samym planie. W przypadku Bramy Lwów zachowało się jednak znacznie mniej, a do tego znajduje się ona dziś w mniej eksponowanym miejscu - jej leżąca poniżej poziomu ulicy fasada skierowana jest w stronę wąskiej uliczki.

Nie ma pewności co do oryginalnej nazwy bramy. Współczesny przydomek nawiązuje do odnalezionego w okolicy i ozdobionego lwami sarkofagu.

Bezpośrednio przy bramie na światło dzienne wydobyto niewielkie starożytne ruiny.

Ponte Pietra - Kamienny Most

Pochodzący z początków I stulecia p.n.e. Ponte Pietra (pol. Kamienny Most) należy do najstarszych przepraw pamiętających czasy rzymskie. Budowla była częścią drogi Via Postumia i powstała jeszcze przed założeniem miasta.

Niestety, niewiele przetrwało z oryginalnej struktury, którą wielokrotnie niszczyły powodzie. Właściwie to jedynymi elementami starożytnymi są kamienne podstawy filarów widoczne od strony historycznego starego miasta. Pozostałe elementy ceglane oraz kamienne nie są starsze jak tysiąc lat. Most został pod koniec II wojny światowej wysadzony przez wycofujących się Niemców. Odbudowano go w 1957 roku wykorzystując przy tym oryginalne elementy.

Od strony miasta koniec przeprawy ochrania średniowieczna wieża.

Szlakiem zabytkowych kościołów

Werona słynie z wielu romańskich (i nie tylko) zabytkowych kościołów. Wejście do czterech z nich jest biletowane. Są to: katedra, kościół św. Zenona, kościół św. Fermo oraz kościół św. Anastazji.

Do wyboru mamy zakup biletów pojedynczych w cenie 4€ lub jednego biletu upoważniającego do odwiedzenia wszystkich świątyń w cenie zaledwie 8€. Po zakupie wejściówki otrzymamy przewodnik audio, możemy poprosić też o ulotkę w języku polskim. Aktualne godziny otwarcia sprawdzicie tutaj.

Każdy z kościołów wyróżnia się czymś innym. W jednym odnajdziemy wydobyte na światło dzienne mozaiki z wczesnochrześcijańskiej bazyliki, w innym monumentalną romańską kryptę wychodzącą w stronę nawy głównej, a kolejny będzie jednym z najwspanialszych przykładów włoskiego gotyku. W każdym z nich spędzimy około 45 minut, więc warto tak zaplanować zwiedzanie, żeby dać radę zwiedzić wszystkie.

Poniżej opisaliśmy pokrótce każdą ze świątyń wraz z jej najbardziej charakterystycznymi elementami/zabytkami. Dodatkowo dołączyliśmy dwa mniej znane kościoły spoza głównej czwórki.

Bazylika św. Zenona

Bazylika św. Zenona (wł. Basilica di San Zeno Maggiore) jest najwspanialszym przykładem architektury romańskiej w Weronie, a przez niektórych uważana jest nawet za jeden z najpiękniejszych kościołów z tego okresu w całych Włoszech.

Świątynia znajduje się nieco na uboczu, poza obrębem pierwotnych murów miejskich. Nie ma w tym przypadku - wzniesiono ją w miejscu pochówku św. Zenona, biskupa Werony w latach 362-380 oraz jej obecnego patrona.

Pierwszy zespół klasztorny wraz z kościołem powstał około VI wieku, ale wraz ze wzrostem znaczenia kultu św. Zenona świątynia stała się niewystarczającą. W kolejnych wiekach kilkukrotnie ją rozbudowywano. W 1117 roku miasto nawiedziło trzęsienie ziemi niszczące większość kompleksu. Niedługo później rozpoczęła się trwająca kilkadziesiąt lat odbudowa, w trakcie której świątynia otrzymała swoją obecną romańską formę.

Spoglądając w stronę fasady bazyliki od razu w oczy rzucają się dwie wieże. Po prawej stoi samodzielna dzwonnica (wł. campanile) z XII stulecia o wysokości 63,50 m. Budowla ta jest bardzo smukła i strzelista. Natrafimy na nią w wielu publikacjach opisujących rozwój architektury romańskiej. Po lewej stronie stoi wieża opactwa z XIII wieku.

Bezpośrednio nad portalem wejściowym umieszczono wykonaną przez mistrza Brolioto rozetę w formie krążka szczęścia. Boki portalu ozdabiają dwie grupy rzeźbiarskie z początków XII stulecia. Płaskorzeźby po prawej przedstawiają sceny ze Starego Testamentu oraz legendę Teodoryka, a te po lewej epizody z Nowego Testamentu oraz pojedynki pomiędzy rycerzami i waletami.

