Mdina na Malcie - atrakcje i zwiedzanie Miasta Ciszy

Niewielka i w pełni ufortyfikowana Mdina (malt. L-Imdina) aż do XVI wieku oficjalnie pełniła funkcję stolicy Malty. Obecnie miasto zamieszkuje zaledwie kilkaset osób, lecz każdego dnia przybywają tu tłumy turystów pragnących pospacerować wąskimi średniowiecznymi uliczkami oraz zobaczyć fasady barokowych rezydencji.

Mdina nie znalazła się jeszcze na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO, ale cierpliwie czeka na swoją kolei na Liście Informacyjnej (ang. Tentative List).

Stare Miasto, Szlacheckie Miasto, a może Miasto Ciszy?

Mdina w swojej historii nosiła wiele nazw i przydomków. Początkowo nazywano ją Szlacheckim Miastem (Città Notabile), ponieważ to właśnie tu swoje domostwa posiadali członkowie maltańskiej klasy wyższej. Niektóre z miejskich rezydencji wciąż należą do potomków dawnej arystokracji.

Niedługo później, po Wielkim Oblężeniu w 1565 roku i wzniesieniu Valletty, Mdinę przemianowano na Stare Miasto (Città Vecchia). Przydomek ten miał odróżniać dawną stolicę od nowego centrum administracyjnego, które wzniósł Wielki Mistrz Zakonu, Jean de la Valette.

Obecnie Mdina nazywana jest najczęściej Miastem Ciszy (alternatywnie Cichym Miastem, ang. Silent City). Nazwa ta nie nawiązuje do żadnego mrocznego ani tajemniczego wydarzenia, a zwyczajnie do faktu, że za murami historycznej stolicy panuje cisza i spokój. Spacerując wąskimi uliczkami na pewno natrafimy na jeden ze znaków, który przypomina o mieszkańcach (tych jest zaledwie 250!) i zachęca odwiedzających do cichego zachowania.

Tej nieco sennej atmosferze sprzyja zakaz poruszania się po miasteczku samochodami (z wyjątkiem mieszkańców oraz osób pracujących na miejscu).

Jeśli odwiedzimy Mdinę rano lub bliżej wieczora, gdy tłumy turystów już odjadą, to spacerując wąskimi uliczkami usłyszymy co najwyżej stukot naszych kroków.

Mdina - zwiedzanie i wskazówki praktyczne

Mdina jest na tyle mała (jej całkowita powierzchnia to niecały kilometr kwadratowy), że nawet podczas krótkich odwiedzin powinniśmy móc zajrzeć w każdy jej zakamarek. Spacerując po Mdinie możemy się czasem poczuć tak, jakbyśmy znaleźli się w otwartym muzeum architektury.

Mimo tak niewielkiego rozmiaru miasto to oferuje kilka wartych uwagi atrakcji, które mogą wypełnić nam nawet pół dnia. Oprócz kościołów czy muzeów na odwiedzających czekają sklepiki z rzemiosłem oraz kawiarnie i restauracje. Według nas na odwiedziny Mdiny warto zaplanować od 2 do nawet 5-6 godzin, w zależności od tego, czy planujemy odwiedzać muzea.

A kiedy najlepiej odwiedzić dawną stolicę? Na pewno warto pospacerować po mieście pod koniec dnia, gdy większość turystów już dawno odjedzie, kiedy Mdina najlepiej udawania, że w pełni zasługuje na swój przydomek Cichego Miasta.

Poniżej zebraliśmy listę różnorodnych atrakcji oraz budynków wartych uwagi. Na pewno nie jest to lista kompletna i zachęcamy do samodzielnego "zgubienia" się w gąszczu przejść i uliczek.

Co warto zobaczyć w Mdinie? Największe atrakcje i zabytki

Brama Miejska oraz Brama Greków - punkty wejściowe do Mdiny

Mdina jest miastem w pełni ufortyfikowanym. Na jej teren możemy wkroczyć jedną z dwóch bram. Do wyboru mamy główną, barokową Bramę Miejską (malt. il-Bieb tal-Imdina), a także mniej imponującą Bramę Greków (malt. Bieb il-Griegi).

