Kowno: atrakcje i zwiedzanie drugiego największego miasta Litwy.

Kowno to drugie największe litewskie miasto, które znajduje się w cieniu popularnego Wilna. Co prawda stolica Litwy oferuje więcej atrakcji, ale Kowno też należy do miejsc wartych odwiedzenia.

Na turystów czekają tu zabytki świadczące o bogatej historii miasta oraz liczne przykłady modernizmu w architekturze. Fani twórczości Adama Mickiewicza mogą ruszyć jego śladami, gdyż spędził on w Kownie fragment swojego życia (choć gwoli ścisłości nie przepadał on jednak za nowym miejscem zamieszkania i z utęsknieniem wypatrywał powrotu do Wilna).

Jak zwiedzać Kowno?

Większość turystów na zwiedzenie Kowna przeznacza od kilku godzin do jednego dnia. W tym czasie spokojnie zobaczymy najważniejsze zabytki i odwiedzimy niektóre z atrakcji. Chcąc podejść jednak do sprawy ambitniej możemy zostać tu na noc, dzięki czemu lepiej poznamy uroki miasta.

Większość atrakcji Kowna leży na obszarze starego miasta (czy szerzej Śródmieścia) i do większość miejsc spokojnie dotrzemy pieszo. Odwiedzając Kowno warto zarezerwować sobie jednak trochę dodatkowego czasu na zwiedzanie przedmieść miasta, gdzie odnajdziemy pomnik upamiętniający ofiary zagłady oraz **Muzeum IX Fortu (Kauno IX Fortos Muziejus).

Co warto zobaczyć w Kownie? Największe atrakcje i zabytki

Zamek w Kownie

Mimo że Zamek w Kownie (Kauno Pilis) stanowi dziś zaledwie cień swojej dawnej chwały, to właśnie od niego warto rozpocząć zwiedzanie, gdyż jest on ściśle związany z początkami miasta (dodatkowo osoby zmotoryzowane znajdą tuż obok niego duży parking).

Pierwsza twierdza powstała w tym miejscu w drugiej połowie XIV wieku - jej celem była ochrona Wilna przez Krzyżakami, ale ci kilkukrotnie ją zdobywali. Po ostatnim najeździe zakonnicy zdecydowali się zburzyć litewski zamek i wznieść swój własny, który służył im jako baza do najazdów na Litwę. Po bitwie pod Grunwaldem zamek stracił swoją pierwotną funkcję i został przekształcony w rezydencję, w komnatach której bywali również polscy królowie. Wraz z rozwojem sąsiadującego z zamkiem miasta warownia straciła na znaczeniu. W XVI wieku Zygmunt August przekazał go swojej małżonce Barbarze Radziwiłłównie - w tym samym wieku zamek został też przebudowany i wzmocniony, stając się jedynym zamkiem na Litwie posiadającym podwójny pierścień murów obronnych.

Z czasem warownia zaczęła niszczeć, na co wpływ miały m.in. nawiedzające ją powodzie. Do naszych czasów przetrwała zaledwie odrestaurowana okrągła wieża z bastionem oraz odcinkiem muru.

Spacer po uliczkach Starego Miasta

Bliskość zamku spowodowała, że na początku XV wieku obok niego zaczęła rozwijać się osada, która w 1408 roku otrzymała prawa miejskie na prawie magdeburskim - właśnie tak powstało dzisiejsze Kowno.

Co prawda niewiele przetrwało zabytków z najstarszego okresu w historii Kowna, ale tutejsze stare miasto zachowało swój średniowieczny układ z Rynkiem (dzisiejszy plac Ratuszowy) oraz odchodzącymi od niego uliczkami.

Współczesna kowieńskia starówka to miejsce, które skupia większość zabytków oraz atrakcji miasta. Jest ona na tyle niewielka, że zamiast trzymać się kurczowo mapy warto się po niej pokręcić - a nuż natrafimy na nieoczywistą fasadę lub inne miejsce poza utartym szlakiem.

