Dolina Val Camonica - dojazd, atrakcje oraz informacje praktyczne

Jedna z największych dolin w Alpach Włoskich ma wiele do zaoferowania zarówno tym, którzy chcą pozwiedzać jak i tym, którzy preferują aktywny wypoczynek. W położonych na północy kurortach będziemy mogli korzystać z tras zjazdowych, a na południu znajdziemy miasteczka z niezwykłymi zabytkami.

Val Camonica - nazwa

Nazwa doliny wywodzi się od ludu Camunów, który zamieszkiwał te tereny przed przybyciem Rzymian. W średniowieczu pojawiła się legenda, która wiązała nazwę z podróżą Karola Wielkiego. Władca miał otrzymać jedną z dolin od córki tutejszego możnowładcy, która następnie wstąpiła do klasztoru. Od słowa "zakonnica" czyli "monaca" stworzono określenie całego obszaru. Ta opowieść ma jednak niewiele wspólnego z rzeczywistością.

Jak dostać się do Val Camonica z Polski?

[stan na marzec 2019]

Turyści nie posiadający własnego samochodu będą mieli utrudnione zadanie. Miejscowości położone na północy (jak np. Ponte di Legno, gdzie dolecimy z Polski za niewielkie pieniądze. Na pierwszym lotnisku lądują samoloty zarówno Wizzaira jak i Ryanaira, a przy zakupie biletów z wyprzedzeniem lot w dwie strony nie będzie kosztował dużo więcej niż 100 zł. Połączenia kolejowe z Bresci wykonywane są przez firmę Trenord. Bilet do Edolo (przejazd przez całą dolinę) kosztuje 7,90€.

Val Camonica - miasta

W dolinie nie ma żadnego dużego ośrodka miejskiego. Znajdziemy tu za to kilkanaście niewielkich miasteczek, często o długiej i interesującej historii. Największe z nich to Darfo Boario Terme liczące ok. 15 tysięcy mieszkańców. Znacznie mniejsze są Pisogne (8 tysięcy mieszkańców - leży nad brzegiem jeziora Iseo) i Esine (ok. 5 tysięcy mieszkańców). Podstawowym źródłem dochodu mieszkańców jest turystyka - dogodne położenie i liczne zabytki przyciągają co roku wielu turystów. Znacznie gorzej rozwinął się przemysł i hodowla.

Popularne miejscowości:

• Część północna: Ponte di Legno, Edolo, Vezza d'Oglio.
• Część centralna: Sonico, Malonno, Breno, Bienno, Esine.
• Część południowa: Lovere, Pisogne, Costa Volpino, Darfo Boario Terme.

Val Camonica - komunikacja publiczna

[stan na marzec 2019]

Miejscowości w dolinie są dość dobrze skomunikowane. Praktycznie wszędzie dojedziemy autobusami Fnm Autoservizi. W przypadku większych miasteczek mamy do wyboru od kilku do kilkunastu kursów dziennie. W przypadku mniejszych miejscowości położonych z dala od głównej drogi możemy skorzystać z lokalnych autobusów miejskich (np. Bienno). Trzeba jednak pamiętać, że jeżdżą one dość rzadko.

Północną część doliny możemy przemierzać dzięki autobusom wyjeżdżającym z Ponte di Legno. Dojedziemy nimi aż do Edolo. Kursy te są skomunikowane z pociągami jeżdżącymi na linii Brescia-Edolo. Osobna sprawa to linia kolejowa, która przecina całą dolinę. Jest to najszybszy sposób na przebycie większych odległości podczas podróży. Ceny nie są wygórowane, ale musimy pamiętać o tym, że pociągi nie zatrzymują się we wszystkich miejscowościach. Miejmy to na uwadze planując podróż! Musimy wiedzieć też, że nie wszystkie pociągi przejeżdżają całą dolinę. Część jedzie z Bresci do Edolo, a część tylko do Breno. Stacje kolejowe znajdują się w: Edolo, Malogno, Cedegolo, Ponte di Legno, Breno, Boario Terme, Darfo Corna, Pisogne. Do pozostałych destynacji możemy dotrzeć tylko autobusami.

