Pompeje: zwiedzanie, zabytki, ciekawostki

Pompeje (łac. Pompeii, wł. Pompei) to słynne na całym świecie stanowisko archeologiczne, będące jednym z najlepiej zachowanych mostów łączących nas ze starożytnością. Wybuch Wezuwiusza, choć był tragedią dla mieszkańców, umożliwił zachowanie w dobrym stanie struktury niemal całego rzymskiego miasta średniej wielkości.

Park archeologiczny Pompejów (wł. Parco Archeologico di Pompei) znajduje się na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO i należy do najczęściej odwiedzanych atrakcji we Włoszech. Pompeje leżą nieopodal Neapolu i można je zwiedzić podczas jednodniowej wycieczki ze stolicy Kampanii.

Historia Pompejów

Uważa się, że Pompeje zostały założone w VI wieku p.n.e. przez Osków, lud pochodzący ze środkowej Italii. Przez kolejne dziesięciolecia miasto przechodziło kolejno w ręce Greków, Etrusków i Samnitów. Po zawarciu układu z Rzymem pod koniec IV wieku p.n.e., Pompeje zyskały autonomię. Był to kamień milowy dla rozwoju miasta, które w III i II wieku p.n.e. zyskało status jednego z najważniejszych portów w regionie. Prawdopodobnie w tamtym okresie Pompeje pod względem bogactwa architektury były bardziej imponujące od samego Rzymu.

W 89 roku p.n.e., podczas wojny sprzymierzeńczej (toczącej się pomiędzy Republiką Rzymską, a konfederacją plemion italskich zwanych sprzymierzeńcami), Pompeje stanęły po stronie sprzymierzeńców. W przegranej wojnie Pompeje odegrały ważną rolę, tracąc jednak przychylność Rzymu. W 80 roku p.n.e., osiem lat po zakończeniu konfliktu, Pompeje zostały zdegradowane do pozycji pozbawionej autonomii rzymskiej kolonii o nazwie "Colonia Veneria Cornelia Pompeianorum”.

Paradoksalnie, zmiana ta przyczyniła się to do kolejnego rozkwitu miasta. W tym czasie powstały m.in. łaźnie i amfiteatr. W I wieku n.e. w Pompejach żyło aż 20 000 mieszkańców, w tym wielu zamożnych Rzymian, którzy posiadali tu swoje letnie rezydencje.

Kształt miasta

Prawdopodobnie już na przełomie VI i V wieku p.n.e. cały teren miasta został otoczony murami obronnymi. Zachodnia granica Pompejów leżała bezpośrednio przy wodzie (dzisiaj linia brzegowa znajduje się zdecydowanie dalej).

Centralnym punktem miasta było Forum, przy którym stały najważniejsze budynki publiczne oraz świątynie. Pompeje charakteryzowały się siecią równolegle do siebie ułożonych ulic, wzdłuż których ciągnęły się rzędy domów lub budynków użyteczności publicznej, takich jak sklepy czy restauracje. Starożytne Pompeje były podzielone na dziewięć stref, z których każda odpowiadała za inną sferę życia miasta. Przykładem jest dzielnica teatrów, gdzie mieściły się Wielki Teatr oraz Odeon.

Oprócz domów i budynków użyteczności publicznej, na terenie miasta znajdowały się m.in. łaźnie, amfiteatr, teatry, punkty handlowe i restauracje. Do dzisiaj zachowały się budynki piekarni i barów, które można rozpoznać po piecach (w którym pieczono chleb, ale również protoplastę dzisiejszej pizzy) oraz specjalnych pojemnikach na wodę i ziarna.

