Atrakcje Reszla - 15 ciekawych miejsc i zabytków, które warto zwiedzić i zobaczyć

Reszel to urokliwe miasteczko leżące w granicach historycznej krainy Warmii, które bez większej przesady określane jest perłą regionu. Najbardziej znane atrakcje Reszla - zamek biskupów warmińskich, gotycki kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz gotyckie mosty - przyciągają wielu turystów. Miasto to ma jednak do zaoferowania także kilka innych ciekawych miejsc, o czym opowiemy Wam w naszym przewodniku.

Jak zwiedzać Reszel?

Jedno jest pewne - Reszel potrafi zauroczyć. Nie zmienia to jednak faktu, że miasteczko jest niewielkie, więc zwiedzimy je w maksymalnie kilka godzin. Tutejsze stare miasto jest kompaktowe, dlatego spędzając w Reszlu połowę dnia, będziecie w stanie zajrzeć w każdy jego zakamarek.

Co warto zobaczyć w Reszlu?

Zamek biskupów warmińskich

Reszelski zamek jest jedną z najbardziej nietypowych budowli tego typu na Warmii. Po przekształceniu południowego skrzydła w luterański zbór, zyskało ono charakterystyczne zwieńczenie z wieżyczką, które silnie kontrastuje z monumentalną basztą po stronie północnej.

Cofnijmy się jednak do pierwszej połowy XIII wieku. W tym czasie Zakon Krzyżacki stopniowo podbija ziemię zamieszkiwane przez pogańskie plemiona Prusów. Chcąc utrzymać zdobyczne tereny i posiadać bazy wypadowe wznosi strażnice (początkowo drewniane). Jedna z nich powstaje w miejscu obecnego reszelskiego zamku, prawdopodobnie tam, gdzie dawniej stał pruski gród.

W 1273 roku strażnica trafiła w ręce biskupów warmińskich. W 1337 roku Reszel otrzymuje prawa miejskie, a zaledwie 13 lat później rozpoczyna się budowa pierwszego murowanego zamku. Jego fundatorem był biskup Jan I z Miśni. Prace budowlane, kontynuowane także przez jego następców, trwały do 1401 roku. Zamek wznoszono etapami. Jako pierwszy powstał dom wschodni, później otoczono murami dziedziniec. W ostatniej fazie, podczas rządów biskupa Henryka III Sorboma, dobudowano skrzydło południowe z apartamentami mieszkalnymi, skrzydło zachodnie oraz krużganki. Zamek od początku włączony był w obręb murów miejskich.

Aż do końca XVI wieku reszelska warownia pełniła głównie funkcje obronne. Decyzją kardynała Andrzeja Batorego, królewskiego bratanka, zamek przekształcono w rezydencję myśliwską. Niewiele wiadomo o historii zamku w XVII i XVIII wiek. Jako własność Kościoła katolickiego ucierpiał zapewne w trakcie wojen polsko-szwedzkich.

Po pierwszym rozbiorze Polski administracja pruska przejmuje dawną rezydencję biskupią i urządza w niej więzienie oraz magazyny. Niedługo później, podczas pożaru miasta w 1806 roku, ogień trawi część budowli. Rok później Reszel nawiedza kolejna pożoga, która tym razem niszczy większą część zamku.

Władze pruskie nie podjęły się jego odbudowy. Budowlę przekazano w 1822 roku luteranom, którzy planowali utworzyć w niej siedzibę swojego zboru. Nowi właściciele zobowiązali się do wyremontowania i utrzymania kompleksu. Niestety, podczas przeprowadzonego przez nich remontu historyczna warownia zatraciła wiele oryginalnych cech architektonicznych.

Jedna z największych zmian dotknęła skrzydła południowego, które zaadaptowano na kościół ewangelicki, nadając mu charakterystyczny i zachowany do dziś wygląd.

W pierwszej połowie XX wieku rozpoczęto prace rekonstrukcyjne, które doprowadziły zamek do obecnego wyglądu.

Atrakcje zamku - dziedziniec, baszta (punkt widokowy) oraz podziemia

Obecnie zamek w Reszlu pełni kilka funkcji. Działają w nim hotel oraz restauracja. Zamkowy dziedziniec jest ogólnodostępny i możemy rzucić na niego okiem. Warto obejść zamek od strony południowej oraz wschodniej - pozwoli to nam na stanięcie na krańcu skarpy, na której usytuowano warownię.

Dwie części zamku udostępniono zwiedzającym: basztę oraz podziemia. Zwiedzamy je samodzielnie, po wcześniejszym zakupie biletu.