Zwiedzanie bazyliki rozpoczynamy od przejścia przez krużganek stanowiący najstarszą część kompleksu. Jego ozdobą jest niewielka kapliczka św. Benedykta, mogąca pochodzić z czasów pierwszej świątyni.

Po przekroczeniu wnętrza kościoła od razu w oczy rzucają się liczne zdobienia rzeźbiarskie oraz freski. Wiele z malowideł powstało pędzlem artystów wywodzących się ze szkoły Giotta, który przez pewien czas pracował w Weronie i wielu lokalnych artystów czerpało od niego inspiracje. W trakcie zwiedzania warto zwrócić uwagę na głowice kolumn rozdzielających nawy - każda z nich jest inna.

Znakiem rozpoznawczym bazyliki jest krypta, dość nietypowo otwarta w stronę nawy głównej. W jej wnętrzu, na końcu apsydy, spoczywa odsłonięta relikwia/ciało świętego patrona. Sama krypta pochodzi z X wieku i zachowało się w niej kilka elementów z wcześniejszych budowli.

Podczas odkrywania świątyni nie przegapcie przedsionka mistrza Mikołaja, w którym zobaczymy drzwi z brązu złożone z 48 paneli. Każdy z nich przedstawia inną scenę, a do tego pochodzą one z różnych okresów. Panele ze scenami z życia Chrystusa datowane są na XI wiek, a panele z motywami z Nowego Testamentu pochodzą z drugiej połowy XII wieku. Dla odwiedzających przygotowano ekran multimedialny przybliżający każdy z paneli.

Katedra

Werońska katedra (wł. Cattedrale di Santa Maria Matricolare) nie jest pojedynczym budynkiem, a stanowi część zespołu kilku połączonych ze sobą budowli romańskich (wł. Complesso della Cattedrale di Verona).

Pierwsza katedra powstała w tym miejscu już w IV wieku. Inicjatorem jej budowy był św. Zenon. Wzniesiono ją na pozostałościach rzymskich willi posiadających systemy termalne, które wykorzystywano do ogrzewania nawy.

Dość szybko okazało się jednak, że świątynia jest za mała i w kolejnym stuleciu zastąpiła ją znacznie większą budowla. Wczesnochrześcijańska konstrukcja zawaliła się około VII stulecia.

Niedługo później rozpoczęto budowę nowej katedry. Pierwszy etap prac trwał od VIII do IX wieku. W tym czasie wytyczono całkowicie nowe założenie oraz przeniesiono główną część świątyni dalej na południe. W 1117 roku Weronę nawiedziło potężne trzęsienie ziemi niszczące znaczną część budynku. Odbudowa, w trakcie której powiększono cały kompleks oraz nadano mu cechy romańskie, trwała przez kolejnych kilkadziesiąt lat. Ponowna konsekracja miała miejsce w 1187 roku.

Romańska fasada zyskała dwa monumentalne przedsionki. Pierwszy z nich, nazywany większym, jest dwupiętrowy i powstał około 1139 roku. Wychodzi on w stronę Placu Katedralnego (wł. Piazza Duomo). Drugi z nich jest mniej imponujący i zobaczymy go od strony ulicy Via Pietà Vecchia.

A co czeka na nas w środku?

• kościół św. Heleny - świątynia kanoników wzniesiona po raz pierwszy w IX wieku i odbudowana w stylu romańskim po 1117 roku. Wnętrze budowli skrywa pozostałości po obu wczesnochrześcijańskich budowlach - na światło dzienne wydobyto fundamenty ścian, fragmenty apsyd oraz okazałe mozaiki.

• romańskie baptysterium z 1123 roku nazywane San Giovanni in Fonte. Jego wnętrze ozdabia wspaniała ośmioboczna chrzcielnica uważana za arcydzieło rzeźby romańskiej. Autorstwo wyrzeźbionej z jednego kawałka marmuru misy przypisuje się warsztatowi Brioloto.

• romańskie atrium św. Marii Matricolare służące jako zadaszone przejście pomiędzy kościołem kanoników (św. Heleny) a samą katedrą. W pomieszczeniu tym zobaczymy pozostałości po wczesnochrześcijańskiej bazylice. Intrygującym elementem wystroju pomieszczenia jest wiszące żebro wieloryba, podobne jak w przypadku opisanego wcześniej łuku Arco della Costa.

