Mykeny: zwiedzanie warownej cytadeli. Historia, mity, ciekawostki

Niewiele jest miejsc rozbudzających wyobraźnię równie mocno co wzniesiona na surowym wzgórzu cytadela w Mykenach. Mimo że do naszych czasów przetrwały zaledwie ruiny tego warownego kompleksu, to jego masywne mury, malownicze położenie w dzikiej scenerii oraz liczne nawiązania w kulturze i sztuce nie pozwalają przejść obok niego obojętnie.

Stanowisko archeologiczne w Mykenach (wraz z ruinami cytadeli w Tyrynsie) trafiły w 1999 roku na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Nastanie i zmierz kultury mykeńskiej

Wraz z początkiem 2000 r. p.n.e. Półwysep Peloponeski zaczęły kolonizować wojownicze ludy indoeuropejskie (nazywane Achajami), szybko podporządkowując sobie trudniących się rolnictwem autochtonów. W ciągu kilku stuleciu zbudowali oni cywilizację przedsiębiorczych żeglarzy oraz bohaterskich wojowników znanych z twórczości Homera.

Achajowie pomiędzy XV a XII stuleciem zdominowali wschodnią część basenu Morza Śródziemnego, w tym czasie prowadząc ożywioną aktywność handlową oraz łupieżczą. Ich statki pływały m.in. do południowej Italii, na Cypr czy do państw leżących na wybrzeżu Palestyny.

Dotarli też na Kretę, gdzie olśniła ich starsza o ponad tysiąc lat i znacznie bardziej rozwinięta cywilizacja minojska (nazywaną tak na cześć mitologicznego króla Minosa). Mykeńczycy czerpali całymi garściami z kreteńskiego dziedzictwa. Naśladowali kulturę pałacową, kopiowali sztukę, a mykeńskie pismo (nazywane pismem linearnym B) wprost wywodzi się z pisma minojskiego (określanego pismem linearnego A). Duża część naszej dzisiejszej wiedzy o cywilizacji mykeńskiej pochodzi właśnie z odnalezionych przez archeologów tabliczek zapisanych pismem linearnym B, które po raz pierwszy udało się odczytać w 1953 roku.

Dawniej sądzono nawet, że to właśnie Kreteńczycy były twórcami kultury mykeńskiej. Dziś wiemy jednak, że to Achajowie dotarli na Kretę, i ostatecznie około 1450 r. p.n.e. doprowadzili do jej upadku, najeżdżając wyspę i burząc kreteńskie pałace. Po usadowieniu się na Krecie dwukrotnie próbowali podbić Egipt, jednak bez powodzenia. W XII wieku p.n.e. zjednoczone achajskie miasta wyruszyły na podój niezdobytej dotąd Troi i osiągnęły znany z kart Iliady sukces.

Grecja epoki brązu podzielona była na niezależne królestwa, a najważniejszą postacią w ówczesnej kulturze był król, pełniący funkcję władcy absolutnego oraz niekwestionowanego dowódcy i sędziego. Władcy epoki mykeńskiej mieszkali w warownych pałacach stawianych najczęściej na wzniesieniach. Razem z nim przebywał w nich cały dwór (należeli do niego m.in. kapłani i skrybowie) oraz najważniejsi dowódcy i wojownicy. W skład kompleksów pałacowych wchodziły również skarbce ze złotem oraz szpichlerze z zapasami jedzenia. W mykeńskich akropolach nie występowały za to monumentalne budynki kultowe, tak charakterystyczne dla kolejnego tysiąclecia. Królom podlegali pomniejsi wodzowie, których zadaniem był nadzór nad okolicznymi osadami. Także najważniejsi z nich posiadali imponujące siedziby.

Najbardziej imponujące z pałaców wznoszono wysiłkiem dziesiątków tysięcy niewolników. Zazwyczaj były one otoczone masywnymi murami mającymi na celu ochronę przed najazdami sąsiednich pobratymców oraz buntami ujarzmionych tubylców.

