Ratusz (niem. Rathaus) w Bazylei - historia, zwiedzanie oraz informacje praktyczne

Po wschodniej stronie głównego bazylejskiego rynku (Marktplatz) wznosi się budynek ratusza (niem. Rathaus), który już z oddali wyróżnia się czerwonawą fasadą, wysoką wieżą oraz dachem pokrytym kolorowymi płytkami.

Większa część ratuszowej fasady (zarówno od strony rynku jak i wewnętrznego dziedzińca) charakteryzuje się różnorodnymi malowidłami, w których dominują dwa motywy: dołączenie Bazylei do Konfederacji Szwajcarskiej oraz klasycystyczne alegorie cnót potrzebnych do sprawowania służby (m.in. sprawiedliwość).

Na pierwszy rzut oka trudno zgadnąć, że dzisiejszy wygląd ratusza to efekt przebudowy z przełomu XIX i XX wieku. Wszystko to dzięki zachowaniu neogotyckiego stylu oraz jednorodnym malowidłom ściennym.

Obecnie w ratuszu odbywają się zgromadzenia parlamentu oraz rządu kantonu Bazylei.

Historia

Od XI aż do początku XVI wieku Bazylea była częścią księstwa biskupiego funkcjonującego pod auspicjami Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Biskup urzędował na Wzgórzu Katedralnym (niem. Münsterhügel), niedaleko katedry (niem. Münster). Mimo że biskup teoretycznie posiadał pełnie władzy, to często nie szło to w parze z umiejętnością zarządzania budżetem. Wykorzystywali to najważniejsi mieszczanie oraz członkowie cechów, którzy finansując biskupa zdobywali co raz większą niezależność.

Władze miejskie oraz przedstawiciele cechów spotykali się w budynku (nazywanym czasem Starym Ratuszem), który powstał przy głównym rynku (Marktplatz). Rynek był jednym z ważniejszych punktów Bazylei już od XIII wieku i odbywał się na nim targ zbożowy. Budowlę zniszczyło tragiczne trzęsienie ziemi z 18 października 1356 roku. Ratusza nie odbudowano od razu, ale postawiono w jego miejsce tzw. Pałac Lordów, który znajdował się po wschodniej stronie dzisiejszego wewnętrznego dziedzińca.

W 1501 roku Bazylea dołączyła do Konfederacji Szwajcarskiej (nazywanej dziś Starą Konfederacją Szwajcarską) i stała się niezależnym kantonem. Był to moment, w którym biskup stracił większość swoich praw, a nowe władze miejskie zaczęły rozmyślać nad sposobem uczczenia uzyskanej niepodległości. Biskup zachował niewielki wpływ na Bazyleę aż do 1528 roku, kiedy to został wygnany z miasta w trakcie reformacji. Prawdopodobnie w 1503 roku władze kantonu zdecydowały o budowie nowego ratusza, który miał jasno pokazać stronie kościelnej, gdzie teraz znajduje się najważniejszy ośrodek władzy. Budowa rozpoczęła się rok później i trwała do 1514 roku. W tym czasie powstała najstarsza istniejąca do dziś część budynku - budowla z trzema arkadami wychodząca bezpośrednio na rynek.

W latach 1606 -1608 dobudowano lewą część frontowego budynku, która wygląda niczym integralny fragment pierwotnej budowli. W trakcie prac budowlanych wykorzystano wyprodukowane dawniej późnogotyckie elementy i zdobienia. Nie było to takie proste, ponieważ w momencie rozbudowy w architekturze dominował już styl renesansowy.

Przednia część budynku w tym kształcie dotrwała aż do końca XIX wieku, kiedy władze miejskie korzystając z rozszerzenia rynku zdecydowały o przebudowie ratusza w stylu neogotyckim i neorenesansowym. Dziś nie da się tego zauważyć, ale budynek ratusza przed końcem XIX-wieku stał w miejscu, gdzie kończył się rynek. W latach 1899-1901 do średniowiecznej konstrukcji dobudowano wysoką więżę z prawej strony oraz fragment budynku po stronie lewej. Obie nowe części są proste do rozpoznania, ponieważ są zdecydowanie wyższe od wcześniejszej konstrukcji.

We frontowej części ratusza istniała stosunkowo niewielka izba spotkań dla najważniejszych członków władz miejskich, a główna sala zgromadzeń znajdowała się na tyłach budowli. Obie części oddzielał wewnętrzny dziedziniec. Wielka Sala Zgromadzeń (niem. Grossratssaal) powstała w tzw. Pałacu Lordów w 1521 roku. Sam Pałac Lordów rozbudowano w latach 1535-1536. Fragment dobudowanej części zachował się do dziś. Wnętrze Grossratssaal ozdobiono pracami przebywającego przez dłuższy czas w mieście Hansa Holbeina Młodszego. Niestety, malowidła te nie przetrwały do dnia dzisiejszego.