Wybuch Wulkanu

Dzień 24 sierpnia 79 roku zatrzymał historię miasta. Tego dnia nastąpiła erupcja oddalonego o około 8 kilometrów wulkanu Wezuwiusz, a miasto zostało całkowicie zasypane wysoką warstwą popiołu i zniknęło z powierzchni ziemi na następne 1700 lat. Wybuchający wulkan zasypał miasto rozpalonymi kamieniami z lawy i popiołem. Wielu mieszkańców nie zdołało się ewakuować - na miejscu znaleziono dotychczas około 2000 ciał, a według szacunków blisko 30% terenu nadal pozostaje nieodkryte. Odlewy gipsowe niektórych z zastygniętych ciał (ludzi oraz zwierząt) można obejrzeć na wystawie przy Forum.

Przebieg wybuchu jest znany dzięki relacji rzymskiego polityka i pisarza Pliniusza Młodszego, który obserwował wybuch ze swojego statku i później opisał swoje wrażenia. Według jego słów, w trakcie wybuchu nad wulkanem uniosła się ściana ognia, a dym zasłonił słońce. Erupcja miała trwać trzy dni, a popiół wulkaniczny dotarł aż do Rzymu.

Ponowne odkrycie

Miasto, przykryte warstwą popiołu, pozostawało nienaruszone aż do 1748 roku, kiedy to król Karol III Burbon podjął decyzję o rozpoczęciu poszukiwań antycznego miasta. Najpierw przeszukano wykopany nieopodal kanał wodny z XVI wieku, gdzie odnaleziono starożytne inskrypcje. Od tamtej pory, aż do dzisiaj, prowadzone są prace archeologiczne, które odsłoniły większość terenu dawnego miasta.

Dzięki zasypaniu miasta popiołem, zostało ono w pewien sposób zahibernowane, co umożliwiło archeologom odzyskanie wielu dekoracji - takich jak freski czy mozaiki - w niemal nienaruszonym stanie. Podobnie sytuacja miała się z zabudowaniami, niektóre z budowli wyglądały tak, jakby od wybuchu minęła niedługa chwila.

Jak zwiedzać Pompeje?

Na wstępie warto podkreślić - stanowisko archeologiczne jest naprawdę spore i zajmuje obszar aż 44 hektarów. Zwiedzanie Pompejów wymaga sporo wysiłku, dlatego powinniśmy dobrze przygotować się do wizyty i zaplanować odpowiednią ilość czasu.

Planując zwiedzanie Pompejów, warto wcześniej zapoznać się z mapą na oficjalnej stronie i przygotować chociażby zarys trasy. Zalecamy także ściągnięcie aplikacji na telefon z opisem zabytków lub zakup mapy przed przyjazdem. Niektóre miejsca są od siebie znacznie oddalone, na przykład Amfiteatr i Forum, a większość ulic wygląda bardzo podobnie - łatwo zgubić się w labiryncie przejść i niepotrzebnie stracić czas.

Oficjalna aplikacja to MYPOMPEII - zawiera ona mapę z atrakcjami oraz innymi użytecznymi obiektami, takimi jak toalety. Zaletą różnych aplikacji jest możliwość ich pobrania jeszcze przed przyjazdem, co pozwala na wcześniejsze zapoznanie się z nimi.

Wejścia do Pompejów

Na teren stanowiska archeologicznego prowadzą trzy wejścia:

• Porta Marina - jest to główne i najczęściej wybierane wejście, ponieważ znajduje się niedaleko stacji kolejki Pompeii Scavi. Wchodząc tędy niemal od razu znajdziemy się na Forum.
• Piazza Anfiteatro - wejście położone od strony współczesnego miasta, które wprowadzi nas naprzeciwko amfiteatru.
• Piazza Esedra - znacznie mniej uczęszczane wejście, które co ciekawe znajduje się zaledwie krok od Porta Marina.

Bilety do Pompejów w 2023 roku

Bilety do Pompejów możemy zakupić na miejscu w kasie biletowej lub online. Zakup przez internet ma sens głównie w sezonie, kiedy chcemy uniknąć kolejek (niektórzy nasi czytelnicy relacjonowali, że czekali ponad godzinę). Oficjalnym dystrybutorem biletów jest firma Ticketone.