W baszcie przygotowano wystawę o narzędziach tortur. Musimy przyznać, że zaskoczyła nas ona pozytywnie. Najczęściej atrakcje tego typu oferują wątpliwej jakości makiety i mało ciekawe opisy. Tutaj nie dość, że przedstawiono naprawdę sporo maszyn, to przy każdej znajdowało się malowidło prezentujące działanie danego urządzenia wraz z treściwym opisem. Wiele narzędzi tortur stosowano wobec czarownic - temat jest więc bliski historii miasta, w którym spłonęła ostatnia domniemana czarownica Europy (więcej o tej historii napisaliśmy w dalszej części naszego artykułu).

Ostatnim etapem zwiedzania baszty jest wejście na taras widokowy na jej szczycie. Z otwartych okien zobaczymy panoramę starego miasta, w tym kościół św. Piotra i Pawła.

Wystawa w podziemiach poświęcona jest średniowiecznym rycerzom (zbroje, broń) oraz maszynom oblężniczym. Ekspozycja jest różnorodna. Wśród eksponatów są na przykład zbroja i miecz króla Artura czy wykonane z dużą starannością makiety maszyn oblężniczych. W jednej sal przygotowano wystawę (wraz z krótkim filmem) poświęconą Barbarze Zdunk.

Gotycki kościół św. Piotra i Pawła

Możemy założyć, że reszelska parafia istniała już w 1337 roku. Pierwotny kościół parafialny był prawdopodobnie drewniany i żadne jego ślady (ani wzmianki o nim) nie przetrwały do naszych czasów. Obecny, murowany z cegły, gotycki kościół powstał w drugiej połowie XIV wieku. Świątynia kilkukrotnie w swojej historii stanęła w płomieniach, lecz za każdym razem ją odbudowano.

Wnętrze kościoła wyróżnia kilka elementów. Zaraz po wejściu do środka wzrok przyciąga wspaniałe sklepienie gwiaździste, które wykonał w latach 1475-1476 mistrz Nielis Schewnermann.

Najważniejsze z kościelnych zabytków datowane są na XIX wiek, gdyż świątynia swój obecny wystrój zyskała podczas odbudowy po pożarze w 1806 roku. Większość z obiektów wykonał rzeźbiarz Wilhelm Biereichel. Z jego ręki wyszły m.in.: ołtarz główny, chór muzyczny, niektóre z ołtarzy bocznych, ambona czy zabudowana chrzcielnica, z charakterystycznym ogrodzeniem, oparta na słupach w porządku korynckim.

Kościelne organy skonstruował w 1841 roku mistrz Jan Rohn z Ornety.

Taras widokowy na wieży kościoła św. Piotra i Pawła

Jedną z największych atrakcji Reszla jest możliwość wdrapania się na szczyt kościelnej dzwonnicy, skąd z tarasu widokowego rozpościera się wspaniały panoramiczny widok na stare miasto oraz okolicę.

Wieża kościelna zbudowana została na planie kwadratu, a jej wysokość to aż 66 metrów. We wnętrzu ceglanej budowli powstała niezależna drewniana konstrukcja, po której wspinamy się na górę. Najpierw krętymi schodkami do wysokości chóru, następnie stromymi stopniami, piętro po piętrze, ku szczytowi. Razem do pokonania są 232 stopnie. Na każdym z pięter zawieszono tablicę opisową z podstawowymi informacjami.

W trakcie wejścia na wieżę zobaczymy najpierw mechanizm zegara, a dwadzieścia metrów wyżej czekają na nas dzwony.

Mosty gotyckie

Monumentalny most gotycki z XIV wieku o długości aż 35 metrów, który przerzucono przez rzekę Sajnę, jest jednym ze znaków rozpoznawczych Reszla. Wspaniała budowla na myśl przywodzi antyczne akwedukty, i co ciekawe, przez wiele wieków faktycznie pełniła funkcję wodociągu. Wygląd przeprawy zmieniał się na przestrzeni wieków. Na przykład w XIX wieku wzmocniono jej filary. Most współcześnie nazywany jest mostem wysokim, ale dawniej nosił nazwę mostu Rybackiego, ponieważ znajdowała się przed nim jedna z bram miejskich - brama Rybacka.

Majestatyczną konstrukcję najlepiej obejrzeć z dołu. W tym celu powinniśmy przejść na jego wschodnią stronę (przeciwną do starego miasta), gdzie w jego północnej części znajdziemy schody.