• katedra - wnętrze katedry zostało całkowicie odnowione na przestrzeni XV/XVI stulecia i zatraciło większość dekoracji romańskich, choć wśród nowszych malowideł ściennych uda nam się wyparzyć nieliczne pozostałości po oryginalnych freskach. W świątyni pochowano papieża Lucjusza III, który zmarł w Weronie w 1185 roku.

Zabytki w okolicy katedry - Biblioteka kapitulna

Z katedrą sąsiaduje jedna z najstarszych wciąż działających bibliotek w Europie - biblioteka kapitulna (wł. Biblioteca Capitolare). W jej zbiorach przechowywane są bezcenne manuskrypty oraz księgi, z których najstarsze pochodzą z pierwszych wieków chrześcijaństwa.

Bibliotekę możemy zwiedzić samodzielnie - więcej informacji znajdziecie na oficjalnej stronie

Romańskie krużganki: ukryty skarb Werony

Kompleks mieszczący bibliotekę kapitulną skrywa w sobie mało znany skarb - wspaniałe romańskie krużganki z połowy XII wieku (wł. Chiostro dei Canonici) z łukami wspartymi na parach niewielkich kolumn.

Krużganki powstały w miejscu istniejącej tu wcześniej wczesnochrześcijańskiej bazyliki. Śladem po starodawnej świątyni są wydobyte na światło dzienne mozaiki podłogowe. Spacerując klimatycznymi korytarzami natrafimy też na freski oraz pokryte inskrypcjami tablice.

Krużganki otaczają wewnętrzny dziedziniec ze studnią. Jedna ze ścian charakteryzuje się dwupiętrowymi arkadami.

Pałac biskupa

Na tyłach katedry stoi pałac biskupa. Budowla nie jest co prawda udostępniona do zwiedzania, ale warto wkroczyć na dziedziniec i rzucić okiem na widoczne zdobienia.

Bazylika św. Anastazji

Kościół św. Anastazji (wł. Basilica di Santa Anastasia) jest największą świątynią w Weronie oraz jednym z najważniejszych przykładów architektury gotyckiej na terenie Włoch.

Dawniej w tej okolicy istniały dwa kościoły, w tym wcześniejszy kościół św. Anastazji. W 1290 roku, z inicjatywy dominikanów oraz dzięki wsparciu finansowemu rodu della Scala, rozpoczęto budowę w ich miejscu jednej okazałej świątyni ku czci św. Piotra z Werony, lokalnego męczennika. Prace budowlane trwały aż do ostatnich dekad XV stulecia.

Ostatecznie powstała trzynawową świątynia wsparta na 12 masywnych filarach z werońskiego czerwonego marmuru. Cała gmach wzniesiono z czerwonej cegły. Znakiem rozpoznawczym budowli jest wysoka na 72 metry smukła dzwonnica. Warto też zwrócić uwagę na fasadę, która jako jedyna część świątyni nie została ostatecznie ukończona - pierwotnie planowano pokrycie jej w całości marmurem. Mimo że oficjalnie kościół otrzymał nowe wezwanie, to mieszkańcy nie zaprzestali nazywać go kościołem św. Anastazji.

Wnętrze skrywa wiele wspaniałych kaplic oraz ołtarzy ozdobionych freskami, obrazami oraz elementami rzeźbiarskimi. Najbardziej znanym malowidłem ściennym jest fresk przedstawiający św. Jerzego z księżniczką. Wyszedł on spod pędzla Pisanello, jednego z najważniejszych włoskich malarzy gotyku międzynarodowego. Zobaczymy go na zewnętrznym łuku przy kaplicy Pellegrini. Świątynię wykorzystywało lokalne rycerstwo, o czym przypomina trofeum z bitwy pod Lepanto zawieszone w jednej z kaplic.

Podczas zwiedzania świątyni nie sposób przegapić dwóch niezwykle oryginalnych chrzcielnic. Starsza z nich pochodzi z końca XV stulecia i dołączono do niej podtrzymującego misę garbusa. Zgodnie z przesądem dotknięcie jego garba ma przynosić szczęście.

Druga z kropielnic jest o niemal sto lat starsza. Również wykorzystano w niej motyw postaci podtrzymującej misę na plecach, ale w tym przypadku rzeźba jest znacznie bardziej realistyczna oraz bogatsza w szczegóły.

Kościół św. Anastazji sąsiaduje ze znacznie mniejszą gotycką świątynią nazywaną małym kościołem św. Jerzego (wł. Chiesa di San Giorgetto o San Pietro Martire) z przełomu XIII/XVI wieku. Jego wnętrza skrywają XIV-wieczne freski, ale rzadko są one udostępniane zwiedzającym. Nam udało się rzucić okiem do środka w trakcie jednego z lokalnych świąt, kiedy z kościoła wychodziła oficjalna procesja. Budowla w okresie średniowiecza służyła jako prywatna kaplica rycerzy niemieckojęzycznych.