Ceny biletów w 2023 roku

• bilet pojedynczy: 18€,
• bilet ulgowy dla osób w wieku 18-24: 2€.
• osoby poniżej 18 roku życia wchodzą za darmo.

Do zakupu biletu online doliczana jest niewielka opłata rezerwacyjna.

W przypadku zakupu online warto ściągnąć oficjalną aplikację MYPOMPEII - wystarczy zeskanować QR biletu, aby uzyskać dostęp do mapy.

Dni i godziny otwarcia

Poniżej przedstawiamy dni i godziny otwarcia Pompejów w 2023 roku. Należy pamiętać, że ostatnie wejście możliwe jest na dwie godziny przed zamknięciem.

• od 1 kwietnia do 31 października od 9:00 do 19:00 (ostatnie wejście o 17:30),
• od 1 listopada do 31 marca od 9:00 do 17:00 (ostatnie wejście o 15:30).

Stanowisko archeologiczne jest zamknięte: 1 maja, 25 grudnia oraz 1 stycznia

Dostęp dla osób z ograniczoną mobilnością - projekt Pompeii for All

Niestety, ze względu na swój historyczny charakter, teren Pompejów nie mógł zostać w pełni dostosowany do potrzeb osób o ograniczonej mobilności. Niemniej jednak, zarządcy parku archeologicznego przygotowali specjalną, ponad trzy i pół kilometrową trasę dostosowaną dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Trasa ta prowadzi od Piazza Anfiteatro do świątyni Wenus.

Więcej informacji oraz szczegółową mapę można znaleźć na stronie projektu.

Zwiedzanie Pompejów z dziećmi

Niektóre uliczki stanowiska archeologicznego mogą być niewygodne do poruszania się z wózkiem dziecięcym. Należy także pamiętać, że nie wolno wnosić ze sobą dużych bagaży. Bagaże oraz wózki dziecięce można zostawić w punkcie przy wejściu.

Na terenie wykopalisk dostępne są trzy specjalne strefy dla matek karmiących, wyposażone w przewijaki. Pamiętajmy jednak, że chcąc z nich skorzystać powinniśmy pobrać klucze przy wejściu. Więcej informacji znajdziecie tutaj (w punkcie BABY-CHANGING FACILITIES).

Zwiedzanie Pompejów z przewodnikiem

Na miejscu możemy dołączyć do grupy z przewodnikiem opowiadającym w języku angielskim (usługa dodatkowo płatna). Wycieczkę z przewodnikiem możemy zarezerwować w punktach informacji przy Porta Marina oraz Piazza Esedra od 9:00 do 15:00. Aktualne godziny znajdziecie tutaj.

Jak przygotować się do odwiedzin?

Obszar Pompejów jest ogromny i bez chociaż pobieżnego przygotowania, może okazać się trudny do zwiedzenia w krótkim czasie. Jeśli mamy taką możliwość, warto wcześniej odwiedzić Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu (Museo Archeologico Nazionale di Napoli), gdzie zobaczymy mozaiki oraz freski przewiezione z Pompejów. W neapolitańskim muzeum można również obejrzeć olbrzymią makietę Pompejów, która pomaga lepiej zrozumieć topografię stanowiska archeologicznego.

Niezależnie od tego, warto wcześniej zapoznać się z mapą, na przykład na stronie Google Maps.

Zanim wejdziemy na teren Pompejów, powinniśmy zaopatrzyć się w wodę lub inny napój. Podczas kilkugodzinnego spaceru w ciepły dzień, konieczne będzie nawodnienie.

Pamiętajmy również o odpowiednim nakryciu głowy - w gorące dni temperatura może przekraczać 30 stopni, a większość terenu jest odkryta, co oznacza, że nie będziemy mieć wielu miejsc do schronienia przed słońcem. Zalecane są także buty o twardej podeszwie, ponieważ niektóre ścieżki mogą być wyboiste, a łatwo jest skręcić kostkę.