W złotych czasach epoki mykeńskiej na terenach Grecji mogło istnieć kilkaset mniejszych lub większych warowni. Najbardziej znane z nich mieściły się w Mykenach, Tyrynsie, Tebach czy Atenach (na Akropolu ateńskim odnaleziono ślady po mykeńskiej cytadeli). Co ciekawe, jeden z najwspanialszych mykeńskich kompleksów pałacowych, leżący nieopodal współczesnego miasta Pylos Pałac Nestora, nie posiadał żadnych murów obronnych.

Proces upadku cywilizacji mykeńskiej rozpoczął się wraz ze spadkiem znaczenia centrów pałacowych pod koniec XII w. p.n.e., niedługo po wydarzeniach wojny trojańskiej. Zagadką jest jednak to, co do tego doprowadziło. Hipotezy są różne - jedna z nich zakłada, że królestwa mykeńskie zostały wykrwawione wojnami domowymi. Ma o tym świadczyć fakt wznoszenia już w XIV i XIII w. p.n.e. wysokich murów obronnych, które wskazywały na potrzebę skutecznej obrony przed najbliższymi sąsiadami.

Mogło być też tak, że mykeńskie królestwa straciły zbyt dużo siły ludzkiej w trakcie odległych wypraw militarnych. Interesująca z teorii przypisuje ich upadek buntom niewolników, którzy wyczuwając słabość dawnych panów zaczęli wypierać ich z najsłabiej bronionych miast. Pewien wpływ na osłabienie najważniejszych miast mogły mieć też nawiedzające Peloponez trzęsienia ziemi.

Ostatecznie osłabieni Achajowie wyparci zostali przez przybywające z północy barbarzyńskie plemiona Dorów. W trakcie jednego stulecia cywilizacja mykeńska zaniknęła i rozpoczął się trwający około 400 lat okres zwany wiekami ciemnymi, który charakteryzował się upadkiem greckiego handlu zamorskiego oraz helleńskiej kolonizacji.

Mykeny: historia i mity

Cywilizacja mykeńska swoją nazwę bierze od Myken, które Homer określał jednym z najważniejszych królestw Achajów. Ich stolicą było miasto o tej samej nazwie. Zgodnie z tradycją ufundował je Perseusz, syn Zeusa i legendarny pogromca Meduzy, zatrudniając do budowy mitycznych jednookich olbrzymów Cyklopów.

Mykeński król mieszkał w warownej cytadeli stojącej na wzniesieniu umiejscowionym pomiędzy dwoma wzgórzami. Do naszych czasów przetrwały jej ruiny, należące dziś do najczęściej odwiedzanych atrakcji Peloponezu.

Znaleziska z odkrytych na terenie cytadeli grobów szybowych świadczą o tym, że już pomiędzy 1700-1600 r. p.n.e. mieszkał tu bogaty władca. Główną część kompleksu stanowił akropol w formie trójkąta. To właśnie tam mieściła się siedziba władcy, a jej najważniejszym elementem był megaron, jak nazywano reprezentacyjną budowlę będącą pierwowzorem greckiej świątyni.

Około 1350 r. p.n.e. akropol otoczony został pierwszym pierścieniem murów obronnych. Sto lat później poszerzono teren zamknięty murami oraz wzniesiono dwie bramy: monumentalną Lwią Bramę oraz Bramę Północną. W trakcie tej przebudowy w obręb cytadeli włączono okręg z grobami szybowymi.

Ostatnia rozbudowa miała miejsce około 1225 r. p.n.e. W jej trakcie poszerzono mury dalej na północ i wzniesiono wspaniałą podziemną cysternę, która umożliwiała skuteczniejszą obronę w trakcie oblężenia. Ostatecznie otoczony murami obszar zajmował powierzchnię 30 000 m kwadratowych.

Oprócz kompleksu pałacowego w obrębie murów cytadeli znajdowały się również domy przeznaczone dla służby oraz gwardii królewskiej i magazyny. W najbliższej okolicy twierdzy powstało dziewięć grobów kopułowych (tolosów).

Cytadela w swoim pierwotnym kształcie przetrwała do końca XII stulecia, kiedy zniszczyli ją prawdopodobnie Dorowie, po czym nigdy nie odzyskała już swojej dawnej chwały.

