Katedra w Uppsali - historia, zwiedzanie, zabytki

Katedra w Uppsali to największa budowla sakralna w całej Skandynawii, posiada najwyższą wieżę kościelną w Szwecji o wysokości 118,70m (jest w trzeciej dziesiątce najwyższych kościołów świata) i stanowi podręcznikowy przykład architektury gotyckiej. Poznaj historię jednego z najważniejszych kościołów tamtych ziem.

Historia katedry w Uppsali

Początki

Pierwsza chrześcijańska katedra powstała w Gamla Uppsala najprawdopodobniej na miejscu dawnej pogańskiej świątyni. O istnieniu chramu, w którym składano ofiary wspominają Adam z Bremy i Saxo Gramatyk ("gdy [Staerkodder] przebywał w Uppsali, a w tym czasie miało tam miejsce składanie ofiar"). Katolicki kościół budowano od XI do XII wieku, ale już w połowie wieku XIII został on strawiony przez pożar. Podjęto decyzję o budowie nowej świątyni w miejscu oddalonym o kilka kilometrów od Gamla Uppsala. Dawną katedrę odbudowano, ale straciła ona dotychczasową rangę – siedziba biskupów została przeniesiona do Östra Aros (którą to nazwę zmieniono na Uppsala).

Trzech patronów

Nowa świątynia oddana została pod opiekę trzem świętym:

• św. Eryk ( -1161) – Mimo tego, że ten szwedzki król nazywany jest świętym nigdy nie został oficjalnie kanonizowany. Ten średniowieczny władca próbował nawrócić Finów organizując przeciw nim krucjaty. Zarówno jednak te działania, jak i misja biskupa Henryka (również świętego) nie przyniosły wymiernych skutków. Władca zginął zamordowany (według starszych źródeł w bitwie) z polecenia duńskiego króla Magnusa. Spoczywa na terenie uppsalskiej katedry.
• św. Olaf (995-1030) – Władca Norwegii zasłużony w chrystianizacji kraju. Próby zaprowadzania nowej wiary przydały mu jednak tyluż zwolenników co i wrogów. Ci ostatni na czele z królem Danii Kanutem doprowadzili do wygnania Olafa i jego późniejszej śmierci w bitwie pod Stiklestad.
• św. Wawrzyniec ( -258) – Niektóre źródła podają św. Larsa – chodzi jednak o tę samą osobę. Lars to po prostu szwedzka wersja tego imienia (Wawrzyniec to po łacinie Laurentius). Jeden z męczenników pierwszych wieków według legendy usmażony na rozgrzanej do czerwoności kracie.

Francuscy mistrzowie

W popularnych opracowaniach znajdziecie informacje, że uppsalskiego giganta zaprojektował Étienne de Bonneuil, jeden z mistrzów zatrudnionych przy budowie katedry Notre-Dame w Paryżu. To nie do końca prawda – Bonneuil przybył do Uppsali ok. 1288 roku, kiedy budowa trwała w najlepsze. Najprawdopodobniej więc Bonneuil z jakiś bliżej nieznanych powodów zastąpił dotychczasowego architekta i kontynuował rozpoczęte dzieło. Sprowadzenie mistrza (z orszakiem uczniów) z tak odległego kraju było poważną inicjatywą i mogło poważnie uszczuplić budżet budowniczych. Sytuację uratowali szwedzcy studenci z Paryża, którzy zrzucili się na opłacenie eskapady Bonneuila. Początkowo katedrę budowano z kamienia, jednak olbrzymie koszta transportu sprawiły, że budowniczy zmuszeni byli przerzucić się na cegły. Spod ręki Francuza wyszły kaplice okalające prezbiterium, południowa i północna część transpetu oraz obejście ołtarza (tzw. ambit). Najprawdopodobniej Bonneuil nie dożył końca budowy – pracę dokończył jeden z uczniów mistrza. Konsekracji dokonano w 1435 roku (choć na budowniczych czekało jeszcze wzniesienie wież).

Nowe barbarzyństwo czy harmonijna restauracja?

Katedra w Uppsali kilkakrotnie padała ofiarą pożarów. Dlatego też w XIX wieku kapituła zdecydowała się na odnowienie świątyni. Zadanie to powierzono szwedzkiemu architektowi Helgo Zettervallowi. Ten przedstawiciel historyzmu, pozostając pod silnym wpływem Eugena Viollet-le-Duca, hołdował puryzmowi. Dążył do czystości stylu, usuwając wszelkie dodatki powstałe w innych epokach. Elementy, których z braku źródeł odtworzyć się nie dało, zastępował własnymi projektami. I właśnie te wykończenia budzą dziś największe kontrowersje. Krytykowano użycie cementu zamiast cegieł, jak również wygląd wież, które Zettervall zmodyfikował. Najzagorzalsi krytycy okrzyknęli dzieło architekta "nowym barbarzyństwem" – mimo to jednak zmiany pozostały i katedrę w takiej formie możemy oglądać do dziś.