Kiedy najlepiej odwiedzić Pompeje?

Najwięcej turystów odwiedza Pompeje w weekendy, święta oraz w pierwszą niedzielę miesiąca, kiedy wstęp jest darmowy (i ograniczony). W sezonie letnim liczba turystów również znacznie wzrasta. Jeśli to możliwe, warto odwiedzić stanowisko archeologiczne w dzień powszedni.

Liczba zwiedzających rośnie w ciągu dnia, więc najlepszym pomysłem jest przyjazd na miejsce tuż po otwarciu. Najwięcej turystów gromadzi się zawsze w okolicy Forum oraz innych ważnych budowli. Jeśli zdecydujemy się zboczyć z głównej trasy zwiedzania, jest bardzo prawdopodobne, że nawet w szczycie sezonu znajdziemy miejsca, gdzie będziemy praktycznie sami.

Ile czasu poświęcić na zwiedzanie Pompejów?

Nie jest łatwo jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Naszym zdaniem minimalny czas, jaki powinno się poświęcić na zwiedzenie stanowiska archeologicznego, to 3 godziny. Dysponując taką ilością czasu, powinniśmy być w stanie przy odpowiednim tempie i z mapą w ręku zobaczyć wszystkie najważniejsze obiekty.

Jeśli jednak chcemy spacerować po wszystkich uliczkach i zaglądać do zwyczajnych domów, powinniśmy zaplanować około 4-5 godzin, choć niektóre osoby spędzają w Pompejach cały dzień i nadal im mało!

Największe atrakcje i zabytki Pompejów. Co warto zobaczyć?

Poniżej przygotowaliśmy opis wybranych zabytków oraz atrakcji, które można zobaczyć podczas zwiedzania Pompejów. W nawiasach podaliśmy oryginalne nazwy, dzięki czemu każdy z obiektów można łatwo znaleźć i oznaczyć na mapie.

Forum (Foro Civile di Pompei)

Najważniejsze miejsce w każdym starożytnym mieście - to właśnie tutaj toczyło się życie publiczne, a także znajdowały się urzędy, świątynie oraz stoiska targowe.

Po zachodniej stronie placu warto zwrócić uwagę na miejsce, gdzie dawniej zlokalizowany był targ warzywno-owocowy. Dzisiaj wystawiane są tam różne artefakty znalezione na terenie wykopalisk - w tym działające na wyobraźnię gipsowe odlewy ciał oraz psa.

Rzeźby Igora Mitoraja

Na terenie Pompejów eksponowanych jest trzydzieści majestatycznych rzeźb autorstwa polskiego artysty, nieodżałowanego Igora Mitoraja. Większość z nich zobaczymy na Forum, ale znajdziemy je również w innych miejscach.

Świątynia Apollina (Tempio di Apollo)

To jedna z najlepiej zachowanych świątyń starożytnych w Pompejach, dedykowana greckiemu i rzymskiemu bogu - Apollinowi. Znajduje się przy wschodnim boku Forum.

Budynek świątyni wzniesiono na podwyższeniu. Przed budowlą umieszczono ołtarz oraz kolumnę, na której wcześniej znajdował się zegar słoneczny. Świątynia była otoczona kolumnadą.

Wielki Teatr (Teatro Grande)

Jednym z najbardziej imponujących zabytków Pompejów jest teatr, który mógł pomieścić blisko 5000 widzów. Wzniesiono go w III wieku p.n.e. na naturalnym wzgórzu. Jego obecny kształt jest efektem przebudowy z II wieku p.n.e.. Jest to najstarszy z zachowanych teatrów rzymskich.

Obiekt ma kształt podkowy, co odróżnia go od budowli wznoszonych w kolejnych wiekach, które miały bardziej półkolisty kształt.

Odeon (Mały teatr)

Odeon zbudowano tuż obok Wielkiego Teatru. Choć nie imponuje swoim rozmiarem, potrafi zachwycić swoim układem.