Pierwszą z nich wzniesiono dopiero na początku XVIII wieku. Jej budowę zainicjował Wielkie Mistrz Zakonu, Antonio Маnoel de Vilhena. Zastąpiła ona średniowieczny system wejścia, składający się z trzech niezależnych bram.

Do Bramy Miejskiej prowadzi kamienny most. Struktura składa się z ozdobnego portalu oraz znajdujących się nad nim pomieszczeń dla straży. Nad wejściem widoczne są herby miasta oraz de Vilheny.

Po przekroczeniu bramy możemy odwrócić wzrok i spojrzeć na trzy postacie umiejscowione bezpośrednio nad portalem. Przedstawiają one świętych związanych z miastem - na środku stoi św. Paweł; otaczają go św. Publiusz (po lewej, wspomnieliśmy o nim więcej w dalszej części artykułu) oraz św. Agata (po prawej).

Druga z bram, Brama Greków, znajduje się trochę na uboczu. Mimo że jej zewnętrzny portal jest efektem barokowej przebudowy z 1724 roku, to zachowała ona swój średniowieczny charakter. Brama swoją nazwę zawdzięcza greckiej społeczności, która mieszkała bezpośrednio za nią.

Zdjęcia: 1. Brama Greków; 2. Jedna z wąskich uliczek.

Ogrody Howarda - jeden z największych parków na Malcie

Paradoksalnie Mdina może pochwalić się jednym z największych ogrodów na Malcie, w którym możemy odpocząć na jednej z ławek lub zwyczajnie pospacerować.

Park ten wytyczono w nietypowym miejscu - w suchej fosie leżącej pomiędzy Mdiną i Rabatem. Dzięki takiemu położeniu podczas spaceru będziemy mogli lepiej przyjrzeć się murom oraz bastionom.

Ogrody swoją nazwę otrzymały na cześć zmarłego w 1925 roku Josepha Howarda, pierwszego premiera Malty.

Pałac Vilhena (Muzeum Historii Naturalnej) oraz Torre dello Standardo

Po przekroczeniu Bramy Miejskiej od razu natrafimy na dwa ważne zabytki. Po lewej stoi barokowa wieża Torre dello Standardo, która zastąpiła wcześniejszą średniowieczną strukturę. W jej wnętrzu mieści się punkt informacyjny.

Po prawej stronie znajduje się jeden z najwspanialszych miejskich pałaców - wzniesiony w XVIII wieku Pałac Vilhena (malt. Il-Palazz De Vilhena), którego projektantem był urodzony w Paryżu Charles François de Mondion. Budowla charakteryzuje się monumentalnym dziedzińcem oraz fasadą z elementami neoklasycznymi. Na dziedziniec wchodzimy przez dekoracyjny łuk.

W XIX oraz XX wieku pałac pełnił funkcję szpitala i sanatorium, a od 1973 roku mieści się w nim maltańskie Muzeum Historii Naturalnej (ang. National Museum of Natural History). Sama placówka jest warta polecenia przede wszystkim tym czytelnikom, którzy są zainteresowani florą, fauną oraz geologią archipelagu Wysp Maltańskich.

Zdjęcia: 1. Wieża Torre dello Standardo; 2. Jedna z wąskich uliczek.

Katedra św. Pawła - barokowy klejnot Mdiny

Ozdobą Mdiny jest barokowa katedra św. Pawła (malt. Il-Katidral Metropolitan ta’ San Pawl) z przełomu XVII i XVIII wieku. Za jej projekt odpowiedzialny był pochodzący z Malty architekt Lorenzo Gafa, który na kartach historii zapisał się jako twórca około dwudziestu barokowych świątyń na Malcie i Gozo.

Wartym docenienia jest fakt, że budowlę wzniesiono w niecałe 10 lat (1696–1705). Pośpiech ten wymusiła nadzwyczajna sytuacja - wcześniejsza średniowieczna katedra została niemal całkowicie zniszczona w 1693 roku podczas tragicznego trzęsienia ziemi na Sycylii, którego skutki dotarły też na Maltę.

Spójrz w górę

Spoglądając na fasadę świątyni z placu katedralnego możemy zauważyć, że na obu wieżach zainstalowano po zegarze. Jeden z nich wskazuje godzinę oraz minutę, a drugi służy jako kalendarz. Co ciekawe, dwa wskazujące różną godzinę zegary (jeden poprawną, drugi przeciwnie) nie są niczym niespotykanym na Malcie - według lokalnej tradycji chciano tym zmylić samego diabła, który miał nie wiedzieć, o której dokładnie godzinie odbywa się msza święta.

Wnętrze katedry wyróżnia barokowe bogactwo zdobień. Można nawet pokusić się o stwierdzenie, że jest to skromniejsza wersja konkatedry świętego Jana w Valletcie. Podłogę wypełniają kolorowe memoriały i grobowce z marmuru, a boczne kaplice i sklepienie nawy głównej ozdabiają różnorodne freski oraz obrazy, z których część powstała w pracowni Mattia Pretiego.

Będąc na miejscu nie zapomnijmy zajrzeć na zakrystię oraz obejrzeć XVI-wiecznych drewnianych drzwi, które słuzyły jako wejście do wcześniejszej, średniowiecznej katedry. W kaplicy Najświętszego Sakramentu warto zwrócić uwagę na ikonę Maryi z dzieciątkiem.

Muzeum katedralne

Kupując bilet do katedry otrzymujemy także możliwość zwiedzenia Muzeum katedralnego (ang. Mdina Cathedral Museum), mieszczącego się w sąsiednim pałacu z pierwszej połowy XVIII wieku.

Ten imponujący barokowy budynek powstał dzięki staraniom biskupa Alpherana de Bussan i pierwotnie pełnił funkcję seminarium, w którym uczyli się przyszli klerycy. Budowla charakteryzuje się jednak takim przepychem, że można pomylić ją z rezydencją któregoś z najbogatszych maltańskich rodów.

Niektórym czytelnikom perspektywa wizyty w muzeum katedralnym może wydać się mało pociągająca, ale placówka w Mdinie nie jest typowym muzeum sakralnym i może pochwalić się imponującą kolekcją obiektów historycznych oraz dzieł sztuki. Nie bez przyczyny muzeum w Mdinie uważane jest za jedno z najciekawszych muzeów przykościelnych w Europie.

W trakcie zwiedzania muzeum zobaczymy m.in.:

• Uratowane obiekty ze średniowiecznej katedry, którą zniszczyło trzęsienie ziemi - m.in. idealnie zachowany drewniany chór, najstarszy dzwon na Malcie (z 1370 roku) czy poliptyk z ołtarza głównego, który przedstawia św. Pawła.
• Kolekcję numizmatyczną, w której znajdują się monety znalezione na obszarze całej wyspy - od okresu starożytnego (artefakty fenickie, greckie czy duża kolekcja monet rzymskich), przez okres średniowiecza (m.in. monety bizantyjskie, arabskie i normańskie), aż po monety z ostatnich kilkuset lat.
• Drzeworyty i miedzioryty Albrechta Dürera (oraz cztery falsyfikaty stworzone przez Marcantonio Raimondiego), ryciny Rembrandta.
• 15 srebrnych posągów przedstawiających apostołów, które wykonał w latach 1741-1743 włoski złotnik (a właściwie srebrnik) Antonio Arrighi. Artysta tworząc te niesamowite dzieła wzorował się na marmurowych statuach z Arcybazyliki świętego Jana na Lateranie.
• Pięknie zdobione księgi chóralne, manuskrypty (najstarsze z XI wieku), listy papieskie.
• Mapę Malty z XVI wieku, obrazy przedstawiające Vallettę oraz statki przybywające na wyspę.
• Monumentalne schody prowadzące na 2 piętro, stary refektarz (jadalnię) oraz kaplicę.

Plac katedralny i neogotycka Casa Gourgion

Plac katedralny jest centralnym i najważniejszym punktem w mieście. Jego ozdobą są wspomniane wcześniej katedra oraz dawne seminarium (obecnie muzeum katedralne), ale warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden z budynków - wzniesiony w stylu neogotyckim Casa Gourgion. Jego projektantem był znany maltański architekt Andrea Vassallo, który pracował na przełomie XIX i XX wieku, i zasłynął z projektu bazyliki Ta' Pinu na Gozo.

Budynek Casa Gourgion znajduje się po północnej stronie placu katedralnego i łatwo go rozpoznać, gdyż różni się całkowicie od sąsiednich zabudowań.