W I tysiącleciu p.n.e., na zgliszczach dawnej warowni, powstała niewielka osada, która po jakimś czasie urosła do rangi małej mieściny. Swoje ostatnie bohaterskie tchnienie mieszkańcy Myken wydali w trakcie najazdu Persów w 479 r. p.n.e. Oddział 74 wojowników wymaszerował przez Lwią Bramę i wziął udział w zwycięskiej bitwie pod Platejami. W nagrodę nazwa ich miasta znalazła się w sąsiedztwie Aten i Sparty na złoconym trójnogu przekazanym do świątyni w Delfach.

Męstwo Mykeńczyków doprowadziło ostatecznie do ich zguby. Bohaterski wyczyn wywołał gniew zazdrości u migających się od walki z Persami mieszkańców sąsiedniego miasta Argos, którzy w złości zaatakowali i podbili dawną stolicę bohaterów wojny trojańskiej. W ten oto sposób dobiegła końca historia niepodległych Myken.

Mury wzniesione rękoma olbrzymów

Znakiem rozpoznawczym większości mykeńskich warowni były masywne mury nazywane cyklopowymi. Ich wysokość w przypadku cytadeli w Mykenach dochodziła nawet do 12 m (przy grubości około 7 m), ale dzisiaj są one o około połowę niższe. Wznoszono je z bloków ciosanego kamienia o nieregularnych bokach, a znajdujące się pomiędzy nimi szczeliny wypełniano drobniejszymi kamieniami.

Rozmiar fortyfikacji, a w przypadku Myken również lokalizacja twierdzy, poddawały w wątpliwość możliwość wzniesienia ich siłą ludzkich rąk, co doprowadziło późniejszych Hellenów do wniosku, że tak jak prawi tradycja ich twórcami musieli być mitologiczni Cyklopi. Prawda była zapewne znacznie bardziej prozaiczna, a olbrzymie bloki kamienne na szczyt stromej skały wlekli, prawdopodobnie po usypanej z kamieni i piasku rampie, niezliczeni niewolnicy ponaglani batami.

Grecka stolica zbrodni: krwawe losy rodu Atrydów

Twierdza w Mykenach była siedzibą rodu Atrydów, którego przedstawicielem był król Agamemnon, naczelny wódz wszystkich Achajów (Greków) wyruszających na wojnę trojańską.

Historia tej dynastii, znanej z twórczości Homera oraz poetów dramatycznych, przepełniona była licznymi zbrodniami dokonanymi na łonie najbliższej rodziny.

Protoplastą Atrydów był Atreusz, syn Pelopsa (uważanego za organizatora pierwszych igrzysk olimpijskich), który przybył do Myken razem z rodzonym bratem Tiestesem niedługo po tym, jak obaj zostali wygnani przez ojca z powodu zabicia przyrodniego brata Chryzypa. Pelops na pożegnanie rzucił na nich na klątwę, naznaczając życie ich rodzin okrutnymi mordami.

Atreusz niedługo później wstąpił na mykeński tron. Sielanka nie trwała jednak zbyt długo - po jakimś czasie Tiestes uwiódł małżonkę brata, a ten w zemście zabił jego synów i podał mu pieczeń z ich ciał. Ostatecznie także samego Atreusza spotkała skrytobójcza śmierć zadana mu przez Ajgistosa (własnego bratanka, syna Tiestesa), który pomścił swych braci.

Nie mniej tragiczne były losy Agamemnona, syna Atreusza. Przed wyruszeniem na wojnę trojańską został on przymuszony do złożenia Artemidzie ofiary z własnej córki Ifigenii. Podczas dziesięcioletniego oblężenia Troi żona nieobecnego króla Klitajmestra wdała się w romans z Ajgistosem. Kochankowie mieli wystarczająco dużo czasu na przygotowanie planu pozbycia się prawowitego władcy - zamordowali go już w pierwszym dniu po jego bohaterskim powrocie do ojczyzny, a zbrodni tej mieli dopuścić się w trakcie uczty powitalnej.

Kolejnym aktem była zemsta Orestesa, syna Agamemnona, który po powrocie do Myken zgładził matkę oraz Ajgistosa. Zbrodnia ta ściągnęła na niego erynie, doprowadzając go do szaleństwa. Ostatecznie udało mu się od nich uwolnić, kończąc przy tym cykl zbrodni rodu Atrydów.

W sztuce pojawiło się kilka wersji wyjaśniających w jaki sposób udało się przerwać krąg mordów. Według tragedii Eumenid pióra Ajschylosa klątwę przerwali sami bogowie, którzy zorganizowali Orestesowi proces na wzgórzu Aresa w Atenach. Miał to być zresztą pierwszy proces sądowy w dziejach Grecji. Decyzję podejmowała rada przysięgłych składającą się z 12 ateńskich obywateli. Ich głosy za i przeciw egzekucji rozłożyły się po równo, a matkobójca został uniewinniony.

Odkrywca Schliemann i maska Agamemnona

Mykeny przez długie wieki były opuszczone, ale nigdy zagubione - w końcu ani przez moment warstwa ziemi czy błota nie pokryła w całości masywnych bloków kamiennych. Ruiny cytadeli przez cały czas znajdowały się na widoku - około 170 roku oglądał je (i szczegółowo opisał) Pauzaniasz, a po nim trafiało tu wielu innych podróżników.

Na odkrycie tajemnic siedziby rodu Atrydów trzeba było jednak poczekać aż do 1876 roku. Na światło dzienne wydobył je dopiero Heinrich Schliemann, niemiecki przedsiębiorca oraz archeolog-amator, który niesiony młodzieńczymi marzeniami rozpoczął poszukiwania legendarnych miast znanych mu z mitów oraz książek historycznych.

Schliemann już wcześniej dał się poznać z nieszablonowego myślenia, które doprowadziło go kilka lat wcześniej do odnaleziona zagubionej Troi, w poszukiwaniu której zamiast wnioskami badaczy kierował się twórczością Homera. Podobnie krytycznie podszedł do tłumaczeń zapisków geografa Pauzaniasza. Dotychczas uważano, że według antycznego podróżnika groby leżały poza murami cytadeli, co wskazywało na jeden z grobów kopułowych. Schliemann kwestionował jednak te wnioski i uparcie twierdził, że grobowce królewskie muszą znajdować się wewnątrz murów.

Po otrzymaniu zgody rozpoczął poszukiwania, które potwierdziły jego hipotezę. Tuż obok Lwiej Bramy odkopał nienaruszone groby szybowe skrywające jeden z największych skarbów archeologii. Znaleziono w nich wyroby ze złota (razem kilkanaście kilogramów!), srebra, brązy i terakoty. Dzięki temu odkryciu Mykeny w pełni zasłużyły na swój przydomek bogatych w złoto. Spis obiektów znalezionych przez Schliemanna wypełnił 206 stron druku dużego formatu.

Wśród skarbów była złota maska, którą Schliemann wziął za maskę pośmiertną samego Agamemnona. Ucieszony tym faktem wysłał nawet telegram, w którym z podnieceniem pisał "spojrzałem w twarz Agamemnona". Dziś wiemy jednak, że znaleziska grobowe pochodzą z XVI w. p.n.e., czyli poprzedzają wydarzenia wojny trojańskiej o około 400 lat.

W trakcie prac archeologicznych prowadzonych przez Schliemanna natrafiono też na wiele innych skarbów, w tym na tzw. wazę wojowników, która przedstawia maszerujących żołnierzy w strojach typowych dla późnego okresu mykeńskiego z włócznią, okrągłą tarcza, hełmem oraz skórzaną tuniką. Obecnie znajduje się ona w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Atenach.

Prace wykopaliskowe prowadzone przez Schliemanna były owocne, ale trwały zaledwie czternaście tygodni. W latach 1884-1902 wykopaliska nadzorował Grek Christos Tsountas, który na światło dzienne wydobył m.in. pozostałości po pałacu oraz podziemną cysternę.

Zwiedzanie Myken

Stanowisko archeologiczne (gr. Αρχαιολογικού Χώρου Μυκηνών) składa się z dwóch części: cytadeli wraz z muzeum oraz oddalonego o niecałej 400 m na południe Skarbca Atreusza. Obie atrakcje zwiedzamy kupując jeden wspólny bilet.

Na spokojne zwiedzenie całości warto zaplanować pomiędzy 90 a 120 minut. W miesiące letnie dobrze jest mieć ze sobą nakrycie głowy, wodę oraz wygodne obuwie. Trasa na szczyt cytadeli prowadzi pod górę i w gorący dzień może zmęczyć.

Ceny biletów oraz godziny otwarcia można znaleźć na oficjalnej stronie greckiego ministerstw kultury.

Skarbiec Atreusza

Skarbiec Atreusza należy do najwspanialszych przykładów architektury mykeńskiej. Jest to grobowiec kopułowy (inaczej tolos), wzniesiony na planie koła, zbudowany ze starannie przyciętych i ułożonych kamieni. Aż do końca XIX wieku uważano go za grób Agamemnona.

Budowla składa się z czterech części: otwartego korytarza flankowanego ścianami z ciosanych kamieni (dromos), monumentalnego wejścia (stomion), głównej komnaty przykrytej pozorną kopuła (tholos) oraz niewielkiego bocznego pomieszczenia. Budowla oddalona jest o kilkaset metrów od cytadeli i posiada oddzielne wejście.

Skarbiec Atreusza, podobnie jak pozostałe grobowce kopułowe, złupiono prawdopodobnie już w starożytności. Budowla przez tysiące lat znajdowała się na widoku i dawno przepadły wszystkie przechowywane w niej kosztowności oraz ślady mogące przybliżyć historię osoby w niej pochowanej.

Zanim wkroczymy do wnętrza grobowca warto zwrócić uwagę na pustą przestrzeń w formie trójkąta znajdującą się bezpośrednio nad wejściem.

Wspominał o niej chociażby Juliusz Słowacki w poemacie Grób Agamemnona.

Nad drzwiami grobu, na granitu zrębie Wyrasta dąbek w trójkącie z kamieni: Posadziły go wróble lub gołębie, I listkami się czarnemi zieleni - I słońca w ciemny grobowiec nie puszcza;

Lekkim zaskoczeniem może być fakt, że architekci umieścili ją tam celowo. Było to jedno z ciekawszych rozwiązań konstrukcyjnych tamtych czasów. Budowniczy mykeńscy doskonale zdawali sobie sprawę, że jeśli umieszczą coś ciężkiego na środku belki zamykającej od góry otwór wejściowy, to ona się prostu złamie. Belka taka nazywana jest fachowo nadprożem i żeby jej ulżyć pozostawiano nad nią pustą przestrzeń.

Fasada budynku ozdobiona była różnymi elementami rzeźbiarskimi. Niektóre z nich przechowywane są dziś w British Museum w Londynie oraz w Muzeum Archeologicznym w Atenach.

Mimo że wnętrze grobowca jest puste, to stojąc samotnie w jego środku możemy odczuć milczącą atmosferę dawnych czasów.

Cytadela w Mykenach. Co zobaczyć w trakcie zwiedzania?

Z potężnej niegdyś warownej twierdzy przetrwały jedynie ruiny. Na szczęście liczne tablice opisowe przybliżają nam historię budynków oraz opowiadają o związanych z nimi odkryciami archeologicznymi.

Kompleks nie jest aż tak rozległy i warto obejść go w całości. Po wejściu na szczyt akropolu czekać na nas będzie wspaniały widok na dzikie okoliczne pejzaże.

Poniżej opisaliśmy pokrótce wybrane zabytki cytadeli.

Brama Lwów

Niepodważalnym symbolem Myken jest Brama Lwów z około 1250 r. p.n.e. Jej ozdobą jest płaskorzeźba przedstawiająca dwie lwice opierające się o podstawę kolumny, będąca najstarszym monumentalnym reliefem zachowanym w Europie.

