Katedra we Fromborku - zwiedzanie, zabytki, historia

Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku to jeden z najważniejszych zabytków Warmii i Mazur. Katedra stoi na zabudowanym niczym średniowieczna warownia wzgórzu katedralnym, górującym nad sąsiednim Zalewem Wiślanym.

W naszym artykule przybliżymy Wam zarówno historię katedry, jak i jej najważniejsze zabytki.

Historia

Pierwszy stojący tu kościół był najprawdopodobniej drewniany. W 1329 roku biskup Henryk II Wogenap rozpoczął wznoszenie obecnej gotyckiej, murowanej świątyni. Nie wiemy kto sporządził projekt i kto kierował budową, chociaż dokumenty z końca XIV wieku jako budowniczego wymieniają kanonika Lifharda z Datteln. Historycy zaznaczają jednak, że najprawdopodobniej chodziło tu o kogoś, kto zarządzał funduszem na poczet budowy, a nie architekta całego założenia. Kościół ukończono w roku 1388 za rządów biskupa Henryka III Sorboma. W 1551 roku od uderzenia pioruna zapalił się dach - zniszczenia były na tyle duże, że kapituła musiała zwrócić się do Gdańska z prośbą o przysłanie rzemieślnika, który podejmie się odbudowy. Prace remontowe wykonali mistrz Galen z Brabantu i gdańszczanin Mikołaj Nitsch.

Mimo częstych najazdów (wojny z Krzyżakami i ze Szwecją) oraz pożarów zabytek przetrwał do naszych czasów w prawie niezmienionej formie. Jeden z nielicznych wyjątków to dobudowanie w 1735 roku barokowej kaplicy Zbawiciela (lub św. Teodora z Amasei i Wszystkich Świętych) z polecenia biskupa Krzysztofa Andrzeja Jana Szembeka. W latach 1839-41 katedra została odrestaurowana przez Augusta Bertrama i Ferdynanda Quasta. Szeroko zakrojone prace związane były z przygotowaniami do obchodów 500-lecia katedry. Następnie zdecydowano się wykonać nowe polichromie - neogotyckie malowidła stworzył elbląski malarz Justus Bornowski. Co ciekawe podczas prac odkryto fragmenty malowideł gotyckich, które… przemalowano tak aby współgrały z nowymi freskami.

W czasie działań wojennych katedra została poważnie uszkodzona, ale jej stan zachowania był lepszy niż reszty zabudowań na wzgórzu katedralnym. Ze względu na zmiany granic trzeba było też zmienić przynależność diecezjalną katedry (przed wojną Frombork należał do metropolii wrocławskiej). Wprawdzie siedziba biskupów została przeniesiona do Olsztyna, ale tutejsza świątynia zatrzymała swój tytuł, a w roku 1965 została ogłoszona bazyliką mniejszą.

Architektura

Pod względem architektonicznym mamy tu do czynienia z ciekawym przykładem trójnawowego kościoła halowego bez transeptu. Całość nakrywa sklepienie gwiaździste. Do wnętrza wiodły niegdyś kruchta zachodnia i zbudowana w XVI wieku kruchta południowa (dziś miejsce zakupu biletów).

Grób Mikołaja Kopernika

Zwiedzając katedrę warto zwrócić uwagę na Grób Mikołaja Kopernika. Poszukiwania grobu słynnego astronoma trwały dość długo i choć w 2010 roku ogłoszono, że szczątki Mikołaja Kopernika zostały poprawnie zidentyfikowane, to wielu badaczy nadal wyraża wątpliwości co do tego gdzie spoczął autor "O obrotach sfer niebieskich". Pierwsze epitafium Mikołaja Kopernika wystawił biskup Marcin Kromer, jednak nie zachowało się ono do naszych czasów. Drugie ufundowano w 1735 roku i wystawiono na pierwszym filarze nawy północnej. Wprowadziło to nieco zamieszania wśród badaczy, którzy od XIX wieku poszukiwali zaginionej trumny.

Nadzieję na jej odnalezienie miał już Napoleon Bonaparte, ale pierwsze poważne prace przeprowadzili dopiero niemieccy uczeni (spod posadzki w okolicach kaplicy Szembeka wydobyto nawet kilka trumien). Punktem wyjścia do poszukiwań była hipoteza, wedle której kanoników chowano obok ołtarzy, którymi opiekowali się oni za życia. