Puszcza Białowieska - zabytki, atrakcje turystyczne i ciekawe miejsca

To jedyny polski obiekt przyrodniczy wyróżniony przez ekspertów UNESCO. Ten niezwykle cenny las został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa już w 1979 roku czyli w rok po utworzeniu pierwszego spisu istotnych dla ludzkości miejsc. Choćby z tego powodu warto zobaczyć Puszczę na własne oczy!

Puszcza Białowieska to jeden z najcenniejszych kompleksów leśnych Europy. Prowadzone od lat badania wykazują bytowanie w tych lasach i ich okolicach wielu cennych gatunków fauny i flory. Tu także żyje największa wolna populacja żubra europejskiego. Dominujące gatunki puszczańskich drzew to świerk i sosna (często występują również olsze, dęby i brzozy). Faunę (poza wymienionymi wcześniej żubrami) reprezentują także rysie, wilki, bobry, nietoperze i mniejsze ssaki. Liczną grupę stanowią również ptaki (kilkadziesiąt gatunków znajduje się pod ochroną).

Już w czasach prehistorycznych na terenie Puszczy pojawił się człowiek, którego ślady w kilku miejscach znaleźli archeolodzy (Obręb Ochronny Rezerwat czy Uroczysko Hajduki). W czasach królewskich białowieskie lasy chronione były decyzjami monarchów (m. in. polować mógł tu jedynie monarcha z dworem, ograniczono wyrąb drewna i powołano specjalną straż leśną). Największe straty Puszcza poniosła podczas I wojny światowej i krótko po niej kiedy to angielska firma "Century" doprowadziła do wycinki ponad 2,5 miliona metrów sześciennych drzewa. W 1932 roku utworzono Białowieski Park Narodowy, który dziś odwiedza około 120 tysięcy ludzi rocznie.

Co warto zobaczyć podczas naszej wizyty na terenie Puszczy i w jej okolicach?

Puszcza Białowieska (część polska)

Białowieża

Współczesna Białowieża to duża wieś, która prawdopodobnie wyrosła wokół dawnego dworu Wazów. Przypuszcza się, że pierwotnie osada znajdowała się tam, gdzie teraz leży uroczysko Stara Białowieża. Jednak częste podtopienia sprawiły, że mieszkańcy przenieśli się na obecne miejsce. Dziś jest to świetny punkt wypadowy do zwiedzania puszczy, latem zapełnia się turystami.

Warto zobaczyć:

• Kościół św. Teresy od Dzieciątka Jezus (Park Dyrekcyjny 2) - powstał w okresie międzywojennym, reprezentuje styl historyczny (neorenesansowy). W środku warto zobaczyć konfesjonał wykonany w pniu drzewa.

• Cerkiew św. Mikołaja (Stoczek 14) - zbudowana pod koniec XIX wieku, wewnątrz nietypowy ikonostas (specjalna ściana oddzielająca nawę od miejsca gdzie może przebywać tylko kapłan) wykonany z majoliki.

• Zbór baptystów (Tropinka 120) - drewniany, powstał w okresie międzywojennym. Służy społeczności protestanckiej, która jest na tym obszarze zaskakująco liczna.

• Zabytkowe domy drewniane - Wiele z nich przetrwało przy ulicy Waszkiewicza i chociaż na pierwszy rzut oka mogą wydawać się podobne (charakterystyczny układ okien) to jednak wprawne oko szybko dostrzeże różnice.

• Skansen Architektury Drewnianej Ludności Ruskiej Podlasia (Zastawa 66b) - zespół zabytkowych budowli drewnianych, które niegdyś służyły mieszkańcom tych okolic. Skansen można zwiedzić, ale można tu również przenocować!

• Muzeum Przyrodniczo-Leśne Białowieskiego Parku Narodowego (Park Pałacowy 11) - świetny sposób na zapoznanie się z puszczańską przyrodą. Kilkanaście multimedialnych wystaw wprowadzi dużych i małych w temat białowieskiej fauny i flory. Wstęp płatny. Więcej informacji tutaj: LINK.

• Pozostałości pałacu carskiego - Tu gdzie dziś znajduje się Muzeum Przyrodniczo-Leśne stał niegdyś dumny, carski pałac. Niestety zniszczenia wojenne sprawiły, że budowla została rozebrana, a dziś możemy podziwiać ją tylko na archiwalnych fotografiach. Do naszych czasów przetrwała jedynie zabytkowa brama, niektóre budynki gospodarcze oraz dworek Gubernatora Grodzieńskiego.

