Tivoli - atrakcje, zabytki, zwiedzanie

Początki Tivoli sięgają czasów sprzed założenia Rzymu. Już w IX wieku przed naszą erą, a być może nawet wcześniej, powstało tu miasto o nazwie Tybur. Legenda głosi, że od czasów etruskich miała zamieszkiwać je wieszczka, Sybilla Tyburtyńska. W późniejszych wiekach rozwojowi miasta sprzyjała bliskość Rzymu, oddalonego o zaledwie 30 kilometrów, oraz malownicze położenie na wzgórzach, przez które przepływa rzeka Aniene.

W okresie imperium rzymskiego, Tivoli cieszyło się tak wielkim prestiżem, że cesarz Hadrian zdecydował się wybudować tu na początku II wieku swoją rezydencję – imponującą Willę Hadriana. Jednak po upadku cesarstwa, miasto zaczęło tracić na znaczeniu. W epoce renesansu, pod wpływem państwa papieskiego, miasto ponownie przeżywało rozkwit. To właśnie wtedy powstały twierdza Rocca Pia oraz słynąca z ogrodów willa Villa d’Este.

Obecnie Tivoli przyciąga antycznymi ruinami, średniowiecznymi budowlami oraz słynnymi willami. W naszym przewodniku przedstawiamy największe atrakcje tego miejsca i dzielimy się naszymi doświadczeniami, aby pomóc Wam w planowaniu wizyty. Na końcu tekstu podpowiadamy również, jak dojechać do Tivoli z Rzymu.

Jak zwiedzać Tivoli?

Większość atrakcji Tivoli skupiona jest w historycznym centrum, które z łatwością możemy zwiedzać pieszo. Wyjątkiem jest jednak Willa Hadriana, która znajduje się prawie pięć kilometrów od dworca kolejowego.

Aby się do niej dotrzeć, wystarczy jednak skorzystać z autobusów lokalnego przewoźnika CAT. W ich ofercie znajdują się linie z numerem 4, które dowiozą nas z centrum (np. z przystanku Piazza Garibaldi) do Willi Hadriana. Za jeden przejazd autobusem zapłacimy 1,30€. Bilet kasujemy po wejściu.

Niestety, biletów nie kupimy u kierowcy. Można je nabyć w kioskach czy kawiarniach w pobliżu przystanków. Jeśli planujesz odwiedzić Willę Hadriana pod koniec dnia, radzimy zakupić bilet powrotny z wyprzedzeniem, gdyż w okolicy atrakcji mogą być trudności z jego nabyciem.

Rozkłady linii 4 dostępne są na tej stronie (strona po włosku, należy użyć translatora).

Tivoli - atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca

Wiele osób decyduje się odwiedzić Tivoli przede wszystkim ze względu na obie wille - Villę d’Este oraz Willę Hadriana, które są warte polecenia. Oprócz nich ciekawym pomysłem może być odwiedzenie parku Villa Gregoriana, Sanktuarium Herkulesa Zwycięzcy oraz spacer po starym mieście.

Villa d’Este - renesansowa perła Tivoli

Bez wątpienia jedną z dwóch najbardziej znanych atrakcji Tivoli jest willa Villa d’Este z imponującymi ogrodami i fontannami, która znalazła się na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Kompleks ten powstał w drugiej połowie XVI wieku z inicjatywy kardynała Hipolita (Ippolito) II d’Este, syna Lukrecji Borgii.

Willa została zbudowana na fundamentach dawnego klasztoru. Składała się z dwóch kondygnacji: górna część służyła jako rezydencja kardynała, podczas gdy dolna była miejscem przyjęć i organizacji uroczystości. Pomimo faktu, że z biegiem czasu usunięto stąd wszystkie meble, to zachowały się niezwykłe malowidła ścienne odnoszące się do motywów mitologicznych. Jednym z nich jest przedstawienie spotkania Oktawiana Augusta z sybillą, która przepowiedziała mu nadejście Chrystusa.

Chociaż sama willa robi wrażenie, to dla wielu turystów prawdziwą atrakcją są przyległe do niej ogrody, będące pionierskim dziełem w skali światowej. Ich sercem są niezwykłe fontanny oraz różnorodne mechanizmy wodne.

Od samego początku ogrody były zasilane wodą prosto z rzeki Aniene, kierowaną przez specjalny tunel o długości niemal 300 metrów. Co fascynuje miłośników techniki, to fakt, że wszystkie te fontanny działają bez żadnych pomp. Woda porusza się przez system kanałów i rur, napędzana jedynie siłą grawitacji.

Willa Hadriana

Willa Hadriana, która również znalazła się na liście UNESCO, to imponujące ruiny dawnej cesarskiej posiadłości. Termin "willa" nie oddaje w pełni ogromu i charakteru tego kompleksu, który bardziej przypominał miasto z własnymi termami, teatrami i świątyniami. Fundatorem rezydencji był cesarz Hadrian. Nie czuł się on komfortowo w apartamentach na wzgórzu Palatyn w Rzymie, stąd zaledwie po roku panowania zdecydował o budowie nowej siedziby.

Mimo że z willi zachowały się głównie ruiny, wciąż możemy wyczuć dawną majestatyczność tego miejsca. Cesarz miał ambicję stworzenia najwspanialszego kompleksu mieszkalnego na świecie, w którym chciał połączyć dorobek trzech wielkich kultur: egipskiej, greckiej oraz rzymskiej. Mozaiki i rzeźby, które pochodzą z tego kompleksu, zdobią obecnie muzea w Rzymie oraz inne placówki na całym świecie, a także wiele pałaców.

Parco Villa Gregoriana

Trzecim najbardziej znanym miejscem w Tivoli jest Parco Villa Gregoriana, park założony u stóp dawnego akropolu. Na jego terenie na odwiedzających czeka sieć malowniczych ścieżek prowadzących przez groty i pozostałości z czasów rzymskich, a także wodospady i bujna roślinność. Park został stworzony w 1834 roku z inicjatywy papieża Grzegorza XVI i sąsiaduje ze starym miastem.

W obrębie parku możemy podziwiać Wielki Wodospad oraz dwie rzymskie świątynie: Świątynię Westy oraz Świątynię Sybilli. Wielki Wodospad powstał w tym samym czasie co park. Jego założeniem było zmniejszenie ilości wody przepływającej rzeką Aniene przez miasto.

Na wzniesieniu, gdzie niegdyś stał akropol, stoją obok siebie:

• Świątynia Sybilli (Tempio della Sibilla) - prostokątna budowla z około II wieku p.n.e. z okresu rzymskiego.
• Świątynia Westy (Tempio di Vesta) - struktura z I wieku przed naszą erą. Już z daleka w oczy z daleka rzucają się kolumny otaczające ten okrągły budynek. Ciekawostką jest, że w Polsce, w Puławach, Izabela Czartoryska wybudowała niemal identyczną okrągłą świątynię i nazwała ją Świątynią Sybilli. Obecnie znajduje się tam muzeum.

Stare Miasto w Tivoli i jego atrakcje

Stare miasto w Tivoli to fascynujący przykład średniowiecznej architektury miejskiej. Kręte i wąskie uliczki, raz pnące się w górę, a następnie opadające w dół. Place miejskie oraz fasady sprawiające wrażenie, jakby zaraz mogły się rozsypać. Bardziej uważni obserwatorzy mogą zauważyć, że niektóre z budynków powstały na pozostałościach rzymskich willi.

Historyczne centrum Tivoli nie zajmuje rozległego obszaru. Nie spotkamy tu również wielu miejsc, do których możemy zajrzeć, dlatego jest to idealne miejsce na maksymalnie godzinny spacer.

Wędrówkę po starym mieście najlepiej rozpocząć od mostu Ponte Gregoriano, wzniesionego za czasów papieża Grzegorza XVI w XIX wieku. Rozpościera się z niego malowniczy widok na rzekę Aniene i wodospady, a także na historyczną zabudowę oraz ruiny antycznych świątyń wznoszące się na akropolu. Kawałek dalej znajduje się średniowieczny plac Piazza della Cittadella z charakterystyczną fontanną.

Następnie kierując się ulicą Via S. Valerio, docieramy do katedry Duomo San Lorenzo Martire. Katedra, tak jak reszta starego miasta, powstały na fundamentach rzymskich budowli. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na marmurowe ściany i freski otaczające główny ołtarz. Nad katedrą dominuje romańska wieża, która, jak opowiadają miejscowi, została wzniesiona za czasów cesarza Konstantyna. Na tyłach katedry możemy dostrzec zza płotu budynek mensa poderaria – w czasach rzymskich służył on do ważenia towarów.

Kierując się z katedry, możemy dowolnie zaplanować trasę w stronę Villi d’Este. Po drodze warto odwiedzić kościół San Pietro alla Carità, wzniesiony na ruinach rzymskiej willi. Obok kościoła znajduje się malownicza dzwonnica.

Jeśli pasjonują nas historyczne budynki, warto odwiedzić gotycki dom mieszczący się pod adresem Via Campitelli 30. Niestety, jego fasada często jest poddawana renowacji.

Sanktuarium Herkulesa Zwycięzcy

W pobliżu Villi d'Este znajdziemy ruiny Santuario di Ercole Vincitore, czyli sanktuarium Herkulesa Zwycięzcy. Zabytek skrywa w sobie echa dawnych czasów, kiedy to kult Herkulesa, wybranego na patrona miasta, odgrywał kluczową rolę w życiu mieszkańców.