Przykładowe ceny połączeń:

• Pociąg Breno - Edolo - 3,60€
• Pociąg Pisogne - Edolo - 5,50€
• Pociąg Edolo - Capo di Ponte 2,90€
• Autobus Mallonno - Edolo - 1,60€

Jezioro d’Iseo - rejsy

[stan na marzec 2019]

Nad jeziorem znajduje się kilkanaście portów, do których zawijają promy (w tym kilka na wyspie Monte Isola). Połączenia wykonywane są przez przedsiębiorstwo Navigazione, które pływa również na innych włoskich jeziorach. Jednak w tym przypadku system biletów jest nieco inny. Możemy zakupić bilety czasowe, bilet całodobowy lub bilet całodobowy z rowerem. Dostępne są też tańsze pakiety 10 biletów. Ich ceny prezentują się następująco:

• Bilet 60 minut - 2€ normalny, 1€ zniżkowy, 16€ pakiet 10 biletów.
• Bilet 120 minut - 4€ normalny, 2€ zniżkowy, 32€ pakiet 10 biletów.
• Bilet 180 minut - 5,50€ normalny, 2,75€ zniżkowy, 44€ pakiet 10 biletów.
• Bilet dobowy - 13,50€
• Bilet dobowy + rower - 19,50€

Więcej informacji o godzinach i datach kursowania znajdziemy tutaj: LINK.

Najlepsza baza na nocleg w Val Camonica

Ze względu na dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną wybór miejsca noclegowego nie jest tak istotny jak w przypadku innych rejonów północnych Włoch. W przeciągu kilku godzin bez trudu przedostaniemy się z Ponte di Legno nad jezioro Iseo. Jeśli jednak nie chcemy pokonywać zbyt dużych odległości, to przed wyborem hotelu powinniśmy zdecydować się co chcemy robić w trakcie naszego pobytu.

Ci, którzy większość czasu chcą spędzić na stokach, a na zwiedzanie poświęcić dwa-trzy dni powinni szukać hotelu w Ponte di Legno. Zimą będziemy tu mogli szusować po stokach do woli, a w ramach odpoczynku pojechać do pobliskiego Edolo gdzie zachowało się kilka architektonicznych perełek. Z Edolo możemy pojechać pociągiem na południe lub autobusem poza dolinę np. do bogatego w zabytki Tirano.

Jeśli jednak nastawiamy się na zwiedzanie to lepiej wybrać jedną z miejscowości położonych w centralnej części Val Camonica. Miłośnicy archeologii mogą zdecydować się na Capo di Ponte gdzie zachowało się najwięcej petroglifów (dwa duże parki archeologiczne i jeden mniejszy). Stąd bez większych problemów dojedziemy się do innych miejscowości z archeologicznymi pozostałościami.

Możemy też odbyć wycieczkę śladami wybitnych dzieł malarstwa renesansowego. Na terenie doliny przetrwało kilkanaście świątyń, w których zachowały się przepiękne malowidła włoskich mistrzów pędzla. Za punkt startowy możemy wybrać Pisogne i posuwać się ku północy aż do Edolo. Pisogne będzie też idealnym punktem do zwiedzania okolic jeziora d’Iseo. Stąd możemy dojechać chociażby do malowniczego Lovere czy Iseo.

Ile czasu spędzić w dolinie i jak zaplanować wizytę?

Jednoznaczna odpowiedź na to pytanie jest niemożliwa. Wszystko zależy od naszych planów i zainteresowań. Do obejrzenia najciekawszych miasteczek wystarczą 3-4 dni. Jeśli jednak chcielibyśmy wejść do wszystkich rezerwatów archeologicznych, zobaczyć większość fresków i odbyć kilka wycieczek w góry to tygodniowa wyprawa może okazać się zbyt krótka.