Budowla została wzniesiona w 80 roku p.n.e. i mogła pomieścić do 1500 widzów.

Świątynia Izydy (Tempio di Iside)

Świątynia Izydy znajduje się tuż obok Odeonu oraz Wielkiego Teatru. Wzniesiono ją w II wieku p.n.e. i jest jednym z najlepiej zachowanych obiektów na terenie stanowiska archeologicznego.

Amfiteatr (Anfiteatro di Pompei)

Amfiteatr w Pompejach jest najstarszym zachowanym na świecie rzymskim amfiteatrem zbudowanym z kamienia (wcześniej budowle tego typu były drewniane). W tym miejscu warto wspomnieć, że rzymskie Koloseum powstało powstał blisko 100 lat później.

Budowa amfiteatru zakończyła się w 80 roku p.n.e.. Trybuny areny mogły pomieścić około 20 000 widzów. Nie jest on jednak tak duży jak jego odpowiednik w Rzymie, co może sprawić, że osoby znające go z filmu “Pompeje” mogą czuć się trochę zawiedzione.

Amfiteatr możemy zwiedzać, swobodnie spacerując po arenie i przechodząc korytarzami.

Naprzeciwko Amfiteatru znajduje się fragment zielonego terenu należący do Gimnazjonu (Gymnasium). Dawniej odbywały się tu zawody sportowe, a przez jego środek przechodził basen.

Porta Marina

Najbardziej imponująca z siedmiu bram wjazdowych do miasta. Mijając ją, łatwo wyobrazić sobie, jak olbrzymie były fortyfikacja antycznego miasta. Tuż za bramą znajduje się świątynia Wenus.

Porta Marina łączyła miasto z przyległym do niego portem.

Dom Loreiusa Tiburtinusa (Casa di Ottavio Quartione)

Jeden z najbardziej imponujących domów. Budowla wyróżnia się licznymi pokojami, ogromnym ogrodem oraz dobrze zachowanymi malowidłami.

Dom Fauna (Casa del Fauno)

Nazwa tego imponującego domu wzięła się od niewielkiej rzeźby z brązu, przedstawiającej Fauna - bożka płodności i lasów górskich, a także opiekuna pasterzy.

Posąg tańczącego Fauna służył jako dekoracja impluvium (pojemnika zbierającego wodę deszczową). Obecnie w Pompejach można zobaczyć jego replikę, ponieważ oryginał znajduje się w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu.

Dom Fauna, ze względu na swoją wielkość oraz dbałość o szczegóły, jest uważany za jeden z najważniejszych przykładów antycznej architektury prywatnej posiadłości. W domu tym odnaleziono pozostałość po monumentalnej mozaice przedstawiającej Aleksandra Wielkiego i Dariusza III w trakcie bitwy pod Issos. Obecnie można zobaczyć ją w Narodowym Muzeum Archeologicznym w Neapolu.

Dom Wettiuszów (Casa dei Vettii)

To niewielki, ale bogato zdobiony dom, w którym mieszkało dwóch zamożnych kupców.

W środku można podziwiać przepiękne, doskonale zachowane kolorowe freski, a także perystyl z ogrodem i kolumnami.

Dom antycznych polowań (Casa della Caccia Antica)

Jest to kolejny z domów, w którym można zobaczyć dobrze zachowane malowidła ścienne. W tym przypadku freski nawiązują do tematu polowań, stąd też pochodzi nazwa budynku.

Łaźnie

Na terenie Pompejów znajdziemy trzy przykłady łaźni rzymskich. Najlepiej zachowane z nich zobaczymy nieopodal Forum (Terme del Foro). Ich wnętrze prezentuje się niczym nienaruszone i jest w całości przykryte dachem. Niestety, łatwo jest je przegapić, ponieważ wejście do nich jest dość niepozorne.

Pozostałe łaźnie to Łaźnie Centralne (znacznie gorzej zachowane) oraz łaźnie Stabiana (z interesującymi dekoracjami).