Po obejrzeniu konstrukcji warto ruszyć dalej na północ, gdzie czeka na nas kolejny z wzniesionych w XIV wieku mostów (nazywany niskim). Jest zdecydowanie mniejszy od poprzednika i stojąc na nim możemy nawet nie zdawać sobie sprawy, że pochodzi on z okresu średniowiecza. Po zachodniej stronie przeprawy warto odnaleźć schody prowadzące w dół, które pozwolą nam zobaczyć go z lepszej perspektywy. W przeciwieństwie do swojego większego sąsiada, most niski zachował swoją oryginalną gotycką formę.

Najstarsza plebania na Warmii

Pomiędzy zamkiem a kościołem stoi zabytkowy budynek plebanii. Historia pałacyku sięga drugiej połowy XIV wieku - właśnie wtedy powstała najstarsza część budynku, która przylegała bezpośrednio do muru miejskiego. W kolejnych stuleciach plebanię kilkukrotnie rozbudowywano. Swoją obecną barokową formę otrzymała podczas przebudowy w latach 1699-1700.

W 1923 roku, po ugodzie miasta z parafią, budynek wyremontowano i nadbudowano piętrem. Ostatnie dekady XX oraz początek XXI wieku to stopniowa degradacja zabytku. Do niedawna budowla mogła być uznana nawet za antyreklamę miasta, ale dzięki rozpoczętej w 2012 roku renowacji powróciła do dawnej świetności.

W plebanii swego czasu częstym gościem był biskup warmiński Ignacy Krasicki, którego brat Marcin sprawował w Reszlu funkcję proboszcza.

Rynek i kamienice Starego Miasta

Reszelskie stare miasto jest jedną z perełek Warmii, czy szerzej województwa warmińsko-mazurskiego. Miasto szczęśliwie nie podzieliło losu wielu innych miejscowości, które w 1945 roku zostały zrównane z ziemią przez wojska rosyjskie.

Niewysokie rzędy kamienic z kolorowymi fasadami, czerwone ceglane dachy, do tego typowo średniowieczny układ z dużym rynkiem i ratuszem pośrodku - wszystko to sprawia, że spacer zabytkowymi uliczkami jest bardzo przyjemnym doświadczeniem. Niestety, starówka w Reszlu nie zajmuje zbyt rozległego obszaru, przez co dość szybko poznamy jej każdy zakamarek.

Klasycystyczny ratusz

Ozdobą rynku jest klasycystyczny ratusz, wzniesiony w drugiej dekadzie XIX wieku. Budowlę charakteryzuje wieżyczka zegarowa z hełmem i iglicą. Na jednej ze ścian zainstalowano zegar słoneczny. Wprawne oko wypatrzy również malutki dzwon.

Nowy ratusz zastąpił gotycką bryłę z XVII wieku, która spłonęła w pożarze w 1806 roku.

Rekonstrukcja średniowiecznej studni

W północno-wschodniej części rynku stoi studnia. Nie jest to co prawda oryginalna średniowieczna konstrukcja, lecz współczesna rekonstrukcja. Powstała jednak w miejscu, gdzie w 2005 roku odkryto pozostałości po jednej ze średniowiecznych studni miejskich. Dzięki pracy archeologów udało się ją odkopać, a następnie zrekonstruować w pierwotnym kształcie nieregularnego czworoboku o wymiarach: 2,65 x 2,70 x 2,80 x 2,60 m. Jej głębokość to 2,20 m.

W średniowiecznym Reszlu funkcjonowało pięć studni, do których doprowadzano wodę z oddalonego o około 6 km jeziora: najpierw kanałem otwartym do zbiorników podziemnych w pobliżu starego miasta, a następnie drewnianymi rurami bezpośrednio do studni. Wodociąg ten przechodził przez gotycki most (w tamtym czasie nazywany Rybackim), który pełnił funkcję akweduktu.

Historyczne spichlerze

Innym reliktem dawnych czasów są spichlerze. Trzy historyczne magazyny zachowały się przy ulicy Spichrzowej. Dwa z nich powstały pod koniec XVIII wieku i charakteryzują się konstrukcją ryglową. W ich górnej części możemy wypatrzyć pozostałość po mechanizmie wykorzystywanym do wciągania towarów.

Niestety, budowle te znajdują się obecnie w kiepskim stanie. Makietę reszelskich spichlerzy z czasów ich świetności możemy zobaczyć w Olsztynie, w muzeum w Tartaku Raphaelsohnów. 

Więcej: Olsztyn: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca. Co zwiedzić i gdzie zjeść?

Trzeci ze spichlerzy, o niemal sto lat młodszy i ceglany, jest w znacznie lepszym stanie.