Przykładowe wycieczki podczas naszego wyjazdu:

• Przyjeżdżamy do Edolo, zwiedzamy renesansowy kościół św. Jana Chrzciciela (Chiesa S.Giovanni), następnie udaje się do centrum miasta gdzie oglądamy barokową świątynię Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (Chiesa di Santa Maria Nascente). Później przejeżdżamy autobusem do Sonico gdzie zwiedzamy park archeologiczny z petroglifami (Parco archeologico comunale di Sonico).
• Całodniowa wycieczka do Capo di Ponte. Na miejscu zobaczymy dwa duże rezerwaty archeologiczne (Parco nazionale delle incisioni rupestri di Naquane i Parco archeologico nazionale dei Massi di Cemmo) oraz lokalne muzeum ze zbiorami o tej samej tematyce (National Museum Of Prehistory Della Valle Camonica). Możemy również spróbować zwiedzić jeden z miejscowych kościołów (choć taką wizytę lepiej spróbować umówić wcześniej).
• Jedna z tras trekkingowych, które wyznaczono w dolinie. Uwaga! Oznaczenie szlaków nie jest najlepsze (a często nie występuje w ogóle). Przy planowaniu pieszej podróży można skorzystać ze strony oficjalnej organizacji turystycznej: LINK.
• Wycieczka nad jezioro d’Iseo. Przyjeżdżamy do Pisogne gdzie zobaczymy freski Girolamo Romanino (jeden z najwybitniejszych malarzy renesansu włoskiego) nazywane czasem "Sykstyną ubogich". Malowidła znajdują się w kościele Santa Maria della Neve. Następnie przejeżdżamy do miejscowości Lovere wpisanej na listę "I borghi più belli d'Italia" czyli najpiękniejszych włoskich "miasteczek". Uwaga! Przed przyjazdem warto sprawdzić godziny otwarcia kościoła Santa Maria della Neve - w dni powszednie turyści mogą tu wejść dopiero po południu.
• Zwiedzamy Breno gdzie zachowały się aż dwie świątynie z renesansowymi freskami: Chiesa di Sant'Antonio i Chiesa di San Valentino Prete Martire. W mieście zobaczymy dobrze zachowane ruiny średniowiecznego zamku. Następnie możemy przejechać do pobliskiej wsi Esine gdzie zobaczymy kolejny malowany kościół czyli Chiesa di Santa Maria Assunta. W pobliżu znajduje się również miasteczko Bienno ze świetnie zachowaną starówką (również wpisane na listę "I borghi più belli d'Italia").

Czas potrzebny na zwiedzanie poszczególnych miejscowości jest dość zróżnicowany. Wizyta w renesansowej świątyni wprawdzie nie zajmie zbyt wiele czasu, ale już na wejście do jednego z parku archeologicznego w Capo di Ponte powinniśmy przeznaczyć do około dwóch godzin! Warto wcześniej sprawdzić różnice wysokości pomiędzy wyznaczonymi punktami. Np. podczas stosunkowo krótkiej podróży z dworca w Breno do zabytkowego kościoła św. Walentego będziemy musieli pokonać ok. 100 metrów wysokości! Jeszcze wyżej znajduje się część rysunków naskalnych w Parco archeologico nazionale dei Massi di Cemmo (ok. 200 metrów różnicy w wysokościach).

Val Camonica - atrakcje

Chociaż w dolinie nie znajdziemy żadnego dużego miasta z zabytkami na miarę Florencji to z całą pewnością podczas pobytu w Val Camonica nie będziemy się nudzić! Warto zobaczyć:

Rysunki naskalne w Val Camonica

To bez wątpienia najstarsze dzieła kultury materialnej jakie możemy zobaczyć podczas naszej wycieczki. Dość powiedzieć, że słynne petroglify były pierwszym włoskim zabytkiem wpisanym na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (w roku 1978 - jeszcze przed Rzymem i Mediolanem!). Rysunki powstawały przez 8000 tysięcy lat - najstarsze pochodzą jeszcze z paleolitu, najmłodsze ze średniowiecza. W największych skupiskach petroglifów możemy zaobserwować zmiany zachodzące na przestrzeni dziejów (np. pojawiające i rozwijające się pismo). W rezerwatach umieszczone są tabliczki opisujące najciekawsze z petroglifów i omawiające ich znaczenie (w języku angielskim). Rzecz jasna nie wszystkie z tych zabytków są udostępnione do zwiedzania (część znajduje się w trudno dostępnych jaskiniach). Jeśli na zwiedzanie doliny nie mamy zbyt wiele czasu najlepiej wybrać się do Capo di Ponte gdzie zobaczymy najwięcej zachowanych zabytków. Do najciekawszych skupisk rytów naskalnych należą:

• Parco nazionale delle incisioni rupestri di Naquane (Capo di Ponte lokalizacja: 46°01′32″N 10°20′57″E) - Jeśli chcemy zobaczyć tylko jeden z rezerwatów to powinniśmy zdecydować się na ten! Rysunki są bardzo dobrze zachowane, a dzięki temu że okolice skał porasta las ostre słońce nie będzie przeszkadzało w oglądaniu. Tutejsze petroglify są bardzo zróżnicowane zarówno pod względem czasu powstania jak i tematyki. Będziemy mogli zobaczyć m.in.: postacie wojowników, polowanie na jelenie, jeźdźców, czterokołowy wóz, obrzędy religijne i tajemniczy labirynt. Na jednym z rytów można nawet rozróżnić płeć poszczególnych postaci (męskie narządy rozrodcze oznaczano większą kropką niż żeńskie). Rezerwat położony nad miastem - podejście nieco męczące. Czas zwiedzania: od 1 do 1,5 godziny.Bilet normalny 6€, studencki 3€, dzieci do lat 18 bezpłatnie. [stan na marzec 2019]

• Parco archeologico nazionale dei Massi di Cemmo (Capo di Ponte lokalizacja: 46°01′52″N 10°20′20″E) - Propozycja dla tych, którzy nie chcą wydawać pieniędzy na bilety i nie są szczególnie zainteresowani petroglifami. Teren dawnego sanktuarium z kilkoma zachowanymi skałami, na których wyryto postacie zwierząt i broni. Wstęp bezpłatny. Czas zwiedzania: 15-30 minut. [stan na marzec 2019]

• Parco archeologico comunale di Seradina-Bedolina (Capo di Ponte lokalizacja: 46°02′00″N 10°20′29″E) - Nieco mniejszy rezerwat z gorzej widocznymi rysunkami, za to z ciekawą trasą pomiędzy skałami. Poza charakterystycznymi postaciami wojowników zobaczymy tu nietypową mapę wioski Camunów. Znajduje się ona w najwyższym punkcie rezerwatu (uwaga męczące podejście!), anonimowy twórca narysował tu prawdopodobnie osadę, którą obserwował ze szczytu. Bilet normalny 4€, bilet ulgowy 2€. Czas zwiedzania: około godziny. [stan na marzec 2019]

• Inne rezerwaty: Parco archeologico di Asinino-Anvòia (wieś Ossimo), Parco comunale delle incisioni rupestri di Luine (miasto Darfo Boario Terme), Parco comunale archeologico e minerario di Sellero (miasteczko Sellero), Parco comunale archeologico e minerario di Sellero (miasteczko Sonico) i Riserva naturale Incisioni rupestri di Ceto, Cimbergo e Paspardo (wieś Nadro). Uwaga! Część rezerwatów jest zamknięta zimą. [stan na marzec 2019]

Kościoły

Val Camonica to prawdziwy raj dla miłośników sztuki sakralnej. Malutkie kościółki skrywają w swych wnętrzach freski wykonane przez renesansowych mistrzów. Niezależnie od naszych zainteresowań warto zobaczyć chociaż jedną z tych świątyń - zetknięcie z feerią barw i niezwykłą wyobraźnią dawnych twórców pozostawi niezapomniane wrażenia. Do kilku z nich dojedziemy pociągiem. Warto zobaczyć:

Kościół św. Świętej Trójcy w Ponte di Legno (Chiesa SS. Trinita, Piazza Paolo VI) - Pierwotnie barokowy, powstał na mocy zarządzeń kontrreformacyjnych św. Karola Boromeusza. Kilkakrotnie przebudowywany - więcej informacji tutaj: LINK.