Dom Tajemnic (Villa dei Misteri)

To rzymska willa z II wieku p.n.e.. Znajduje się kawałek poza murami miastami i wymaga dłuższego spaceru. Budynek zachował się w bardzo dobrym stanie, a w środku znaleziono wiele wspaniałych malowideł.

Dom Chirurga (Casa del Chirurgo)

Po drodze do Villa dei Misteri miniemy Dom Chirurga, czyli jeden z najstarszych i najbardziej znanych domów w całych Pompejach. Obecna nazwa pochodzi od antycznych narzędzi chirurgicznych znalezionych w środku.

Dom Menandro (Casa del Menandro)

Jeden z większych domów, a do tego odkryty stosunkowo niedawno, bo w latach 1926-1932. Zajmuje obszar 1800 metrów kwadratowych i prawdopodobnie był zamieszkały przez Quintusa Poppaeusa Sabinusa. W pomieszczeniach zachowało się wiele fresków. W środku zobaczymy także ogród otoczony portykami z kolumnami w stylu doryckim.

Antykwarium (Antiquarium)

Przygotowując plan zwiedzania Pompejów, warto zarezerwować trochę czasu na odwiedzenie Antykwarium, gdzie przechowywane są różne skarby odnalezione na terenie wykopalisk oraz gdzie przygotowano interesujące wystawy tematyczne.

Do największych skarbów należą freski zdjęte ze ścian - jeśli nie planujecie zwiedzić Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu, to w żadnym wypadku nie przegapcie Antykwarium!

Jak dojechać do Pompejów?

Transport publiczny

Z Neapolu do Pompejów dojedziemy kolejką podmiejską Circumvesuviana. Jej stacja początkowa to Napoli Porta Nolana i to od niej sugerujemy zacząć naszą podróż. Druga, bardziej znana stacja to Napoli Garibaldi, ale zwłaszcza w sezonie letnim, może tam gromadzić się sporo ludzi. Jeśli będziemy ruszać ze stacji Napoli Garibaldi, pamiętajmy, że stacja Circumvesuviana znajduje się poniżej głównego poziomu dworca - na dół zejdziemy schodami z głównej hali.

Na dworcu należy wsiąść w pociąg w kierunku Sorrento i wysiąść na stacji Pompei Scavi (Villa Misteri). Po wyjściu z dworca skręcamy w prawo i kierujemy się do bramy Porta Marina.

Czas przejazdu wynosi około 30 minut. Do przejechania mamy około 20 stacji. Koszt biletu to 2,60€. Bilety kupimy w okienku na stacji lub zapłacimy karta płatniczą w modelu Tap&Go (więcej informacji znajdziecie w naszym artykule Komunikacja miejska w Neapolu)

Rozkład jazdy kolejki Circumvesuviana do Sorrento dostępny jest w wygodnej formie na tej stronie (uwaga! na rozpisce nie ma wszystkich stacji pośrednich) lub na oficjalnej stronie tutaj. W drugim przypadku klikamy ORARIO TRENI i następnie pobieramy interesujący nas rozkład.

Istnieje również możliwość wejścia od strony bramy Piazza Anfiteatro. W takim wypadku musimy skorzystać z linii jadącej do Poggiomarino i wysiąść na stacji Pompei (Santuario). Przystanek znajduje się tuż obok sanktuarium Santuario della Beata Vergine del Rosario.

Dojazd samochodem

Jeśli dysponujemy samochodem, powinniśmy skorzystać z autostrady A3 w kierunku Salerno i zjechać z niej przy zjeździe Pompei Ovest, a następnie skręcić w Via Villa dei Misteri.

Aby zaparkować samochód, będziemy musieli skorzystać z płatnego parkingu, który znajduje się blisko wejścia na teren wykopalisk. Opłatę wnosimy za cały dzień i wynosi ona 10€. W samym mieście znajdują się też inne parkingi, ale potrafią być one nawet dwukrotnie droższe.