Kościół św. Fermo

San Fermo Maggiore (wł. Chiesa di San Fermo Maggiore) to dwupiętrowy romańsko-gotycki kościół wzniesiony nad brzegiem Adygi. Stanął dokładnie w miejscu, gdzie w 305 roku męczeńską śmierć ponieśli święci Fermo oraz Rustico.

Budowla powstawała w dwóch etapach. Najpierw w latach 1065-1143 dominikanie wznieśli dwupoziomowy kościół w stylu romańskim. Na dole przechowywali relikwia, a góra służyła do odprawiania mszy świętych. W 1261 roku kompleks przeszedł we władanie franciszkanów, którzy na modłę gotycką przebudowali część górną wraz z przedsionkiem. Drugi etap prac trwał do około 1350 roku.

Fasada budowli powstała w połowie XIV stulecia i stanowi zgrabne połączenie obu stylów (romańskiego oraz gotyckiego). Na lewo od portalu wejściowego umieszczono niewielki grobowiec w formie arki. Spoczywa w nim Aventino Fracastoro - lekarz i bliski przyjaciel Cangrandy della Scala. Stojąc naprzeciw fasady możemy rzucić okiem przez szybę na krużganek.

Dolny kościół ma formę zbliżoną do krypty. Główna nawa poprzecinana jest lasem filarów. Do naszych czasów przetrwały w nim liczne freski datowane na okres od XII do XIV wieku.

Podczas zwiedzania dolnej części warto wypatrywać na podłodze pozostałości po wczesnochrześcijańskiej bazylice z V wieku, w której przechowywano relikwie obu świętych patronów. Dominikanie chcąc zachować je dokładnie w tym samym miejscu, w którym zostały oryginalnie umieszczone, zburzyli istniejącą wcześniej budowlę aż do posadzki.

Górny kościół jest zdecydowanie bardziej reprezentatywny. Wypełniają go wspaniałe kaplice oraz ołtarze. Nad całością góruje drewniany strop ozdobiony wizerunkami świętych.

Za najważniejszy zabytek górnego kościoła uchodzi Mauzoleum Brenzonich, będące wspaniałym przykładem gotyku międzynarodowego. Freskami ozdobił je młody Pisanello. W trakcie zwiedzania nie przegapcie też nieco skrytego mauzoleum Della Torre. W kaplicy leżącej przy schodach prowadzących do dolnego kościoła spoczywają potomkowie słynnego Dante Alighieriego.

Kościół św. Jerzego - kolejny z pilnie strzeżonych sekretów Werony

Kościół św. Jerzego (wł. Chiesa di San Giorgio in Braida) leży po przeciwnej stronie rzeki, na obszarze dzielnicy Braida. Jego historia sięga XI wieku i związana jest z nieistniejącym już klasztorem benedyktyńskim. Świątynia swój obecny wygląd uzyskała jednak dopiero w epoce Odrodzenia, a w XVI stuleciu architekt Michele Sanmicheli nakrył ją masywną kopułą.

Wnętrze świątyni skrywa wiele wspaniałych prac malarskich. Można by nawet pokusić się o stwierdzenie, że stanowi on niewielką galerię sztuki. Najważniejszym dziełem jest obraz pędzla  Paolo Veronese przedstawiający scenę męczeństwa św. Jerzego, który zawisł nad głównym ołtarzem. Bezpośrednio nad głównym wejściem wisi z kolei praca Tintoretto z motywem chrztu Chrystusa. Największe z malowideł ozdabiają boczne ściany chóru.

Wewnętrzna część zaprojektowanej przez Sanmicheliego kopuły na myśl przywodzi rzymski Panteon.

Kościół jest ogólnodostępny i darmowy, lecz rzadko odwiedzany, więc mamy szansę na zwiedzenie go w ciszy i spokoju.

Chiesa delle Santa Teuteria e Tosca - najstarszy kościół w regionie

Niewielki kościół (a właściwie kaplica) pod wezwaniem dwóch świętych męczenniczek należy do najstarszych zachowanych świątyń w całym regionie weneckim. Jego historia sięga prawdopodobnie V wieku, a najstarsze odnalezione wzmianki w dokumentach źródłowych pochodzą z połowy VIII stulecia.

Chociaż budowla została powiększona i rozbudowana w XIV wieku, wciąż możemy zaobserwować jej wczesnochrześcijański plan nawiązujący do słynnego Mauzoleum Galli Placydii w Rawennie.