Kościół św. Jana Chrzciciela w Edolo (Chiesa di S. Giovanni Battista, Via S. Giovanni) - Ta niepozorna świątynia to prawdziwe dzieło sztuki. Nie wiadomo kiedy została zbudowana - według zachowanych źródeł stała już w połowie XV wieku. Najcenniejsza część to prezbiterium pokryte renesansowymi freskami. Przez wiele lat przypisywano je Romaniniemu, obecnie uważa się że twórcą był raczej Paolo Caylina Młodszy. Warto zwrócić uwagę na postacie namalowane na łuku tęczowym - pomiędzy bohaterami biblijnymi dojrzymy sylwetki pogańskich wróżek Sybilli. Wierzono bowiem, że w swych proroctwach zapowiadały one przyjście na świat Chrystusa.

Kościół Narodzenie NMP w Edolo (Chiesa di Santa Maria Nascente, Via della Chiesa) - Największy kościół w Edolo pochodzi z epoki baroku choć sama parafia powstała jeszcze w średniowieczu. Obok świątyni XVIII-wieczna dzwonnica. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na tzw. "ołtarz szopki" z rzeźbami przedstawiającymi narodziny Jezusa (koniec lewej nawy). Niestety dziś możemy oglądać jedynie kopie, gdyż zabytki skradziono w latach 90. (udało się odnaleźć jedynie posążek Dzieciątka). W tej samej nawie pochowano także biskupa Pietro Gazzoliego, który urodził się w Edolo. Charakterystyczny dla włoskich kościołów jest obraz przedstawiający dusze cierpiące w czyśćcu. Z tarasu przed wejściem do świątyni rozciąga się piękny widok na miasto.

Kościoły w Capo di Ponte - Na terenie miejscowości przetrwało aż pięć zabytkowych kościołów. Najstarszy to klasztor św. Zbawiciela (Monastero di San Salvatore) - pochodzący z IX-X wieku (a według legend jeszcze z czasów Karola Wielkiego). Nad miejscowością wznosi się średniowieczna świątynia św. Syrusa (Pieve di San Siro). Ciekawostką jest XVII-wieczny kościół św. Faustyny i Liberaty wybudowany na miejscu romańskiej kaplicy. Wewnątrz znajduje się głaz z odbiciem dłoni - według legendy patronki (miejscowe zakonnice) zatrzymały za pomocą dłoni spadającą na miasto lawinę. W centrum Capo di Ponte zobaczymy barokowy kościół świętego Marcina (Chiesa parrocchiale di San Martino), a przy wyjeździe z miasta oratorium św. Rocha (Chiesa di San Rocco) z XVII wieku.

Kościół św. Antoniego Opata w Breno (Chiesa di San Rocco) - średniowieczna budowla to jeden z najcenniejszych skarbów całej doliny. W prezbiterium przetrwały niezwykłe freski. Najstarsza część (sklepienie) została ozdobiona przez Giovanniego Pietro da Cemmo. Część centralną i boki pokrywają malowidła Girolamo Romaniniego. Ze względu na dość duże zniszczenia udało się zinterpretować tylko część z nich - przedstawiają one sceny z Księgi Daniela (historię młodzieńców w piecu ognistym), reszta pozostaje tajemnicą do dziś.

Kościół św. Walentego w Breno (Chiesa di San Valentino Prete Martire) - Świątynia z zewnątrz nie wygląda zbyt okazale i nie wydaje się stara (tym bardziej, że obok wznoszą się dwa potężne kościoły). Mimo to warto spróbować do niej wejść (uwaga ostre podejście) gdyż jej wnętrze skrywa piękne XVI-wieczne malowidła. Interesująca jest również architektura kościoła - posiada on dwie nawy. W nawie bocznej przetrwało kilkadziesiąt niewielkich obrazów wotywnych (barok) upamiętniających cuda i prośby zanoszone do patrona tego przybytku.