Średniowieczne mury obronne

Prawdopodobnie w latach 1360-1370 Reszel otoczono pierścieniem murów obronnych. Do miasta prowadziły trzy bramy: Rybacka (usytuowana przy moście wysokim), Królewiecka oraz Wysoka. Niestety, żadna z nich już nie istnieje.

Fortyfikacje te w kolejnych wiekach modernizowano, dzięki czemu przez długi czas skutecznie broniły mieszkańców przed zakusami wrogów. Dla przykładu, w 1520 roku pomogły przetrwać oblężenie wojsk krzyżackich.

Niewiele z tych imponujących obwarowań przetrwało do naszych czasów. Największy fragment zobaczymy przy ulicy Kraszewskiego (adres: Kraszewskiego 9). Jest to dłuższy kawałek muru przylegający do baszty nazywanej Więzienną, która nie zachowała jednak swojej historycznej formy.

Park Miejski - jeden z najlepiej skrywanych skarbów Reszla

Jedną z cech Reszla jest fakt, że pragnąc zakosztować natury nie musimy zbytnio się od niego oddalać. Historyczne stare miasto otoczone jest od wschodu i południa wąwozem, na terenie którego ponad 100 lat temu utworzono niezwykle malowniczy Park Miejski. Jest to wręcz idealne miejsce na ucieczkę od letniego słońca i krótki odpoczynek w cieniu.

W wąwozie wytyczono trasy piesze, które prowadzą wzdłuż biegu rzeki Sajny. Wejście do parku znajduje się pod wspomnianym wcześniej mostem wysokim. Podczas spaceru wypatrzymy zamkowe mury, a dochodząc do południowego krańca parku natrafimy na scenę (amfiteatr). Chcąc powrócić do zwiedzania starego miasta nie musimy wcale wracać się do mostu - inne z wyjść wyprowadzi nas nieopodal kościoła św. Piotra i Pawła.

Dla odwiedzających park przygotowano ścieżkę edukacyjną. Z porozstawianych równomiernie tablic dowiemy się więcej o tutejszej roślinności (i nie tylko).

Budynek dawnego kolegium jezuickiego

Z zamkiem od strony północnej sąsiaduje kompleks pełniący do 1772 roku funkcję kolegium jezuickiego. Budynek swoją obecną, klasycystyczną formę otrzymał dopiero na początku XIX wieku, gdy Reszel znajdował się już w granicach Królestwa Prus.

Chociaż fasada zabytku została mocno nadgryziona zębem czasu, to mnogość dobrze widocznych detali powinna na dłużej przyciągnąć wzrok fanów nurtu klasycystycznego w architekturze.

Obecnie w budynku mieści się siedziba Środowiskowego Domu Samopomocy.

Villa Maria - secesyjna rezydencja na obrzeżach starego miasta

Jednym z bardziej charakterystycznych współczesnych budynków na obszarze najstarszej części Reszla jest zbudowana w 1906 roku willa Villa Maria (adres: Juliusza Słowackiego 10).

Budynek wzniesiono w stylu secesyjnym i mimo średniego ogólnego stanu widać w nim ślady dawnej świetności.

Barbara Zdunk - ostatnia czarownica Europy

Reszel ma w swojej historii wiele ciemnych kart. To właśnie w tym mieście rozpalono ostatni w Europie stos, na którym spłonęła domniemana czarownica.

Wszystko zaczęło się od niespełnionej miłości. Na początku XIX-wieku, gdy miasto znajdowało się już w administracji Królestwa Prus, lokalna mieszczanka Barbara Zdunk zakochała się w młodszym od siebie o osiem lat parobku, Jakubie Auster.

Kochanek, jak to czasami bywa, nie zasłynął z wierności i ostatecznie porzucił rozkochaną w nim niewiastę. Ta w złości nie szczędziła mu szorstkich słów, obiecywała srogą zemstę, i posunęła się nawet do zapowiedzi, że niewiernego Jakuba pochłonie ogień. Na jej nieszczęście kłótni tej przysłuchiwali się świadkowie, a zaledwie kilka dni później, w nocy z 16 na 17 września 1807 roku, w Reszlu wybuchł pożar, który strawił niemałą część miasta.

Szybko znaleziono winną w postaci zrozpaczonej kochanki, którą oskarżono o czary i sprowadzenie na miasto pożogi. Kobietę uwięziono na reszelskim zamku, gdzie była bita, gwałcona i głodzona. Jakby tego było mało, podczas jej pobytu w celi w mieście wybuchały kolejne pożary. Wywnioskowano więc, że uwięziona kobieta musi posiadać tak wielkie moce, że potrafi wzniecać ogień nawet na duże odległości.