Chiesa delle Santa Teuteria e Tosca przylega do znacznie większego kościoła św. Apostołów (wł. Chiesa dei Santi Apostoli) i znajdziecie ją przy ulicy Corso Cavour, nieopodal bramy Porta Borsari.

Zwiedzanie kaplicy możliwe jest tylko w soboty.

Taras przy Castel San Pietro - najlepszy punkt widokowy na panoramę starego miasta

Trudno o lepsze miejsce do objęcia wzrokiem panoramy historycznego starego miasta niż plac rozciągający się naprzeciw Castel San Pietro, wzniesionego na wzgórzu św. Piotra.

Szeroki (i dostępny za darmo) taras widokowy pozwoli nam na podziwianie nielicznych wież kościelnych oraz świeckich. Średniowieczna Werona skupiona była na niewielkim obszarze w obrębie murów miejskich i dość szybko zabudowano w niej każdy wolny skrawek przestrzeni. Najbogatsi mieszkańcy radzili sobie z tym ograniczeniem pnąc się ku górze - budując co raz to wyższe wieże mieszkalne. Właściwie to wysokość wieży była dobrym wskaźnikiem zasobności oraz znaczenia danego rodu.

Do dziś przetrwało zaledwie kilka z nich, ale w dawnych czasach panoramę Werony kształtowało około 40 strzelistych konstrukcji, a najwyższe z nich osiągały wysokość ponad 80m!.

A jak dostać się na taras przy Castel San Pietro? Do wyboru mamy wejście schodami lub wjazd kolejką linową.

Przyjemniejszą (i bardziej męczącą) opcją jest spacer. Do pokonania jest około 230 schodów. Wejście na górę może zająć nam do 20 minut, a zejście nawet połowę mniej. Po drodze spojrzymy na ruiny rzymskiego teatru. Schody rozpoczynają się na wprost mostu Ponte Pietra. Alternatywnie możemy ruszyć też z sąsiadującej z teatrem ulicy Vicolo Botte.

Wygodniejszą opcją jest skorzystanie z kolejki linowej (funicular), która zawiezie nas na górę w zaledwie 90 sekund. Koszt przejazdu w jedną stronę to 2€ (3€ w dwie strony). Stacja dolna znajduje się na początku ulicy Via Santo Stefano (adres: Via Santo Stefano, 6). Kolejka kursuje codziennie (z wyjątkiem 25 grudnia oraz 1 stycznia) - od kwietnia do października od 10:00 do 21:00, a w pozostałe miesiące od 10:00 do 17:00.

Giardino Giusti - renesansowe ogrody po drugiej stronie rzeki

Spacerując gęsto zabudowanymi uliczkami historycznego starego miasta niełatwo jest natrafić na choćby najmniejszy skrawek zieleni. Wystarczy jednak przejść na drugą stronę rzeki, żeby odnaleźć jeden z największych sekretów Werony - renesansowe ogrody Giardino Giusti.

Słowo sekret może być zresztą nieco na wyrost, wszakże ogrody te odwiedzane były przez możnych arystokratów i wielkich artystów, takich jak Mozart czy Goethe, który poświęcił im nawet fragment swoich pamiętników pisanych w trakcie podróży po Italii. Mimo wszystko nie każdy poszukujący największych atrakcji Werony od razu na nie trafia, a do tego mimo wcale niemałego rozmiaru są one skryte za długą fasadą i wielu turystów zapewne mija je nieświadomie.

Ogrody Giardino Giusti wraz z pałacem za którym powstały udostępnione są do zwiedzania. W trakcie wizyty zobaczymy symetryczne ogrody włoskie z labiryntem, wejdziemy na taras z widokiem na stare miasto oraz przejdziemy przez pomieszczenia pałacowe, w których XX-wieczny wystrój łączy się ze starszymi zdobieniami ścian oraz sufitów.

Kilka słów o wzgórzu św. Piotra

Leżące na wschód od starego miasta i po przeciwnej stronie Adygi wzgórze św. Piotra było protoplastą współczesnej Werony. To właśnie na nim w VI wieku p.n.e. swoją osadę założyli członkowie plemienia Cenomanów. Zabudowa lewego brzegu rzeki rozpoczęła się dopiero wraz z założeniem rzymskiego municypium lub zaledwie chwile wcześniej. Część mieszkalna przeniosła się do nowej dzielnicy, a na zboczu wzgórza powstał monumentalny teatr.