Plac Mesquita (Pjazza Mesquita) - śladami serialu Gra o Tron

Ten urokliwy plac ze studnią pośrodku może wydać się znajomy wszystkim fanom serialu Gra o Tron. To właśnie tu znajdowało się wejście do przybytku Petyra Baelisha, i to tu miała miejsce konfrontacja Neda Starka z Jaime Lannisterem.

Aby tam trafić wystarczy zboczyć nieco z opisanej w kolejnym punkcie ulicy Villegaignon.

Ulica Villegaignon: główna mdińska arteria

Ulica Villegaignon (malt. Triq IL Villegaignon) jest główną arterią Mdiny, która prowadzi przez całe miasto - od południa na północ. Spacerując nią miniemy warte uwagi pałace oraz budynki sakralne.

Niektóre z budynków, na które warto zwrócić uwagę:

• Kaplica św. Agaty (ang. Chapel of St Agatha) - na samym początku trasy (ruszając od południa) stoi niewielka kaplica dedykowana świętej Agacie. Świątynię wzniesiono według projektu Lorenzo Gafy. Jej wnętrze jest proste, ale warto zwrócić uwagę na obraz przedstawiający św. Agatę za głównym ołtarzem (oryginał znajduje się w muzeum katedralnym).
• Budynek Banca Giuratale z XVIII wieku, który pełnił dawniej funkcję siedziby rady miejskiej, a obecnie działa w nim archiwum. Za projekt pałacu odpowiadał francuski architekt Charles François de Mondion, który zaprojektował również Bramę Miejską.
• Pałac św. Sofii (Palazzo Santa Sofia) - jest to prawdopodobnie najstarszy budynek w mieście (a dokładniej jego parter, ponieważ pierwsze piętro dobudowano w XX wieku) i jednocześnie najlepiej zachowany obiekt z okresu średniowiecza. Na jednym z okiem możemy zaobserwować wygrawerowany rok 1233, który może być datą wzniesienia budynku. Pałac św. Sofii znajdziemy po minięciu Placu św. Pawła (malt. Pjazza San Pawl), na końcu którego stoi katedra.
• Kościół Zwiastowania Pańskiego (malt. Knisja tal-Lunzjata) oraz klasztor Karmelitów (ang. Carmelite Priory) - kościół zakonu Karmelitów wraz z klasztorem wzniesiono już po tragicznym trzęsieniu ziemi z 1693 roku. Świątynia wyróżnia się bogatymi dekoracjami i zdobieniami. Klasztor natomiast jest jedynym obiektem tego typu na Malcie, który dostępny jest dla odwiedzających. Turyści mogą zajrzeć do środka i podziwiać kunszt barokowej architektury (m.in. klasztorny refektarz).

Zdjecia: 1. Kaplica św. Agaty; 2. Kościół Zwiastowania Pańskiego i klasztor Karmelitów - Mdina, Malta

Pałac Falson (Palazzo Falson)

Nieopodal północnego krańca Mdiny natrafimy na średniowieczny Pałac Falson (Palazzo Falson), będący jednym z najstarszych budynków w mieście. Zabytek swoją obecną nazwę zawdzięcza rodzinie Falsone, pierwszym udokumentowanym właścicielom rezydencji.

Pałac powstał w XIII wieku jako jednokondygnacyjna rezydencja, a swoją obecną, dwupiętrową formę otrzymał podczas przebudowy dwa stulecia później. Fasada budowli również pochodzi z XV wieku. O ważności pałacu świadczy fakt, że za swoją siedzibę obrał go Philippe Villiers de l’Isle Adam, pierwszy Wielki Mistrz Zakonu Maltańskiego.

Na przestrzeni wieków pałac kilkukrotnie zmieniano i dostosowywano do gustów nowych właścicieli. Jednym z ostatnich mieszkańców był Olof Frederick Gollcher (1889-1962), kapitan armii brytyjskiej, a jednocześnie kolekcjoner i artysta. Gollcher wprowadził do budynku wiele zmian (dodał na przykład kilka dekoracyjnych elementów do dziedzińca) i zapragnął, żeby w przyszłości jego rezydencja była otwarta dla szerszej publiczności.