Królowie, święci i... naukowcy - najważniejsze osobistości pochowane w katedrze

Katedra w Uppsali jest miejscem pochówku wielu znanych Szwedów. Poza wspomnianym wcześniej św. Erykiem wieczny spoczynek znaleźli w niej:

• św. Brygida Szwedzka (1303-1373) – w katedrze w Uppsali znajdują się relikwie świętej. Zakonnica, mistyczka i założycielka zakonu brygidek. Jej liczne przepowiednie były znane w całej Europie. Po ich wrażeniem pozostawał Władysław Jagiełło, gdyż święta miała przepowiedzieć klęskę zakonu krzyżackiego.
• Gustaw I Waza (1523-1560) – władca, który doprowadził do zerwania unii kalmarskiej (tj. do wyodrębnienie się niepodległej Szwecji ze zjednoczonej wcześniej Skandynawii). Jego panowanie przypadło na czasy reformacji. Król opowiedział się po stronie protestantów i wprowadził w kraju luteranizm. Dzień jego wyboru jest szwedzkim świętem narodowym.
• Katarzyna Jagiellonka (1526-1583) – polska królewna, córka Zygmunta Starego, żona Jana Wazy. Przez wiele lat była wraz z mężem więziona w zamku w Turku przez Eryka XIV. Tam urodziła przyszłego władcę Polski – Zygmunta Wazę. Nad jej nagrobkiem umieszczono fresk z wyobrażeniem Krakowa.
• Karol Linneusz (1707-1778) – szwedzki biolog, który zreformował nauki przyrodnicze w dziele "Systema Naturae" dokonując klasyfikacji gatunków. Popularne powiedzenie głosiło "Bóg stworzył, Linneusz usystematyzował".

Zwiedzanie Katedry w Uppsali - na co zwrócić uwagę?

• Kaplica z grobem Karola Linneusza (druga licząc od wejścia kapica w lewej nawie) oraz pomnik (tuż przy wejściu do głównej, po lewej).

• Barokowa ambona (konserwowana w 1710 roku).

• Organy z 1710 roku, będące największymi organami w Szwecji z tego okresu.

• Kaplica Najświętszej Marii Panny / Kaplica Wazów - pochowany tam jest Gustaw Waza wraz z żonami. W tej samej kaplicy spoczywa także jego syn, Jan III Waza (Johan III), wraz z żoną. Ta średniowieczna kaplica zdobiona jest przez malowidła ścienne z lat 30. XIX wieku, opowiadające historię życia Gustawa Wazy.

• Relikwie św. Eryka znajdujące się w Kaplicy Finsta, położonej po lewej stronie Kaplicy Wazów.

• Kaplica rodu Sture - położona obok Kaplicy Finsta pełni rolę małego wewnętrznego kościoła katedry, w której każdego dnia odbywają się msze św. oraz nabożeństwa.

• Kaplica Jagiellonów - średniowieczna zakrystia i kapitularz przebudowane na końcu XVI wieku na kaplicę pogrzebową dla Katarzyny Jagiellonki.

• Malowidła ścienne w Prezbiterium Wysokim przedstawiające życie Jezusa, apostołów oraz innych znanych z historii chrześcijaństwa postaci.

• Witraże nad trzema bramami katedry nawiązujące do tajemnicy Trójcy Świętej:
  • nad Bramą św. Eryka (nad wejściem głównym Katedry);
  • nad Bramą św. Larsa (prawa nawa);
  • nad Bramą św. Olofa (lewa nawa);

• Grób z czerwonego granitu naukowca i mistyka religijnego - Emanuel'a Swedenborg'a (1688 - 1722) - będącego założycielem sekty religijnej swedenborgianów.

• Zbrojownia - pierwsze pomieszczenie dostępne po przekroczeniu progów świątyni. Jego nazwa wzięła się od zostawianej zbroi, ponieważ odwiedzający katedrę musieli tutaj niegdyś pozostawiać swoje orężę. Mieściła się tutaj także kaplica chrzcielna i kaplica duszpasterska. Po lewej stronie znajdziemy sklepik z pamiątkami oraz dział informacji. Można tutaj również zakupić bilety do skarbca.

Skarbiec

W katedralnym Skarbcu można podziwiać dużą ilość tkanin średniowiecznych (kolekcja ta uważana jest za jedną z najcenniejszych w Europie), a także przedmioty ze srebrnej komnaty oraz z grobów królewskich.

Do najważniejszych eksponatów należą:

• miecz odzyskany z grobu Gustawa Wazy;
• rapier - rękojeść z pozłacanego żelaza odzyskana z trumny Jana III Wazy;
• złota korona z szafirami i perłami odzyskaną z trumny Katarzyny Jagiellonki;
• złota korona odzyskana z trumny Jana III Wazy;
• srebrna korona z perłami królowej Katarzyny Stenbock, trzeciej żony Gustawa Wazy;

Katedra w Uppsali - zwiedzanie i informacje praktyczne

Katedra jest darmowa i otwarta dla zwiedzających - aktualne godziny otwarcia najlepiej sprawdzić tutaj. Na spokojne zwiedzenie wnętrza warto zarezerwować sobie nawet pół godziny.

Skarbiec

Biletowany jest natomiast Skarbiec, znajdujący się w północnej wieży kościoła. Wejście do niego znajduje się obok kasy biletowej. W skarbcu spędzimy dodatkowe trzydzieści minut.

Na górę zawiezie nas winda, jednak pomiędzy poziomami skarbca chodzimy już po schodach. Aktualne godziny otwarcia oraz ceny znajdziecie na oficjalnej stronie.

Jak dojść do Katedry ze stacji kolejowej?

Katedra położona jest w odległości nieco ponad kilometra od stacji kolejowej w mieście Uppsala. Aby do niej dojść należy ruszyć w kierunku rzeki Fyrisån, trasa pieszo powinna zająć nam około 15 minut.