Kościół Zwiastowania NMP Bienno (Santa Maria Annunciata Bienno) - Obowiązkowy punkt wycieczki po dolinie zwłaszcza dla tych turystów, którzy posiadają własny samochód. Kolejny z kościołów z renesansowymi freskami ze znanym, chociażby z Breno, zestawieniem artystów czyli Girolamo Romanini i Giovanni Pietro da Cemmo. Obraz w nawie głównej, przedstawiający Zwiastowanie namalowany został przez braci Fiammenghini. Warto zwrócić uwagę na nietypowy fresk u dołu prawej ściany wyobrażający "triumf śmierci". Malowidła przedstawia korowód postaci, które niosą dary śmierci. Antropomorficzna personifikacja kresu ludzkiego żywota (częściowo pokryty ciałem szkielet) strzela do idących z łuku.

Kościół Trójcy Świętej w Esine - Niewielka świątynia stojąca na uboczu (nie mylić z głównym kościołem miasta pw. św. Pawła) pochodzi jeszcze ze średniowiecza. Jej wnętrze zdobią odrestaurowane freski z XVI wieku wykonane przez Giovanniego Pietro da Cemmo. Część malowideł zostało wykonanych jako wotum po ustaniu zarazy. W centralnej części - wizja Boga Ojca otoczonego przez aniołów i świętych. Warto zwrócić uwagę na przedstawienie męczeństwa św. Agaty (lewa strona) oraz Matkę Boską Karmiącą z kotem obok nóg (prawa strona).

Santa Maria della Neve w Pisogne - Niepozorna kaplica skrywa wewnątrz malowidła uznawane za najcenniejsze w całej Val Camonica. Wykonał je, rzecz jasna, Girolamo Romanini, a przedstawiają sceny związane z męką i zmartwychwstaniem Chrystusa. Włoski historyk sztuki Giovanni Testori nazwał freski "Sykstyną Ubogich" - wskazując na związki z twórczością Michała Anioła, ale jednocześnie podkreślając różnice (pełne pokory i prostoty czyli "ubogie" podejście do tematu). Uwaga! Kaplica otwarta jest w dni powszednie od 14 do 18, w weekendy od 10 do 18. [stan na marzec 2019]

Zamki i inne budowle obronne

Ze względu na targające Włochami konflikty zbrojne na terenie doliny powstało wiele budowli obronnych. Jednak niewiele z nich przetrwało do naszych czasów. Zobaczyć można:

• Zamek w Cimbergo (lokalizacja: 46°01'37.6"N 10°21'56.5"E) - Ruiny średniowiecznej budowli obronnej wzniesionej na wysokim wzgórzu. Najprawdopodobniej został zburzony podczas wojen z rodem Viscontich.

• Zamek w Breno (Via Giuseppe Mazzini 30) - Malownicza forteca wznosi się na szczycie, który był zamieszkany przez Camunów już w czasach powstawania petroglifów. Pierwszy zamek wybudowano tu w XII wieku podczas walk miast włoskich z Fryderykiem Barbarossą. Wielokrotnie atakowany w czasie wojen z Wenecją czy rodem Viscontich pełnił swoją funkcję do XVI wieku. Od tego czasu był dewastowany przez miejscową ludność, która wykorzystywała fortecę pobierając stąd budulec. Zachowała się wieża i obręb murów. Latem na terenie zamku organizuje się imprezy plenerowe.

• Zamek Gorzone (Castello di Gorzone, Vicolo della Foresta 8) - To jedyny zachowany w całości zamek w dolinie. Wybudowany w XIII wieku przez potężny ród Federici, pozostawał w ich rękach przez około 600 lat (mimo licznych walk wewnętrznych). Obecnie zarządza nim prywatny właściciel (możliwe jest zwiedzanie przez grupy zorganizowane po uprzedniej rezerwacji).

• Wieże w Malonno - W dawnych włoskich miastach często wznoszono wysokie, kamienne wieże. Znane są takie budowle z Bolonii czy San Gimignano. Jednak tego rodzaju konstrukcje (choć zdecydowanie niższe) budowano również w mniejszych miejscowościach. Trzy z nich zachowały się w niewielkim Malonno: Torre Celèri, Torre di Cremesia, Torre di Forno.

Muzea

Niestety miłośnicy muzeów będą niepocieszeni - na terenie doliny nie działa zbyt wiele takich przybytków. Do najciekawszych należy z pewnością MUPRE Muzeum Prehistoryczne w Capo di Ponte (Via S. Martino 7) prezentujące znaleziska archeologiczne z okolic skupisk petroglifów oraz niektóre z przeniesionych tu skał z rysunkami. Więcej informacji na oficjalnej stronie placówki: LINK.