Po upadku cesarstwa na nowo doceniono walory obronne wzniesienia. Na jego szczycie miał stanąć kościół św. Piotra, od którego wzgórze bierze swoją nazwę, choć do naszych czasów nie przetrwał po nim żaden ślad. Mógł tam też istnieć pałac króla Ostrogotów Teodoryka Wielkiego, który ustanowił Weronę swoją nieoficjalną stolicą.

Pierwsza średniowieczna twierdza na wzgórzu św. Piotra pojawiła się w pierwszej połowie X stulecia. Jej fundatorem miał być król Włoch Berengariusz, którego według tradycji pochowano w jej murach. Konstrukcja ta przetrwała do 1393 roku, kiedy to słynący z ambitcji Gian Galeazzo Visconti rozkazał jej rozebranie i wzniesienie bardziej okazałej budowli obronnej mogącej skutecznie kontrolować oraz bronić dostępu do miasta.

W 1801 roku kompleks ten został zburzony przez wojska napoleońskie. W 1852 roku powstał istniejący do dziś budynek wykorzystywany jako koszary. Nie można go co prawda zwiedzać, ale z jego tarasu rozciąga się wspaniały panoramiczny widok na historyczne stare miasto.

Na terenie wzniesienia odnajdziemy dziś kilka wartych uwagi zabytków. Najbardziej znane to opisane już przez nas wcześniej teatr rzymski, taras widokowy przed Castel San Pietro oraz ogrody Giusti. Na turystów mających więcej chęci i czasu czekają dodatkowo pozostałości po historycznych fortyfikacjach (mury, bramy, okrągłe budynki), struktury obronne, kościoły czy punkty widokowe.

Spacery nad Adygą

Chcąc spojrzeć na Weronę z innej perspektywy możemy wybrać się na spacer wzdłuż przecinającej ją rzeki Adygi. Z naszej strony możemy polecić trzy krótkie odcinki.

Pierwszy z nich rozpoczyna się przy zamku Castelvecchio i prowadzi około 300 m w kierunku dzielnicy San Zeno. W trakcie spaceru będziemy mogli w całości podziwiać most Scaligerów.

Dwa kolejne rozpoczynają się przy moście Ponte Pietra. Pierwszy z nich to krótka nadrzeczna promenada ciągnąca się na północ. W ciepły dzień odpoczywa na niej wielu mieszkańców.

Mając więcej czasu możemy ruszyć też chodnikiem na południe. W trakcie spaceru czekać na nas będzie przyjemny widok na panoramę starego miasta. Dawniej Weronę nawiedzały liczne powodzie, które doprowadziły włodarzy do decyzji o podwyższeniu brzegu, co wymagało zburzenia wielu pałaców. Jeszcze kilka stuleci temu fasady budynków wychodziły wprost w stronę wody.

Szlakiem miejskich fortyfikacji

Na terenie Werony odnajdziemy liczne pozostałości po fortyfikacjach obronnych pamiętające różne okresy z historii miasta.

Pierwsze mury wzniesiono już w I stuleciu p.n.e.. Nie otoczyły one jednak całego municypium, a jedynie część niesąsiadującą bezpośrednio z biegiem rzeki.

W kolejnych stuleciach fortyfikacje wzmacniano, powiększając jednocześnie otoczony nimi obszar. W III wieku, w obawie przed inwazją plemion germańskich, ich rozbudowę zlecił cesarz Galien. W czasach króla Ostrogotów Teodoryka Wielkiego, który wybrał Weronę na swoją siedzibę, mury wzniesiono również po drugiej stronie rzeki.

W średniowiecznej Weronie miejskie fortyfikacje rozbudowywano przynajmniej dwukrotnie. Raz w XII stuleciu, kiedy wzmocniono to co zostało z murów pamiętających czasy Teodoryka. Najważniejszy projekt budowlany przeprowadzono z inicjatywy Cangrande della Scali w pierwszej połowie XIV stulecia. Do 1325 roku powstały wysokie, masywne i wzmacniane wieloma wieżami mury, które zamknęły nie tylko historyczne centrum, ale również sąsiednie wzgórze św. Piotra.

Mury te przetrwały aż do XIX stulecia. W międzyczasie weneccy inżynierowie dostosowali je do nowych zagrożeń, wynikających przede wszystkim z upowszechnienia się artylerii. W latach 20. XVI stulecia powstały renesansowe bastiony oraz bramy projektu szanowanego architekta Michele Sanmicheliego.

Do naszych czasów przetrwało niemało śladów po dawnych strukturach obronnych. Poniżej zaprezentowaliśmy wybrane z nich.

