Katedra św. Jakuba w Szybeniku - zwiedzanie, historia, zabytki
Katedra św. Jakuba (Katedrala sv. Jakov) należy do największych atrakcji Szybenika i na swoją listę miejsc do odwiedzenia powinni wpisać ja wszyscy miłośnicy architektury oraz historii wybierający się do Chorwacji.
Eksperci UNESCO, którzy w 2000 roku wpisali katedrę na listę światowego dziedzictwa, określili ją jako "unikatowa i wyjątkowa budowla, w której z powodzeniem połączono elementy gotyckie i renesansowe". Nie ma w tym zdaniu odrobiny przesady - świątynia ta w pełni zasługuje na docenienie.
Historia katedry św. Jakuba w Szybeniku
W 1298 roku Szybenik otrzymał prawa miejskie oraz własną diecezję. Niewielki kościół św. Jakuba szybko okazał się za mały dla rozrastającego się miasta. Budowę nowego rozpoczęto w 1431 roku dzięki staraniom biskupa Bogana Pulšića. Pierwsi architekci: Francesco di Giacomo, Antonio Di Pierpaolo Busato i Lorenzo Pincino pochodzili z Wenecji i działali do roku 1440.
Na skutek problemów finansowych prace wstrzymano na około rok po czym zatrudniono mistrza Giorgio da Sebenico (Juraj Dalmatinac), którego wizja na trwałe odcisnęła się na wyglądzie katedry. Mieszczanie doszli do wniosku, że projekt jest mało reprezentacyjny więc architekt dobudował nawy, baptysterium i absydę. Za materiał posłużył wyłącznie kamień pozyskiwany z chorwackich wysp (m.in. Brač i Krk). Giorgio pracował w Szybeniku do swojej śmierci w 1473 roku.
Kolejnym kierownikiem prac został Niccolò di Giovanni Fiorentino, który dokończył fasadę, prezbiterium oraz kierując się wskazówkami poprzednika, zbudował wspaniałą ośmiokątną kopułę. Następni architekci dokonali już tylko niewielkich zmian. Całość konsekrowano w roku 1555.
Katedra została ostrzelana podczas wojny o niepodległość Chorwacji przez serbską flotę wojenną. Naprawa uszkodzeń dachu potrwała kilka lat - okazało się, że współcześni budowniczy nie potrafią odtworzyć systemu łączeń kamiennych płyt jakie stosował Giorgio da Sebenico (Juraj Dalmatinac). W kilku miejscach trzeba było użyć cementu (Giorgio de Sebenico nie stosował zaprawy!). Mimo to kilka lat później budowlę wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Architektura
Katedra jest charakterystyczną dla średniowiecza (i wczesnego renesansu) konstrukcją bazylikową, na planie krzyża łacińskiego, nakrytą kopułą.
Według jednej z koncepcji Giorgio da Sebenico (Juraj Dalmatinac) zaprojektował świątynię tak aby linie jakie można przeprowadzić z niej ku innym znanym budowlom ówczesnego świata tworzyły pentagram. Oś główna łączyła katedrę świętego Jakuba z nieistniejącym dziś kościołem Zbawiciela w Szybeniku oraz katedrą św. Jana w Trogirze (oraz z Jerozolimą). Oś poprowadzona od portalu z lwami wskazywała na miasto Szybenik, a z drugiej strony na miasto Siponto (powiązany z Szybenikiem dzięki szlakom handlowym). Linie poprowadzone przez rogi naw bocznych wskazują na bazylikę św. Marka w Wenecji oraz bazylikę Haga Sophia.
Koncepcja ta potrzebuje naukowego opracowania, ale świadczyć za nią może fakt, że symbol pentagramu został umieszczony przez architekta w szybenickim baptysterium. Pamiętajmy też, że w średniowieczu pentagramowi nie nadawano aż tak mrocznych znaczeń jak dziś (uważano go za symbol doskonałości oraz pięciu ran Chrystusa).
Historycy sztuki dostrzegają nowatorskość rozwiązań zastosowanych przy budowie dachu (którego kształt określa się czasem jako podobny do dna łodzi) i kopuły (wzorowanej na słynnej katedrze we Florencji).
Co ciekawe, nawy główna i boczne nadają fasadzie kształt koniczyny, który w architekturze XV wieku pojawiał się niezwykle rzadko.
Katedra św. Jakuba - zwiedzanie i zabytki
Wnętrze
Ciemne wnętrze kościoła (wynik zanieczyszczeń - stopniowo usuwanych) na pierwszy rzut oka wydaje się puste i pozbawione ozdób. Jednak w środku zachowało się kilka godnych uwagi zabytków.
Wymienić należy przede wszystkim sarkofagi i grobowce tutejszych biskupów np. Ivana II Stafilicia po lewej stronie od wejścia (stanowisko piastował w latach 1528-1557, dokonał poświęcenia katedry), kamienne stalle czy barokowy ołtarz.
Jednak prawdziwym arcydziełem sztuki rzeźbiarskiej późnego średniowiecza jest baptysterium z chrzcielnicą Giorgio da Sebenico (Juraj Dalmatinac). Nikłe światło wydobywa z mroku rzeźby świętych ze Starego i Nowego Testamentu. W centralnym punkcie, tuż nad misą chrzcielną artysta wyrzeźbiła Boga Ojca z Duchem Świętym w otoczeniu aniołów.
Fasada
Na zewnątrz warto zwrócić uwagę na rzeźby umieszczone poniżej kopuły: św. Jakuba (patrona), św. Marka (patrona Wenecji) oraz św. Michała triumfującego nad diabłem (herb Szybenika).
W portalu nad wejściem głównym przedstawiono Chrystusa unoszącego dłoń w geście błogosławieństwa, w portalu lewej nawy Adama i Ewę oraz rzeźby lwów. Zdaniem badaczy lwy mogą pochodzić ze starszego romańskiego kościoła lub powstały podczas pierwszego etapu wznoszenia katedry (ich autorem mógł być Bonin z Mediolanu).
Jednym z najciekawszych zabytków są głowy 71 szybenickich mieszczan, które zdobią absydy oraz część ściany północnej i wschodniej. Najprawdopodobniej przedstawiają one wpływowych mieszkańców miasta i/lub donatorów budowy.
Przy lewej absydzie dostrzeżemy dwa putta (aniołki) pod stopami, których widnieje podpis budowniczego Giorgio da Sebenico (Juraj Dalmatinac).
Pomnik architekta znajduje się obok głównego wejścia do katedry. Autorem statuy jest słynny chorwackiego rzeźbiarz Ivana Meštrović.
Katedra św. Jakuba w Szybeniku - informacje praktyczne
Wstęp do katedry jest płatny, ale cena biletu należy do umiarkowanych.