22 czerwca 1808 roku zebrał się sąd miejski, który uznał Barbarę Zdunk za winną podpaleń. Sąd, zgodnie z obowiązującym prawem pruskim, nie mógł skazać nikogo za czary, więc kobietę oskarżono o podpalenie.

Po wydaniu wyroku rozpoczęła się trwająca kilka lat batalia sądowa, a sprawa skazanej mieszkanki Reszla przeszła przez wszystkie możliwe instancje, trafiając ostatecznie do rąk króla Prus Fryderyka Wilhelma III. Ten jednak nie spełnił pokładanych w nim nadziei i ostatecznie zatwierdził wyrok. Przez cały ten czas kobieta była przetrzymywana na zamku i wielokrotnie gwałcona.

Wyrok wykonano 21 sierpnia 1811 roku. Według części przekazów w cierpieniu kobiecie miał ulżyć pochodzący z Lidzbarka Warmińskiego kat, który przed zapaleniem stosu ją udusił.

A jak doszło do feralnych podpaleń? Jedna z hipotez zakłada, że była to część operacji dywersyjnej polskich żołnierzy walczących po stronie wojsk napoleońskich.

Historia Reszla w pigułce

Reszel, podobnie jak wiele innych miejscowości leżących na terenach zamieszkiwanych dawniej przez pogańskie plemiona Prusów, rozwinął się wokół krzyżackiej strażnicy. Najstarsza wzmianka o drewnianej warowni pochodzi z 1241 roku. Powstała ona na terytorium Bartów, w historycznej krainie Barcji. Sama nazwa Reszel (Resil) ma prawdopodobnie pochodzenie staropruskie.

Lata 1242 - 1273 należały do burzliwych. W tym czasie wybuchły dwa powstania pruskie, w trakcie których strażnica była niszczona, i każdorazowo odbudowywana. W 1273 roku, po umocnieniu się i oddaleniu zagrożenia, zakon przekazał strażnicę biskupom warmińskim. Wokół warowni zaczęła rozrastać się osada.

Przełomowa data w historii Reszla to 12 lipca 1337 roku. To właśnie w tym dniu kapituła warmińska w osobie wójta krajowego Henryka von Luter nadała mu przywilej lokacyjny (prawa miejskie) na prawie chełmińskim. Kolejne 50 lat to bezustanna rozbudowa. W tym czasie powstały: zamek biskupi, duży gotycki kościół, ratusz, szpital, system podziemnych wodociągów wraz z akweduktem oraz mury miejskie. Reszel został drugim pod względem zamożności i znaczenia miastem Warmii.

Dobre czasy dla reszelskich mieszczan trwały przez kolejne stulecia. W mieście rozwijały się rzemiosło (m.in rzeźbiarstwo, malarstwo czy złotnictwo) oraz handel. Jednym z artystów pracujących w Reszlu był rzeźbiarz okresu baroku Krzysztof Peucker, twórca wielu ołtarzy, w tym ołtarza głównego w bazylice w Świętej Lipce.

Jeszcze bardziej dynamiczny rozwój miasta zahamowały wojny polsko-szwedzkie (w których sam Reszel nie ucierpiał) oraz zarazy, które nawiedzały miasto przez cały XVII wiek.

Po rozbiorze Polski w 1772 roku Reszel znalazł się w granicach Prus. Dla części mieszczan, zwłaszcza tych specjalizujących się w handlu zbożem czy suknem, była to opłacalna zmiana. Dzięki niej mogli rozszerzyć kontakty handlowe z Francją, Hiszpanią czy państwami leżącymi na terytorium dzisiejszych Włoch.

Dobra passa skończyła się na początku XIX wieku. W latach 1806 oraz 1807 w mieście wybuchły dwa pożary, które niemal doszczętnie strawiły całą zabudowę. O spowodowanie drugiej pożogi oskarżono wspomnianą już Barbarę Zdunk, która spłonęła na stosie jako ostatnia czarownica Europy.

Reszel udało się odbudować, ale następne dziesięciolecia przyniosły kolejne pożary oraz powolny spadek jego znaczenia. W trakcie I wojny światowej do miasta wkroczyli Rosjanie, a rok przed zakończeniem konfliktu spłonęła część kamieniczek starego miasta.

O wiele łaskawsza okazała się dla miasta II wojna światowa. Podczas gdy większość historycznej zabudowy innych miejscowości w regionie doszczętnie zniszczyli Rosjanie (np. całe olsztyńskie stare miasto), tak Reszel przetrwał praktycznie bez szwanku.

Po wojnie Reszel ponownie znalazł się w granicach Polski.