Najważniejszymi obiektami na starym mieście są gotycka Dom Perkuna, Bazylika św Piotra i Pawła, dwa kościoły klasztorne oraz Ratusz z wieżą zegarową. Oprócz Ratusza i budynków sakralnych dominują odrestaurowane po wojnie kamienice z czerwonej cegły.

Ratusz - muzeum i wieża widokowa

Trudno o bardziej rozpoznawalny symbol Kowna niż strzelisty, jasny ratusz (Kauno rotušė) stojący na boku placu Ratuszowego (czyli dawnego Rynku). Jego wieża osiąga wysokość 53 m i jest najwyższą konstrukcją na terenie starego miasta. Przez swój charakterystyczny kształt wśród mieszkańców ratusz zyskał poetycki przydomek "Biały Łabędź", gdyż ma wyglądać niczym ptak przygotowujący się do lotu. Jego kształt jest na tyle ciekawy, że nieświadomi turyści mogą pomylić go z kościołem.

Ratusz powstawał etapami i miał bardzo burzliwą historię. Pierwotnie budynek wzniesiono w XVI wieku na modłę renesansową (choć miał też cechy gotyckie), żeby w XVIII stuleciu przebudować go w duchu baroku i klasycyzmu - to właśnie wtedy powstała wysoka wieża, będąca od tego czasu jego najbardziej charakterystycznym elementem.

W XIX wieku ratusz przejęli Rosjanie, którzy najpierw przeznaczyli go na cerkiew, następnie arsenał, a jeszcze później rezydencję dla cara. Po jakimś czasie przywrócono mu jednak pierwotne przeznaczenie.

Obecnie w ratuszu działa muzeum, w którym przechowywane są ważne obiekty związane z miastem (m.in. klucz do bram miasta czy pozłacany łańcuch burmistrza). W gmachu ratusza odbywają się również ceremonie ślubne, a także reprezentacyjne uroczystości miejskie.

Dom Perkuna

Do najważniejszych zabytków Kowna należy Dom Perkuna (Perkūno namas), czyli kamienica kupiecka wzniesiona w stylu gotyckim. Budowla została ufundowana u kresu XV wieku przez hanzeatyckich kupców (prawdopodobnie z Gdańska) i pełniła funkcję placówki handlowej. Fasada budynku pozwala wyobrazić sobie jak mogła wyglądać zabudowa miast kupieckich u schyłku średniowiecza, a przy okazji obejrzymy jeden z najważniejszych gotyckich zabytków w całej Litwie. W wielu przewodnikach przeczytacie, że jego szczyt na myśl przywodzi wileński kościół św. Anny - i właściwie trudno się z tym nie zgodzić!

Budynek w 1643 roku przejęli Jezuici i urządzili w nim kaplicę, która istniała w tym miejscu przez ponad 100 lat, aż do kasacji klasztoru. W kolejnych dekadach kamienica ulegała stopniowemu zniszczeniu. Dopiero w XIX w. obiekt został poddany pracom remontowym i przeznaczony na szkołę oraz teatr dramatyczny (jego stałym gościem był Adam Mickiewicz).

Po powstaniu styczniowym budynek znowu zaczął popadać w ruinę. W 1928 roku kamienica trafiła ponownie pod opiekę Jezuitów, którzy zorganizowali w niej internat.

Bazylika św. Piotra i Pawła

Przy północno-wschodnim narożniku Rynku stoi jeden z największych obiektów sakralnych na Litwie - Bazylika archikatedralna Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kownie (Kauno Šv. apaštalų Petro ir Povilo arkikatedra bazilika).

Historia świątyni sięga początków XV wieku, czyli wzniesiono ją niedługo po otrzymaniu przez Kowno praw miejskich. Pierwotnym stylem budowli był gotyk ceglany, ale z czasem zyskiwała ona cechy renesansowe, barokowe, a przebudowę pod koniec XIX wieku przeprowadzono w duchu neogotyckim.