• Obelisk na pamiątkę polowania Augusta III Sasa - To jeden z najstarszych zabytków Białowieży. Ustawiony w 1752 roku kamienny słup upamiętnia pobyt w puszczy polskiego władcy. Zachowany napis wymienia dokładną liczbę upolowanych zwierząt.

• Bulwary nad Narewką (lokalizacja: 52°42'05.4"N 23°51'07.7"E) - Wieża widokowa umieszczona nad niewielką białowieską rzeczką to świetne miejsce na obserwację przyrody. Warto zjawić się tu o wschodzie słońca!

Rezerwat Pokazowy Żubrów

Nie da się ukryć, że dla większości Polaków Białowieża kojarzy się z żubrami. Być może spotkamy żubra podczas naszych spacerów po lesie jednak bezpieczniej będzie obejrzeć go w Rezerwacie Pokazowym położonym ok. 2 kilometry przed wjazdem do Białowieży. Nazwa obiektu jest nieco myląca bo w tym niewielkim ogrodzie zoologicznym zobaczymy także rysie, wilki, dziki czy koniki polskie. Warto zwrócić uwagę na żubronie - hybrydy żubra i krowy - przewyższające rozmiarami gatunki od których pochodzą. Bilety wstępu kosztują 10 zł (5 złotych bilet ulgowy) a godziny otwarcia prezentują się następująco: w sezonie (od 16 kwietnia do 15 października) od 9:00 do 17:00, poza sezonem od wtorku do niedzieli od 8:00 do 16:00. [aktualizacja kwiecień 2018]

Od niedawna Rezerwat Pokazowy wzbogacił się o nowy budynek, w którym dla najmłodszych zwiedzających przygotowano kilka multimedialnych atrakcji o charakterze edukacyjnym. Będziemy mogli zobaczyć szkielet żubra, dowiedzieć się o nieco o zwyczajach tych zwierząt i zagrać w specjalnie przygotowaną grę komputerową.

Uwaga! Zwiedzając rezerwat pamiętajmy, że zwierzęta żyją tu w warunkach półnaturalnych, część wybiegów jest na tyle duża, że żubry, jelenie czy wilki być może będziemy mogli podziwiać jedynie z daleka. Więcej informacji na temat rezerwatu tutaj:LINK.

Obręb Ochronny Rezerwat

Pod tą niewiele mówiącą nazwą kryją się tak naprawdę dwa obszary: dawny Rezerwat Ścisły (okolice siedziby BPN i parku dyrekcyjnego) oraz dawny Obręb Ochronny Hwoźna. To najcenniejsze i najsilniej chronione części Puszczy. Ruch turystyczny jest tu ograniczony i ściśle kontrolowany. Naukowcy starają się zachować rosnący w tym miejscu las w możliwie naturalnej postaci. Rzecz jasna rezerwaty można zwiedzać, ale tylko pod opieką przewodnika. Listę biur podróży, w których możemy zarezerwować wycieczkę znajdziemy na poniższej stronie: LINK.

Jeśli jednak nie udało nam się tego zrobić przed przyjazdem to nic straconego - wiele biur turystycznych działa na terenie Białowieży i przewodnika możemy wynająć w ich siedzibach. W sezonie turystycznym można to zrobić również w niewielkim punkcie przy ulicy Kolejowej obok grobli prowadzącej pomiędzy stawami. [aktualizacja kwiecień 2018]

Stara Białowieża

To leśne uroczysko połączone z Białowieżą szlakiem pieszym znane jest przede wszystkim dzięki grupie dębów, którym nadano imiona pochodzące od władców Polski. Według legend to tutaj miała stać słynna biała wieża od jakiej wzięła swoją nazwę miejscowość. Nie ma jednak na to żadnych dowodów, ale faktem jest że osadnictwo na tym obszarze sięga średniowiecza. Dopiero w czasach nowożytnych mieszkańcy przenieśli się na bardziej dogodny teren (obszar obecnej Białowieży). Dęby można obejrzeć poruszając się po nowej ścieżce, przystosowanej również do nordic walking. W pobliżu przepływa niewielka rzeka Łutownia.