Bastion Square - punkt widokowy na wyspę

Kierując się do końca ulicy Villegaignon trafimy na jeden z bastionów. Dawniej, w czasach średniowiecznych, każdego wieczora gromadziło się na nim nawet kilkudziesięciu mężczyzn, którzy pełnili służbę i pilnowali miasta przed niespodziewanym atakiem piratów.

Współcześnie bastion służy jako świetny punkt widokowy na okolicę. Na północ od Mdiny rozciągają się pola uprawne, a wytężając wzrok będziemy w stanie dostrzec także kopułę słynnej Rotundy w Moście czy Morze Śródziemne.

Historia

Starożytne Melite

Myśląc o Malcie trudno wskazać miejsce z bogatszą historią niż niewielka Mdina. Pierwszą osadę założyli tu Fenicjanie już około VIII wieku p.n.e. i nazwali ją Maleth. Wybór lokalizacji nie był przypadkowy - położenie na wzgórzu, a do tego w sercu wyspy, umożliwiało obserwację całej okolicy.

Aż do drugiej połowy III wieku p.n.e. Malta znajdowała się w sferze wpływów Kartaginy. Zaraz po wybuchu II wojny punickiej w 218 roku p.n.e. władzę nad wyspą uzyskali jednak Rzymianie, którzy skromne Maleth przemianowali na Melite i stworzyli miasto z prawdziwego zdarzenia.

Rzymskie Melite było zdecydowanie większe niż obecna Mdina i rozciągało się obszar dzisiejszego Rabatu. Dosłownie kilka kroków od murów miejskich (już na terenie Rabatu) odnaleziono pozostałości po rzymskiej willi (Domvs Romana), w tym imponującą mozaikę podłogową.

Arabska Medina

Po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego historia miasta (jak i całej Malty) potoczyła się podobnie do innych obszarów leżących w północnej części basenu Morza Śródziemnego. Władzę nad wyspą naprzemiennie sprowały różne siły, w tym Bizantyjczycy, Arabowie, Normanowie oraz władcy hiszpańscy.

Największe zmiany przypadły na okres rządów arabskich. Wydzielili oni miasto do obecnych rozmiarów (oddzielając je od sąsiedniego Rabatu), a następnie całkowicie przebudowali i ufortyfikowali (wytyczając zachowany do dziś układ miasta). Od tego momentu nazywali je Mediną, co było standardową nazwą dla ufortyfikowanych dzielnic w arabskich miastach.

Po wyparciu Arabów nazwę Medina skrócono do Mdina. Okres średniowieczny przyniósł jednak kres starożytnej zabudowie, po której nie przetrwał do naszych czasów żaden widoczny ślad.

Przybycie na wyspę joannitów - Mdina

Od starożytności do początku XVI wieku Mdina pełniła funkcję stolicy wyspy. Warto jednak pamiętać, że w tym czasie było to w zasadzie jedyne maltańskie miasto z prawdziwego zdarzenia. Dopiero przybycie na wyspę Kawalerów Maltańskich w 1530 roku odmieniło charakter wyspy.

Philippe Villiers de l’Isle Adam, pierwszy Wielki Mistrz Zakonu na Malcie, wkroczył do Mdiny w trakcie uroczystej procesji i na placu przed katedrą oficjalnie przejął zwierzchnictwo nad wyspą. Ku zaskoczeniu mieszkańców szpitalnicy nie rozgościli się w Mdinie, a zamiast tego przenieśli wszystkie jednostki administracyjne do leżącej na wybrzeżu niewielkiej osady Birgu (więcej: Trzy Miasta (Birgu, Cospicua, Senglea) na Malcie). W efekcie tej decyzji Mdina już na zawsze pozostała spokojnym miastem zamieszkanym przez maltańską szlachtę.

W drugiej połowie XVII i w pierwszej połowie XVIII wieku Mdinę kilkukrotnie przebudowano. W tym czasie odnowiono mury i bramy miejskie, wzniesiono też barokowe fasady i pałace. Największym impulsem do przebudowy było tragiczne trzęsienie ziemi z 1693 roku, po którym najważniejsze z budynków znalazły się w ruinie.

Po barokowej transformacji zniknęło wiele atrybutów średniowiecznej zabudowy dawnej stolicy. O okresie sprzed przybycia szpitalników na Maltę przypominają nam przede wszystkim wąskie uliczki, średniowieczne mury oraz charakterystyczny układ miasta.