Kościół św. Franciszka Ksawerego w Kownie

Warto też wspomnieć o kolejnej świątyni położonej tuż przy kowieńskim rynku - jest to barokowy kościół jezuicki św. Franciszka Ksawerego, który powstał w dość nietypowej lokalizacji, bo w miejscu podarowanych zakonowi kamienic. W przynależącym do kościoła kompleksie znajdowało się kolegium jezuickie. W szkole tej, która w jego czasach zdążyła zostać zamieniona na placówkę świecką - pracował jako nauczyciel i mieszkał Adam Mickiewicz.

Kościół charakteryzuje się wysokimi wieżami, a na budynku szkoły umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą wielkiemu wieszczowi.

Aleja Wolności i kościół św. Michała Archanioła

Aleja Wolności w Kownie (Laisvės alėja) to długi na około 1,7 km deptak łączący ze sobą Stare i Nowe Miasto. Rozciąga się od kowieńskiej starówki do kościoła pw. św. Michała Archanioła i należy do najdłuższych w Europie ulic przeznaczonych wyłącznie dla ruchu pieszego.

Przez środek przebiega długi rząd lip, które nadają temu miejscu trochę paryskiego szyku. Na całej długości ulicy odnajdziemy knajpki oraz sklepy.

Na wschodnim krańcu Aleję Wolności zamyka kościół św. Michała Archanioła (Šv. arkangelo Mykolo bažnyčia), który zwany jest czasem kowieńską katedrą. Świątynia powstała w 1893 roku jako sobór prawosławny przeznaczony dla rosyjskiego garnizonu, a jej projekt miał aprobować sam car Aleksander III. Celem pochodzących z Rosji architektów i artystów było stworzenie miejsca onieśmielającego statusem.

W okresie międzywojennym aż do wkroczenia Armii Czerwonej do miasta pełnił on funkcję kościoła garnizonowego armii litewskiej. W latach 60. XX wieku przerobiono go na galerię sztuki, a po 1991 roku przywrócono mu funkcję kościoła i stał się siedzibą parafii rzymskokatolickiej.

Budowla posiada pięć kopuł na bębnach (jedną dużą pośrodku i cztery mniejsze w rogach), czym nawiązuje do architektury bizantyńskiej.

Modernizm w Kownie

Kowno słynie ze swojej modernistycznej architektury z okresu międzywojennego. Spacerując po mieście natrafimy na wiele zabytkowych budynków wzniesionych pomiędzy 1919 a 1939 rokiem, czyli w czasach, kiedy mieściła się tu stolica kraju.

Władze Litwy starają się o uhonorowanie tej spuścizny i wpisanie Kowna na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO - jak na ten moment miasto znajduje się na liście informacyjnej (ang. Tentative List).

Śladami modernizmu w Kownie - wybrane miejsca warte uwagi:

• centralny urząd pocztowy (Kauno centrinis paštas) będący jednym z najlepszych przykładów litewskiego stylu narodowego,
• gmach Muzeum Wojskowego im. Witolda Wielkiego (Vytauto Didžiojo karo muziejus);
• największych sympatyków Art Deco może zainteresować położone w centrum muzeum mieszczące się w mieszkaniu z wystrojem z 1929 roku. Dom-muzeum składa się z dwóch części: prywatnej (z sypialniami, łazienką i pokojem dla pokojówki) oraz oficjalnej z jadalnią i pomieszczeniami dziennymi. Muzeum Art Deco możemy zwiedzić wyłącznie w trakcie wycieczki z przewodnikiem - miejsca można zarezerwować na oficjalnej stronie.

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego i taras widokowy

Kolejnym przykładem kowieńskiego modernizmu jest bazylika Zmartwychwstania Pańskiego (Prisikėlimo bažnyčia). Ta nieco przytłaczająca budowla powstała na wzgórzu poza ścisłym centrum, na terenie dzielnicy o nazwie Zielona Góra (Žaliakalnis).

Budowla nie przyciąga jednak tylko fanów modernizmu, a przede wszystkim turystów pragnących dostać się na taras widokowy (o wymiarach 45 na 13 m!) oferujący możliwość spojrzenia na panoramę miasta.