Z oryginalnej XVI-wiecznej sali zgromadzeń nie zachowało się nic. Pierwsza większa modernizacja miała miejsce w pierwszej połowie XIX wieku, a w 1901 roku rozpoczęto czteroletnią przebudowę, w trakcie której praktycznie od podstaw stworzono nową konstrukcje w stylu secesyjnym (Art Nouveau).

Przednia fasada oraz wieża

Czerwona fasada budynku od razu przyciąga wzrok kolorowymi malowidłami oraz dekoracjami. Pośrodku najstarszej części ratusza (nad środkową arkadą) umieszczono zegar, nad którym dumnie widnieją cztery postacie. Po lewej stoi fundator katedry i patron miasta Henryk II (nazywany dziś Świętym). Po prawej zobaczymy jego małżonkę Kunegundę. Ciekawą postać możemy zaobserwować pośrodku - jest to kobieta z mieczem i w koronie. W momencie budowy ratusza figura ta przedstawiała Maryję z dzieciątkiem. Kult maryjny był jednak jednym z symboli, z którymi reformacja walczyła najmocniej. Władze miejskie znalazły na to sposób - usunęły postać dzieciątka i włożyły w ręce Maryi miecz. Dzięki takiemu rozwiązaniu udało się zachować historyczną rzeźbę i jednocześnie uspokoić religijnych reformatorów. Nad trzema postaciami góruje postać XVI-wiecznego szwajcarskiego rycerza. Dostępu do wewnętrznego dziedzińca broni autentyczna stalowa brama z 1611 roku.

Dziś trudno wyobrazić sobie bazylejski rynek bez charakterystycznej wysokiej wieży, ale po zaprezentowaniu planów przebudowy budziła ona niemałe kontrowersje. Finalna decyzja o dobudowaniu wysokiej konstrukcji zapadła w referendum. Na pierwszym piętrze umieszczono balkon, na którym możemy wypatrzyć rok przystąpienia Bazylei do Konfederacji Szwajcarskiej (1501), rok zakończenia budowy (1901) oraz zdanie "Hie Schweiz Grund und Boden", co możemy przetłumaczyć jako “tu zaczyna się ziemia szwajcarska”. Według lokalnych zapisków zdanie to usłyszeli posłańcy konfederacji jeszcze przed przekroczeniem murów miejskich.

Sam balkon można uznać za jedno z ważniejszych miejsc dzisiejszej Bazylei. Przy każdym istotnym wydarzeniu przedstawiciel miasta (i nie tylko) przemawia stamtąd do zgromadzonych. Jedną z osób, którą często można było zobaczyć na balkonie, jest urodzony w Bazylei tenisista Roger Federer.

Południową stronę wieży ozdabia postać Hansa Bära (Baera). Mieszkańcom innych miast to imię i nazwisko zapewne wiele nie powie, ale dla Bazylejczyków jest to postać symboliczna. Bär był mieszczaninem i członkiem miejskiej gildii kupców, który podczas bitew był odpowiedzialny za główną chorągiew. Bär zginął podczas bitwy z Francuzami pod Marignano w 1515 roku, lecz ciężko ranny zdążył jeszcze odpiąć flagę od drzewca i przekazać ją jednemu z sojuszników. Szwajcarzy bitwę przegrali, ale chorągiew przetrwała. W najważniejszych bazylejskich kościołach odbyły się msze upamiętniające zmarłego, a sam Bär stał się jednym z symbolicznych bohaterów miasta.

Wewnętrzny dziedziniec

Po przejściu pod XVI-wiecznymi arkadami trafiamy na wewnętrzny dziedziniec, którego ściany ozdobione są najróżniejszymi malowidłami z XVI oraz XVII wieku. Większość z nich nawiązuje do cnót potrzebnych przy sprawowaniu władzy, ale są też motywy związane z dołączeniem kantonu Bazylei do Konfederacji Szwajcarskiej.

Wśród malowideł próżno szukać motywów religijnych, z wyjątkiem jednego - Sądu Ostatecznego, który znajduje się na piętrze od razu po wejściu wewnętrznymi schodami. Trudno powiedzieć czemu akurat to malowidło znalazło się na ścianie. Według słów ratuszowego przewodnika odpowiedzią może być jedna z postaci w prawym dolnym rogu (cierpiąca wśród innych grzeszników w czeluściach piekielnych), która nosi czapkę upodabniającą ją do... katolickiego papieża!

Po wejściu na dziedziniec od razu w oczy rzuca się wysoka i kolorowa figura przedstawiająca Rzymianina. To Lucjusz Munacjusz Plankus (łac. Lucius Munatius Plancus), założyciel kolonii Augusta Raurica oraz oficer i doradca Juliusza Cezara oraz Oktawiana Augusta. Augusta Raurica powstała kawałek od dzisiejszego centrum Bazylei i mając więcej czasu możemy zwiedzić pozostałości po tym rzymskim mieście (m.in. ruiny teatru, amfiteatru, podstawy świątyń i nieliczne fragmenty dawnych murów miejskich). Imponującą figurę w 1580 roku podarował władzom Bazylei rzeźbiarz Hans Michel, chcąc w ten sposób podziękować za przyznanie mu praw miejskich.