• dwie bramy (Porta Borsari, Porta Leoni) oraz fragment murów przy placyku Piazzetta Mura Galliano z czasów rzymskich,
• trzy monumentalne bramy projektu Michele Sanmicheliego: Porta Nuova, Porta Palio oraz Porta San Zeno. Wszystkie zobaczymy po wschodniej stronie starego miasta. Pierwsza z nich znajduje się na trasie z głównego dworca kolejowego do centrum.
• Parco delle Mura - park miejski utworzony w miejscu renesansowego bastionu oraz przebiegu murów, który rozciąga się pomiędzy Porta Nuova oraz Porta Palio,
• średniowiecza brama Portoni della Brà wraz z fragmentem murów przy placu Brà,
• długi fragment murów z wieżami z czasów Cangrande della Scala, który ciągnie się wzdłuż ulicy Via S. Zeno in Monte na wzgórzu św. Piotra,
• na terenie ogrodów Giardino Giusti uchował się fragment XII-wiecznych murów wzniesionych na fundamentach struktury z czasów Teodoryka.
• brama Porta Vescovo oraz odnowiony bastion św. Magdaleny (wł. Bastione delle Maddalene), we wnętrzu którego przygotowano bezpłatną wystawę o historii miejskich fortyfikacji.

Co zjeść w Weronie? Krótkie wprowadzenie do lokalnej kuchni

Dla turystów odwiedzających wcześniej wyłącznie południowe regiony Włoch klasyczne werońskie dania mogą być lekkim zaskoczeniem. Wśród tradycyjnych potraw prym wiodą tu dwa rodzaje mięs - konina (wł. cavallo) oraz oślina (wl. asino, mięso z osła).

Konina, która w ostatnich dekadach znikła z polskiej kuchni, jest mięsem lekkim i mało tłustym. Oślina jest znacznie cięższa oraz tłustsza.

Wśród makaronów do najpopularniejszych należy bigoli, który wywodzi się z regionu Veneto i wyglądem przypomina pogrubione spaghetti. Wcale nie mniej popularnym dodatkiem są gnocchi, ryż (wł. risotto, zwłaszcza lokalna odmiana Vialone Nano) oraz polenta. Polenta jest popularną na północy Italii potrawą z mąki kukurydzianej o konsystencji zbliżonej do gęstej kaszy manny.

Nieodzownym dodatkiem wieczornych posiłków jest wino. Prowincja Werona może pochwalić się licznymi regionami winnymi. Winnice ciągną się od granic miasta Romea i Julii aż do brzegów Jeziora Garda. Perłą wśród lokalnych win jest czerwone Amarone z regionu Valpolicella. Należy ono jednak do drogich (kieliszek może kosztować aż 8-10€) i nawet Werończycy traktują je jako trunek na specjalną okazję. Nieco tańszym zamiennikiem może być wino Ripasso, które w pewnym uproszczeniu można by nazwać jego budżetowym kuzynem.

Po krótkim wprowadzeniu warto wspomnieć o kilku potrawach serwowanych w werońskich trattoriach oraz restauracjach.

Zaczniemy od pastissada de caval, czyli delikatnego i bardzo długo gotowanego gulaszu z koniny marynowanej w czerwonym winie (czasem w samym Amarone) z dodatkiem marchewki, cebuli oraz goździków. Danie to serwowane jest z polentą, co nie każdemu może przypaść do gustu.

Według tradycji potrawa ta pochodzi z czasów wojny Teodoryka Wielkiego z królem Italii Odoakerem. Jedną z największych bitew stoczono pod Weroną w 489 roku. Walczyło w niej nawet kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy, w tym wielu konnych, którzy padli wraz ze swoimi zwierzętami. Zwycięzca potyczki Teodoryk pozwolił głodnym mieszkańcom na zjedzenie koni, czego w tamtych czasach raczej nie praktykowano. Martwe zwierzęta przebywały jednak zbyt długo na polu bitwy i zaczęły już przyjmować mało przyjemny zapach, czemu zaradzono przyprawiając je winem, ziołami oraz cebulą. Potrawa ta przez kolejne pokolenia ewoluowała do kulinarnego symbolu Werony.

Innym zdobywającym popularność daniem jest risotto all’Amarone. Jest to bardzo prosta potrawa, która wyróżnia się jednak unikalnymi składnikami. Do jej przygotowania wykorzystuje się: wino Amarone, ryż odmiany Vialone Nano, ser Monte Veronese, masło oraz bulion mięsny bądź warzywny. Chcąc ją spróbować możemy być zmuszeni do zamówienia porcji dla minimum dwóch osób.