Taras widokowy na Aleksocie

Drugi popularny punkt widokowy w Kownie znajduje się po południowej stronie rzeki Niemen, na wysokości mostu Witolda Wielkiego. To taras widokowy na Aleksocie (Aleksoto apžvalgos aikštelė) wychodzący wprost ma zabudowę starego miasta.

Kolej linowa w Kownie

W Kownie działają dwie historyczne linie kolejki linowej, które funkcjonują od lat 30. poprzedniego stulecia.

Starsza z nich działa od 1931 roku i dowiezie nas wprost do bazyliki Zmartwychwstania Pańskiego. Jej dolną stację znajdziecie na mapie wpisując Žaliakalnio funikulieriaus žemutine stotis. Podróż trwa około minuty i kosztuje 1,00 € (4,31 zł).

Druga z nich została oddana do użytku kilka lat później i łączy dolną część miasta przy rzece z tarasem widokowym na Aleksocie. W tym przypadku za przejazd zapłacimy 1,20 € (5,17 zł)

Atrakcje Kowna poza centrum

Muzeum IX Fortu i pomnik upamiętniający Ofiary Zagłady

Pod koniec XIX wieku sytuacja w naszej części Europy stawała się coraz bardziej napięta. Kowno, jako że leżało w "widłach" utworzonych przez zbieg dwóch rzek (Niemna oraz Wilii), a także przy trasie kolejowej, stanowiło idealny punkt obrony przed ewentualnym atakiem ze strony ówczesnych Niemiec.

W 1879 roku car Aleksander II aprobował projekt przekształcenia Kowna w miasto-twierdzę otoczoną zespołem dziewięciu masywnych fortów oraz posiadającą całą niezbędną do prowadzenia walki zbrojnej infrastrukturę. Mimo że był to najbardziej nowoczesny fort carskiej Rosji, to podczas niemieckiego oblężenia w trakcie I wojny światowej przetrwał zaledwie jedenaście dni.

Najważniejszym śladem tamtych czasów w centrum miasta jest, o czym nie każdy zdaje sobie sprawę, kościół św. Michała Archanioła. Budowla ta powstała z takim rozmachem tylko dlatego, że miała być symbolem tego ambitnego projektu.

Znacznie ciekawszym reliktem dawnych fortyfikacji jest odrestaurowany IX Fort, który uszedł niemal bez szwanku w trakcie oblężenia Kowna. W okresie międzywojennym mieściła się w nim filia więzienia, gdzie przetrzymywano przeciwników prezydenta Litwy Antanasa Smetony. Po wybuchu II wojny światowej przeznaczono go na więzienie NKWD, a w latach 1941-1944 Niemcy stworzyli w nim w obóz zagłady - zginęło tu około 50 tysięcy Żydów oraz masy innych internowanych. Niemcy w swoich dokumentach określali fort mianem fabryki (Fabryka 1005-B).

W 1958 roku w odrestaurowanym forcie otworzono Muzeum IX Fortu (Kauno IX Fortos Muziejus). Zgromadzono w nim eksponaty skupiające się na temacie II wojny światowej i Holokauście na Litwie.

Klasztor w Pożajściu

Wschodnie obrzeża Kowna skrywają perłę litewskiego baroku - położony nad wodą niezwykle urokliwy klasztor w Pożajściu (Pažaislio vienuolynas).

Jest to to druga ze słynnych fundacji kościelnych rodu Paców, choć całkiem inna niż kościół św. Piotra i Pawła w Wilnie. Tutejsze freski kościelne oczarowują żywymi barwami i niezwykłą harmonią. Jednym z ich autorów był nadworny malarz Jana III Sobieskiego Michał Anioł Palloni. Jakiś czas temu w kościele zakończyły się prace konserwatorskie i dziś turyści mogą podziwiać jego wnętrze w pełnej krasie.

Sam kościół jest jednak tylko częścią kompleksu klasztornego - bezpośrednio za świątynią ciągną się pomieszczenia mieszkalne zakonników.