Hajnówka

To liczące ponad 20 tysięcy mieszkańców miasto pozostaje nieco w cieniu Białowieży. Jednak pozornie szara i zniechęcająca do dłuższych wizyt zabudowa skrywa kilka interesujących obiektów. Przy ulicy 3 Maja 42 zwiedzimy Muzeum i Ośrodek Kultury Białoruskiej, a przy ulicy księdza Ściegiennego 7 powojenny Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego. Zdecydowanie trzeba zobaczyć Sobór Świętej Trójcy (Antoniego Dziewiatowskiego 15) nietypową, nowoczesną cerkiew, przy projekcie której pracował Jerzy Nowosielski.

Uroczysko Krynoczka

Około cztery kilometry od centrum Hajnówki znajduje się niezwykłe miejsce. Według legendy uciekli tu mnisi chroniący się przed najazdem tatarskim. Inna opowieści mówi o objawieniach jakie miały miejsce przy pobliskim źródełku. W XIX wieku wzniesiono tu drewnianą Cerkiew Świętych Braci Machabeuszy, którą możemy oglądać do dziś. Uwaga! Cerkiew znajduje się na dawnym terenie wojskowym i dziś jest ogrodzona (wejście przez bramę jest możliwe w święta prawosławne w czasie nabożeństw). Jednak większość turystów dostaje się do środka przez dziurę w siatce.

Topiło

Ta malutka wioska (kilkudziesięciu mieszkańców) połączona jest z Hajnówką linią kolejki wąskotorowej. Na początku XX wieku za jej pomocą wywożono z Puszczy wycięte drewno. Dziś ciuchcia pełni już tylko funkcję turystyczną. Jeździ tylko w sezonie turystycznym, w określonych dniach. Informacji na temat aktualnych rozkładów należy szukać na stronie miasta Hajnówki.

Siemianówka

Położona około 10 kilometrów od północnych rubieży Puszczy wioska posiada pochodzącą z XVIII wieku niewielką lecz bardzo malowniczą cerkiew. Jednak większość turystów przyjeżdża tu aby odpocząć nad brzegiem Jeziora Siemianowskiego - liczącego ponad 32 kilometry kwadratowe zbiornika wodnego. Wody zamarzniętego jeziora "zagrały" w filmie "Opowieści z Narni: Lew, Czarownica i Stara Szafa".

Szlaki piesze i rowerowe

Przez obszar Puszczy biegnie wiele szlaków, które pozwolą nam docenić piękno i wartość lasu w jakim się znajdujemy. Przed wyruszeniem w podróż warto jest sprawdzić przez jakie tereny będzie przebiegał dany szlak. Jest to istotne bo w niektórych miejscach (np. Rezerwat krajobrazowy im. prof. Władysława Szafera) zabronione jest chociażby zbieranie grzybów, a w innych możemy robić to bez żadnych przeszkód. Część wytyczonych szlaków jest przejezdna dla rowerów. Dwukołowe pojazdy można wynająć w wielu miejscach na terenie Puszczy.

• Żebra żubra - Jeden z najciekawszych szlaków pieszych w okolicy. Przez kilka lat był zamknięty dla zwiedzających, ale od niedawna można już nim przejść. Dziękim drewnianym kładkom przedostaniemy się nad bagnistym podłożem gęstego lasu liściastego. Szlak zaczyna się za Rezerwatem Pokazowym, a kończy w okolicach białowieskiego skansenu. Rzecz obowiązkowa dla tych, którzy nie decydują się na wstęp na Obręb Ochronny Rezerwat. Długość 4 kilometry.

• Miejsce Mocy - Zdaniem radiestetów i parapsychologów miejsce to wyróżnia się silnym, ale pozytywnym promieniowaniem, pozostali widzą jedynie ciekawy obszar leśny. Przypuszcza się, że w okolicy niegdyś znajdowały się ludzkie siedziby, ale o bliżej niezidentyfikowanym charakterze. Dziś umieszczono tu niewielką wieżę widokową i kilka tablic informacyjnym. Prowadzi doń szlak czarny o długości ok. 5 kilometrów.

• Białowieża - Hajnówka - Szlak prowadzi obok Rezerwatu Pokazowego Żubrów, góry Batorego oraz przez obszar Rezerwatu Krajobrazowego im. Władysława Szafera. Długość 25 kilometrów!