Ostatnią opisanym przez nas daniem głównym będzie bigoli al ragù d’asino. Nazwa wydaje się być skomplikowana, ale jest to po prostu makaron bigoli z sosem mięsnym z ośliny.

Na koniec wspomnimy o dwóch słodkich przysmakach. Pierwszym z nich jest tradycyjne świąteczne ciasto pandoro. Co prawda dostępne jest ono w każdym zakątku Włoch, ale nie wszyscy zdają sobie sprawę, że pochodzi właśnie z Werony.

Drugim są słodkie ciasteczka Baci di Romeo (pol. Pocałunek Romea) oraz Baci di Giulietta (pol. Pocałunek Julii). Wyglądają one dość niepozornie, ale w środku są bardzo delikatne i ciekawe w smaku. Spotkamy je w kilku odmianach w różnych werońskich cukierniach.

Zwiedzanie Werony - wskazówki i informacje praktyczne

Komunikacja miejska

Za obsługę autobusów miejskich w Weronie odpowiada firma ATV. Bilety pojedyncze ważne są przez 90 minut od pierwszego skasowania, kosztują 1,50€ i pozwalają na dowolną ilość przesiadek. Bilety kasujemy po każdym wejściu do pojazdu. Oprócz biletów pojedynczych dostępne są również bilety dzienne w cenie 5€.

Do autobusu wchodzimy przodem. Chwilę przed planowaną wysiadką nie zapomnijmy o wciśnięciu guzika Stop.

Bilety sprzedawane są w kioskach oznaczonych literą T (od tabaccheria). Alternatywnie możemy również zainstalować oficjalną aplikację ATV i kupować przez nią bilety.

Bezpośrednio w autobusach zainstalowano automaty sprzedające bilety na jeden przejazd (bez możliwości przesiadki) w cenie 2€. Automaty przyjmują monety i nie zwracają reszty.

Przyjazd pociągiem

Przybywając do Werony pociągiem wysiadamy na leżącym nieco na uboczu dworcu Verona Porta Nuova, który oddalony jest od historycznego centrum o około 1,5 km. Spacer do rzymskiej Areny zajmie nam około 20 minut.

Czytelnicy zainteresowani architekturą obronną na pewno nie zmartwią się faktem, że po drodze miną renesansową bramę Porta Nuova. Niedaleko dworca odnajdziemy też kilka innych śladów po dawnych fortyfikacjach.

Przyjazd samochodem - gdzie zaparkować w Weronie?

Turyści przyjeżdżający własnym lub wypożyczonym samochodem powinni zdawać sobie sprawę, że większość historycznego starego miasta Werony (od wysokości Areny aż do samej rzeki) ustanowiono strefą ograniczonego ruchu (ZTL, Zona a traffico limitato). Mapę z wytyczonymi granicami znajdziecie tutaj.

A co to właściwie oznacza? Jeśli wjedziemy do strefy ZTL poza dozwolonymi godzinami, to niemal na pewno otrzymany przynajmniej jeden mandat o wysokości 98,50€ (73,60€ przy zapłacie w ciągu pięciu pierwszych dni). A dlaczego użyliśmy słowa przynajmniej? Ponieważ cała operacja jest zautomatyzowana, tablice wyłapywane są przez kamery, a mandat wystawiany jest za pojedynczy wjazd - jeśli dwukrotnie przekroczymy granicę strefy, to otrzymamy dwie kary.

Swobodny wjazd do strefy ZTL możliwy jest tylko w ograniczonych godzinach, które sprawdzicie tutaj. Z perspektywy turysty planującego aktywne zwiedzanie niewiele on jednak daje i wydaje się nam, że dla świętego spokoju lepiej omijać historyczne centrum szerokim łukiem. W przypadku znalezienia noclegu w strefie ograniczonego ruchu powinniśmy skontaktować się z właścicielem obiektu i poprosić o dopisanie do systemu.

Na szczęście w bliskiej okolicy centrum działa kilka parkingów, choć większość z nich jest płatna. Najpopularniejszy z nich mieści się przy placu Citadella (adres: Cittadella 4). Opłata wynosi 21€ za cały dzień lub 1€ za każde 20 minut.

W okolicy centrum znajdziemy również przynajmniej trzy parkingi bezpłatne, ale w sezonie szybko może zabraknąć na nich miejsc. Postój najbliższej starego miasta mieści się przy Porta Palio (adres: Viale Galliano). Dwa pozostałe działają przy Piazzale Guardini oraz Piazzale Olimpia (parking Stadio).

Bardziej rozbudowaną listę parkingów znajdziecie na oficjalnej stronie miasta.