Motyw symetrycznie upozowanych lwów wywodzi się z kultury Wschodu i w tym przypadku mógł symbolizować monarszą władzę. Dawniej zwierzęta te musiały mieć głowy (wykonane prawdopodobnie ze steatytu), ale zostały one stracone na przestrzeni wieków. Właściwie to chyba tylko cudownym zrządzeniem losu nikt nigdy nie przywłaszczył sobie samej rzeźby, która przez ponad 3000 lat znajdowała się cały czas na widoku.

Warto też zwrócić uwagę na samą kolumnę, która miała istotny wpływ na zrozumienie historii sztuki II tysiąclecia p.n.e. Powtarza ona kształty architektury drewnianej - ponad architrawem (dolną częścią belkowania) widoczne są czoła belek, należących do drewnianego stropu (zwanego powałą).

Płaskorzeźba umieszczona została bezpośrednio nad wejściem i miała podobne zastosowanie jak pusta trójkątna przestrzeń w przypadku Skarbca Atreusza. Może to na pierwszy rzut oka wydawać się niespójne, ale jest ona znacznie lżejsza od zwykłego bloku kamiennego, dzięki czemu nie mogła złamać umieszczonej nad przejściem belki. Co więcej - jeśli dobrze przyjrzymy się nadprożu, to od razu zauważymy, że w środku jest ono wyższe niż po bokach, co dodatkowo ochrania punkt najbardziej podatny na złamanie.

W czasach mykeńskich brama posiadała podwójne drzwi. W środku mieściło się niewielkie pomieszczenie służące za ołtarz.

Szpichlerz

Po przekroczeniu Bramy Lwów z prawej stronie zobaczymy pozostałości po szpichlerzach z końca XIII stulecia p.n.e. przyłączonych do przebiegu muru cyklopowego. Przeznaczenie budowli odgadnięto na podstawie ziaren zbóż odnalezionych w jej piwnicy. W trakcie prac wykopaliskowych udało się odnaleźć też fragmenty naczyń ceramicznych.

Okręg grobowy A

Naprzeciwko szpichlerza odnajdziemy ruiny okręgu grobowego A, który od około XVI w. p.n.e. służył jako miejsce pochówku władców oraz członków rodziny królewskiej. W środku odkryto 6 grobów szybowych. Pięć z nich zbadał Schliemann w 1876 roku znajdując w środku bezcenne artefakty - w tym m.in. złote maski i napierśniki pośmiertne, broń, klejnoty, złote diademy czy setki złotych guzików. Oryginały odnalezionych obiektów wystawiane są dziś w Muzeum Archeologicznym w Atenach, a kopie najbardziej znanych eksponatów zobaczymy w mykeńskim muzeum.

Początkowo grobowiec stał poza obrębem murów obronnych. Dopiero około 1250 r. p.n.e. nastąpiło ich poszerzenie i włączono go w granice cytadeli. W tym czasie został on prawdopodobnie przykryty okrągłą obudową.

Wielka rampa, ruiny domów oraz dawne centrum kultowe

Od Lwiej Bramy w kierunku południowym odchodziła wielka rampa powstała w trakcie przebudowy wzgórza pod koniec XIII w. p.n.e., którą wykorzystywano w trakcie uroczystych procesji.

Kawałek dalej zobaczymy pozostałości po domach, w których odnaleziono wspomnianą przez nas wcześniej wazę wojowników.

Na południowo-zachodnim zboczu cytadeli odnaleziono ślady po kompleksie pięciu budynków sakralnych wzniesionych na początku XIII w. p.n.e., które w kolejnym stuleciu przekształcono w domy mieszkalne. Badający je archeolodzy natrafili na figurki z gliny oraz malowidło ścienne.

Akropol

Akropol w okresie mykeńskim stanowił serce cytadeli. To tu, na szczycie wzgórza, mieścił się kompleks pałacowy. Jego najbardziej reprezentacyjną częścią był megaron, pełniący funkcję administracyjnego i politycznego centrum królestwa. Megaronami nazywano budowle składające się z portyku, przedsionka (prodomos) oraz głównej izby (domos) z paleniskiem pośrodku. Główna izba posiadała okrągły otwór w dachu umożliwiający odprowadzanie dymu. Megarony architektonicznie uważane są za pierwowzór greckich świątyń. Pomieszczenie to było przeznaczone wyłącznie dla mężczyzn.