• Białowieża - Narewka - Lubiany przez rowerzystów szlak prowadzący przez wieś Pogorzele, obok tzw. Dębów Królewskich (patrz akapit Stara Białowieża), aż do wsi Narewka. Długość 21 kilometrów!

Więcej informacji o szlakach znajdziecie tutaj: LINK.

Obserwacje ptaków

Coraz popularniejszą formą turystyki staje się od jakiegoś czasu obserwowanie ptaków. Puszcza Białowieska to świetne miejsce do tego typu aktywności, zobaczymy tu m. in. wszystkie europejskie gatunki dzięciołów, grubodzioby, muchołówki i wiele innych. Rzecz jasna możemy obserwować ptaki na własną rękę, ale wiele firm oferuje też specjalne wycieczki z wykwalifikowanymi przewodnikami. Zawsze jednak pamiętajmy o stosowaniu się do zasad rezerwatów na terenie, których będziemy przebywać. Warto uwzględnić też okresy lęgowe poszczególnych gatunków i starać się nie niepokoić naszych skrzydlatych przyjaciół. Przed wyborem odpowiedniego biura turystycznego zawsze warto sprawdzić kilka ofert z różnych placówek. Przykład oferty z taką wycieczką: LINK.

Puszcza Białowieska - część białoruska (Нацыянальны парк Белавежская пушча)

Sam obszar parku narodowego jest znacznie większy niż w Polsce, ale podejście Białorusinów do ochrony przyrody wygląda nieco inaczej. Przez długi czas prowadzono to regularne polowania, a puszczańskie ścieżki zmieniły się w asfaltowe drogi. Oficjalnie mówi się o zakazie wycinek, ale w rzeczywistości od lat wykonywane są tam cięcie sanitarne, a martwe drewno pozyskuje się do celów gospodarczych. Mimo to las zachował wiele ze swego pierwotnego charakteru.

Najważniejszą miejscowością, z której wyrusza wiele wycieczek do lasu są Kamieniuki (Камянюкі). Wstęp do większości atrakcji jest płatny, bilety możemy nabyć przy bramie do parku.

Co zatem warto zobaczyć?

• Muzeum Przyrodnicze PN „Biełowieżskaja Puszcza” - Duży budynek położony tuż za bramą do parku to białoruskie muzeum z ekspozycją poświęconą przyrodzie tutejszego parku narodowego.

• Woliery ze zwierzętami (Экскурсионные вольеры беловежская пуща) - Licząca kilka kilometrów ścieżka wiedzie wzdłuż wolier, w których żyją przedstawiciele puszczańskich gatunków. Nie licząc dwóch przypadków (lis i niedźwiedź) wybiegi dla zwierząt są duże, a ich warunki życia nie odbiegają od tych znanych z europejskich ogrodów zoologicznych. Wstęp płatny.

• Rezerwat archeologiczny - Jedna z najnowszych atrakcji Kamieniuk to replika dawnego grodu. Muzeum pod gołym niebem składa się z obronnego ostrokołu oraz kilku budynków wewnątrz. W przyszłości planuje się odtworzenie podgrodzia (pierwsze drewniane budowle zostały już ustawione). Aby dojść do grodu należy po przejściu przez bramę parku skręcić w prawo i dalej kierować się według oznaczeń. Lokalizacja: 52°33'52.2"N 23°49'47.8"E

• Dom dziadka Mroza (Памесце беларускага Дзеда Мароза) - Kilkanaście kilometrów od Kamieniuk znajduje się białoruska odpowiedź na fińskie Rovaniemi. Zamiast św. Mikołaja i jego elfów spotkamy Dziadka Mroza ze Śnieżynką. Można tu dojechać rowerem, dojść piechotą lub (jeśli zbierze się odpowiednio duża grupa) wykupić wycieczkę przy kasach obok bramy do parku. Lokalizacja: 52°37'05.8"N 23°54'21.3"E

• Jezioro Lackie - Sztuczne jezioro utworzone w centralnej części puszczy celem utrzymania odpowiedniego poziomu wody na terenie parku narodowego. Prezentuje się niezwykle malowniczo pośród otaczających je lasów.

• Muzeum Ludowe (Музей народного быта и старинных технологий) - Położona przy drodze do Polski placówka prezentuje realia życia w dawnej puszczańskiej wsi.