Pierwotny kompleks miał trzy główne części: świątynię, teatr i przestronny plac. Jego usytuowanie było nieprzypadkowe - sanktuarium skierowano w stronę głównej trasy prowadzącej do miasta z Rzymu, aby wszyscy przybywający z tego kierunku mogli podziwiać jego majestat.

Chociaż wieki upłynęły od powstania sanktuarium, a większa część struktury i zdobień została utracona, to założenie nadal robi wrażenie swoją monumentalnością. Warto jednak zaznaczyć, że odwiedzając to miejsce, nie powinniśmy spodziewać się spektakularnych pozostałości. Najlepszym wyborem będzie zakup biletu łączonego Villae Full Pass, zamiast indywidualnej wejściówki do sanktuarium.

Zamek Rocca Pia

Zamek zbudowany został w 1461 roku z inicjatywy papieża Piusa II. Miał on umożliwić kontrolę miasta oraz służył utrzymaniu lokalnej społeczności w posłuchu.

Mimo upływu lat, konstrukcja twierdzy zachowała się w nienagannym stanie. Od niedawna istnieje możliwość bezpłatnego zwiedzania jej wnętrza, ale w środku wszystko jest odnowione.

Zamek znajduje się zaledwie rzut beretem od Villi d’Este. W jego sąsiedztwie zobaczymy ruiny rzymskiego amfiteatru z II wieku naszej ery.

Akwedukt Anio Novus

Do starożytnego Rzymu wodę dostarczano za pomocą akweduktów, w tym również przez wodociąg Anio Novus, który biegł w pobliżu Tivoli. Jego budowę zainicjował w 38 roku naszej ery cesarz Kaligula. Nadal zachowały się niektóre fragmenty konstrukcji. Jeżeli przybyliśmy do Tivoli samochodem, warto oddalić się o około 4 kilometry od centrum, aby zobaczyć te pozostałości. Lokalizacja: 41.952359, 12.839212. Na miejscu dostępny jest niewielki parking.

Zwiedzanie Tivoli - wskazówki i informacje praktyczne

W jakiej kolejności najlepiej zwiedzać Tivoli?

Jest to trudne pytanie i odpowiedź na nie zależy również od tego, w jaki sposób planujemy dotrzeć na miejsce. Z naszej perspektywy najlepszym wyborem był pociąg do Tivoli i rozpoczęcie od starego miasta oraz Villi d’Este, a dopiero potem wybranie się do Willi Hadriana. Willa Hadriana rozciąga się na znacznie większym obszarze, co sprawia, że łatwo jest tam przekroczyć zaplanowany czas zwiedzania. Dużo łatwiej tam o zatracenie rachuby czasu, który później trudniej nadrobić.

Wiemy jednak, że niektórzy turyści zaczynają od Willi Hadriana, dokąd jadą autobusem regionalnym firmy Cotral wprost z Rzymu.

Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Tivoli?

Tivoli stanowi doskonałą propozycję na jednodniową wycieczkę w ramach zwiedzania Rzymu. Przy dobrze zaplanowanej wizycie można zwiedzić wszystkie główne atrakcje Tivoli w ciągu jednego dnia, zwłaszcza w miesiącach letnich, kiedy obiekty turystyczne czynne są aż do 19:30.

Jeśli nie chcielibyśmy się śpieszyć, warto rozważyć nocleg na miejscu. Wieczór możemy spędzić wtedy w tradycyjnej restauracji, a w ciągu dnia zwiedzać i spacerować bez pośpiechu.

Jak dojechać do Tivoli z Rzymu?

Do Tivoli możemy dotrzeć na dwa sposoby: pociągiem lub autobusem firmy Cotral, lokalnego przewoźnika działającego w regionie Lacjum.

Stacja kolejowa w Tivoli znajduje się w odległości około kilometra od Villi d’Este i 600 metrów od mostu Ponte Gregoriano. Jeśli planujemy zacząć dzień od zwiedzenia starego miasta, podróż pociągiem może być doskonałym wyborem.

Pociągi kursują ze stacji Roma Termini lub Roma Tiburtina. Koszt biletu w jedną stronę waha się pomiędzy 2,60€ a 3,60€, a czas przejazdu wynosi od 40 do 70 minut.

Jeśli wybieramy podróż autobusami Cotral, mamy możliwość wysiąść zarówno w okolicach Willi Hadriana, jak i na Piazza Garibaldi, nieopodal Villi d’Este. Autobusy odjeżdżają ze stacji Ponte Mamollo w Rzymie. Bilet, którego koszt to 1,30€, musimy zakupić wcześniej – na stacji metra, w kiosku bądź innym punkcie sprzedaży. Czas przejazdu z Rzymu do Willi Hadriana to około 50 minut.

Aktualny rozkład jazdy (dostępny niestety wyłącznie w języku włoskim) można znaleźć na oficjalnej stronie.