Historię i sztukę Camunów będzie mogli poznać podczas wizyty w Breno - istnieje tu Muzeum Camuno (Via Garibaldi 8). Niewielkie Muzeum Sztuki Religijnej zwiedzimy w Ponte di Legno (Museo d'arte sacra di Ponte di Legno - LINK), a w pobliskiej wiosce Adamello Muzeum Białej Wojny (Via Roma 40). Zmaganiom garibaldczyków z Austriakami poświęcone jest Museo Civico Garibaldino w Vezza d'Oglio (Via Nazionale 91). Dwie prywatne placówki na południu doliny to Muzeum Alp Darfo Boario Terme (Museo degli Alpini, Via Fucine 60) i Muzeum Drukarstwa w Artogne (Museo della Stampa Lodovico Pavoni).

Inne

Co jeszcze zobaczymy w Val Camonica? W Breno warto zatrzymać się nieco dłużej przy Willi Gheza (Viale 28 Aprile). Orientalny budynek został zbudowany przez miejscowego prawnika Maffeo Ghezę (choć on sam nigdy nie był na wschodzie). W tej samej miejscowości bezpłatnie zobaczymy resztki rzymskiego sanktuarium Minerwy (Santuario di Minerva, Località Spinera). W niewielkiej wiosce Cerveno przetrwała niezwykła rzeźbiona droga krzyżowa - duże rzeźby wykonał XVIII-wieczny artysta Beniamino Simoni. Co kilka lat mieszkańcy wioski w okresie wielkanocnym wystawiają Pasję. W kilku tutejszych miejscowościach (m.in. w Capo di Ponte), w marcu, odbywa się "Palenie Wiedźmy" (Brusom la ecia) czyli lokalne festyny upamiętniające słynne procesy o czary.

Jak zwiedzać Val Camonica?

Komunikacja publiczna na terenie doliny jest wygodna, kursuje często i w miarę punktualnie, a także łączy większość najważniejszych miejscowości. Często pociągi są skomunikowane z przyjeżdżającymi autobusami.

• Warto jednak pamiętać, że część miejscowości położonych z dala od centrum doliny posiada niewiele połączeń autobusowych. Może się okazać, że całą trasę będziemy musieli pokonać piechotą. W takich wypadkach należy zachować szczególną ostrożność. Włoskie drogi nie należą do najbezpieczniejszych, pobocza są wąskie, a kierowcy często przekraczają prędkość.
• Bilety autobusowe kupujemy w kioskach lub niektórych sklepach (najczęściej w centrum miejscowości). Tylko w takim przypadku będziemy mieli pewność, że nie zostanie nam doliczona dopłata. Należy jednak wziąć pod uwagę, że część linii nie posiada innych biletów niż te kupowane u kierowców.

Kiedy najlepiej odwiedzić Val Camonica?

Miłośnicy narciarstwa najlepsze warunki w Ponte di Legno będą mieli w miesiącach zimowych. Trzeba jednak pamiętać, że ruch na trasach dojazdowych (od strony Trydentu) jest wtedy wzmożony, a górskie przełęcze często nieprzejezdne. Co więcej niektóre z rezerwatów archeologicznych są wtedy zamknięte (śnieg zakrywa petroglify). Latem góry opanowują rowerzyści i turyści piesi. Choć temperatury nie są tu szczególnie wysokie (średnia: ok. 17 stopni Celsjusza w sierpniu w Edolo, 24 stopnie Celsjusza w Pisogne) to jednak ostre słońce nie będzie uprzyjemniało wędrówek. Najbardziej optymalną porą roku wydaje się więc wiosna - jeszcze pod koniec marca i na początku kwietnia (przy odpowiednich warunkach) da się pojeździć na nartach w Ponte di Legno i jednocześnie zwiedzić resztę doliny przy sprzyjających warunkach atmosferycznych.