Wejście na wewnętrzny dziedziniec jest ogólnodostępne i możliwe nawet po urzędowych godzinach pracy.

Przednia część ratusza - mniejsze izby zgromadzeń

W najstarszej części ratusza, bezpośrednio nad arkadami, znajduje się mniejsza izba spotkań, do której prowadzi bogato zdobiony przedsionek. Po wejściu do pomieszczenia przejściowego od razu w oczy rzucają się drewniane panele na ścianach i suficie, a także masywny stół oraz renesansowe drzwi. Na drzwiach prowadzących do sali spotkań możemy wypatrzeć bazyliszki przytrzymujące herb Bazylei.

W sali spotkań wyróżniają się drewniane zdobienia na ścianach i suficie, freski, a także witraże, na których umieszczono herby kantonów. Przy herbach możemy zauważyć charakterystycznego dwugłowego czarnego orła, który był symbolem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Mimo dużej niezależności w ramach Konfederacji Szwajcarskiej kantony wciąż były zaledwie wasalami Cesarstwa. Warto podkreślić, że z wyjątkiem nowoczesnego stołu wszystko w tym pomieszczeniu jest oryginalne.

Drzwi po południowej stronie przedsionka prowadzą do pomieszczenia znajdującego się w wieży, którą oddano do użytku na początku XX wieku. To właśnie tu znajduje się wyjście na balkon, w którym pokazują się ważne osobistości po swoich sukcesach. Ściany pomieszczenia udekorowane są malowidłami przedstawiającymi różne panoramy Bazylei. Niektóre z nich są trudne do rozpoznania przez nie znających topografii miasta turystów.

Wielka Sala Ratuszowa (niem. Grossratssaals) - tylna część ratusza

Główna sala zgromadzeń, tzw. Wielka Sala Ratuszowa (niem. Grossratssaals), znajduje się w tylnej części kompleksu. Główne drzwi wejściowe do sali zgromadzeń znajdują się zaraz po wejściu wewnętrznymi schodami na pierwsze piętro. Przed wejściem do głównej sali mijamy szatnię. Ta część ratusza została oddana do użytku po gruntownej przebudowie na początku XX wieku.

Architektura sali zgromadzeń jest wzorcowym połączeniem nowoczesnego stylu Art Deco z neogotyckimi i neorenesansowymi zdobieniami. Ściany ozdabiają majestatyczne malowidła przedstawiające ważne zdarzenia z historii miasta, m.in. związane z dołączeniem do Konfederacji Szwajcarskiej czy rozwojem nauki oraz handlu. Na jednej ze scen uwieczniono ponowne otworzenie bazylejskiego uniwersytetu (datowanego na drugą połowę XV wieku), który został na mniej więcej dekadę zamknięty z powodu protestów wykładowców katolickich. Wśród postaci wypatrzymy m.in. Erazma z Rotterdamu.

Nad salą zgromadzeń wzniesiono niewielką trybunę, na której mogą usiąść mieszkańcy zainteresowani przebiegiem obrad.

Zwiedzanie ratusza [aktualizacja październik 2018]

Jedyną możliwością zwiedzenia ratusza jest wybranie się na wycieczkę z przewodnikiem, podczas której zobaczymy: dwa pomieszczenia w najstarszej części budynku, jedno pomieszczenie w wieży z początku XX wieku oraz Wielką Salę Zgromadzeń (niem. Grossratssaals) z początku poprzedniego stulecia. W trakcie zwiedzania dowiemy się bardzo wielu rzeczy o historii miasta czy o architekturze ratusza.

Wycieczka po angielsku odbywa się w soboty o 16:30. Według oficjalnych informacji zwiedzanie trwa 30 minut, ale nasza wycieczka (wrzesień 2018) trwała około 50 minut. Wycieczki w języku niemieckim odbywają się w poniedziałki (od kwietnia do października, o 17:30 i 18:30), czwartki (cały rok, o 17:30 i 18:30) oraz soboty (cały rok, o 15:30).

Na początku wycieczki przewodnik wyprowadza grupę na rynek i opisuje przednią fasadę oraz przedstawia historię miasta i ratusza. Następnie wchodzimy na wewnętrzny dziedziniec, żeby następnie przejść przez pomieszczenia w przedniej części kompleksu. Na koniec wchodzimy do głównej sali zgromadzeń.

Bilety możemy zakupić: w punkcie informacji turystycznej, na oficjalnej stronie oraz u przewodnika. Uwaga! Liczba miejsc jest ograniczona do 20 osób!

Koszt wejściówki to 5 CHF. Dzieci do 16. roku życia (będące z opiekunem) uczestnicą w wycieczce za darmo. Wycieczka zaczyna się na ratuszowym wewnętrznym dziedzińcu.