Badania archeologiczne dowiodły, że megaron został spalony już pod koniec XIII stulecia p.n.e., na długo przed najazdem Dorów. Wiedza o tym jak do tego doszło mogła by przybliżyć nas do odpowiedzi związanych z upadkiem całej cywilizacji. Częściowo odbudowano go w kolejnym stuleciu, ale nie odzyskał już nigdy dawnej chwały.

Większość ruin widocznych na akropolu pochodzi z XIII w. p.n.e., ale archeologom udało się odnaleźć również ślady świadczące o tym, że wzgórze było zamieszkane już we wczesnej epoce brązu (pomiędzy 3000 a 2000 p.n.e.).

Wzgórze pałacowe w Mykenach wykorzystywane było jeszcze na długo po upadku cywilizacji mykeńskiej. W czasach archaicznych wzniesiono na jego szczycie świątynię dedykowaną Atenie, którą przebudowano w epoce hellenistycznej. Niemal nic nie przetrwało jednak z architektury obu budynków.

Brama Północna

Brama Północna powstała w tym samym czasie co Brama Lwów, ale jest od niej znacznie mniejsza i skromniejsza. Z powodu niewielkiego rozmiaru nie było potrzeby wykorzystywać w jej przypadku trójkątnej wolnej przestrzeni nad nadprożem i zamiast tego po prostu nakryto ją masywną płytą.

Pierwotnie wewnątrz bramy znajdowało się przejście prowadzące w stronę megaronu. Posiadała ona też parę drewnianych drzwi.

Podziemna cysterna

Na wschodnim krańcu cytadeli odnajdziemy podziemną cysternę, stanowiącą jedno z najważniejszych osiągnięć architektury okresu mykeńskiego.

Cysterna powstała w XIII stuleciu p.n.e. i w celu jej zabezpieczenia trzeba było przesunąć granicę murów. Rezerwuar znajduje się na głębokości około 18 m. Co ciekawe, mimo że wejście do budowli znalazło się w obrębie cytadeli, to część podziemna wychodzi już poza jej granice.

Warto ją odnaleźć, a podczas dwóch wizyt w Mykenach zauważyliśmy, że mało kto do niej trafia. Największą atrakcją jest możliwość zejścia ciosanymi schodami w dół, ale pamiętajmy, że w środku panuje ciemność (bez latarki się nie obejdzie) i może być ślisko.

Grobowce kopułowe

W granicach stanowiska archeologicznego cytadeli znalazły się pozostałości po trzech grobowcach kopułowych. Niestety, żaden z nich nie przetrwał w stanie chociażby zbliżonym do słynnego Skarbca Atreusza.

Przy wejściu na teren wykopalisk odnaleziono dwa grobowce: Klitajmestry (nazwany tak na cześć żony Agamemnon, choć nie ma żadnych śladów na to, że mogła być faktycznie w nim pochowana) oraz Ajgistosa (nazwany imieniem kochanka królowej).

Tuż obok muzeum zobaczymy grobowiec Lwów z dobrze zachowanymi ścianami, ale bez dachu.

Muzeum

Po zwiedzeniu cytadeli (albo przed zwiedzeniem) możemy udać się do nowoczesnego, acz niewielkiego budynku muzeum. W środku zobaczymy m.in. makietę całego kompleksu, największy z odnalezionych fresków z okresu mykeńskiego czy repliki obiektów (w tym maskę Agamemnona) odnalezionych przez Schliemanna w grobach szybowcowych.

Oprócz nich na odwiedzających czekają wazy, figurki wotywne, różne obiekty codziennego użytku oraz tablice informacyjne (poświęcone na przykład pracom archeologicznym prowadzonym od końca XIX stulecia).

Dojazd i parking

Mykeny leżą we wschodniej części Peloponezu, na terenie historycznej krainy Argolidy.

Duży parking znajduje się tuż przy wejściu do cytadeli. Jego współrzędne to: 37.730405, 22.754202.

Drugi z parkingów mieści się przy Skarbcu Atreusza. Jego współrzędne to: 37.727418, 22.754616.