Punkty informacji turystycznej

Sieć punktów informacji turystycznej na pierwszy rzut oka wygląda na dobrze zorganizowaną. W większości przypadków tego rodzaju placówki prowadzone są przez organizację non profit "Pro Loco". Do nazwy poszczególnych punktów dodawana jest nazwa miejscowości. Stąd jeśli szukamy IT w Ponte di Legno powinniśmy wpisać w wyszukiwarkę "Pro Loco Ponte di Legno". Utrudnieniem mogą być godziny i dni otwarcia poszczególnych placówek - w modnych i większych miejscowościach nie powinniśmy mieć większych problemów z uzyskaniem informacji, ale tam gdzie nie ma zbyt wielu znanych obiektów możemy trafić na zamknięte drzwi. Wszędzie powinniśmy pamiętać o około południowej przerwie w godzinach otwarcia.

Punkty widokowe

W kilku miejscach Val Camonica znajdziemy miejsca, z których będziemy mogli podziwiać niezwykłe widoki. Nie ma wprawdzie co liczyć na specjalne przygotowane dla turystów wieże, ale za to większość z nich dostępna jest bezpłatnie.

• Taras przed wejściem do kościoła Narodzenie NMP w Edolo - Łatwo dostępny punkt widokowy, z którego zobaczymy zabudowę miasteczka oraz północną granicę doliny. Widać również wieżę kościoła św. Jana Chrzciciela.

• Wzgórze na terenie Parco archeologico comunale di Seradina-Bedolina (Capo di Ponte) - Najwyższy punkt w rezerwacie archeologicznym był stanowiskiem obserwacyjnym już w czasach starożytnych. Świadczyć może o tym wyryta na skale mapa dawnej wioski. Dziś jeśli uda się nam wspiąć na samą górę (wiedzie tu wytyczona, stroma ścieżka) zobaczymy jak na dłoni Capo di Ponte.

• Taras przy kościele San Pietro in Vincoli (Bienno) - Pochodząca z XVI wieku świątynia jest najczęściej zamknięta dla wiernych. Ma jednak spory atut - znajduje się wysoko ponad zabudowaniami pięknego miasteczka (przy drodze do Breno) skąd rozciąga się widok na średniowieczną zabudowę.

Kuchnia, restauracje i jedzenie na mieście

Jak każdy z włoskich regionów tak i Val Camonica posiada odmienną i ciekawą kuchnię. Pewnym problemem jest niewielka liczba restauracji w mniejszych miejscowościach. Oczywiście bez większego problemu znajdziemy odpowiedni lokal w Ponte di Legno czy w Pisogne, ale już w centrum doliny nie będzie to takie proste.

Typowym serem z Val Camonica jest silter, za którego ojczyznę uważa się Ponte di Legno. Jest to bardzo twardy ser z mleka krów wypasanych na terenie Parku Narodowego Stelvio. Z mleka koziego wytwarzany jest z kolei ser fatuli. Miejscowa słodka przekąska to spongada (rodzaj focaccia) tradycyjnie wypiekana w okresie wielkanocnym, dziś jednak dostępna przez cały rok. Niewielkie winnice spotkamy w okolicach Capo di Ponte, a popularnych napojem alkoholowym jest pirlo (czyli tutejsza odmiana spritza). Najbardziej charakterystycznym daniem regionu są casoncelli czyli nadziewany makaron. W zależności od gminy zmienia się również tradycyjne nadzienie (mogą to być ziemniaki, ser, mięso lub zioła).

Ciekawostki o Val Camonica

• W okolicach kościoła świętego Syrusa w Capo di Ponte znajduje się historyczna ciekawostka. Na jednej ze skał (w miejscu, w którym schodzi się do miasta) zobaczymy XII-wieczny napis upamiętniający zburzenie Mediolanu przez Fryderyka III Barbarossę.
• W wielu tutejszych kościołach zobaczymy wizerunek dziecka trzymającego w ręku nóż (czasem ciało chłopca ocieka krwią). To święty Szymon z Trydentu, który rzekomo został zamordowany przez Żydów. Po II soborze watykańskim wykreślono go z Martyrologium Rzymskiego, ale w wielu świątyniach zachowały się jego przedstawienia.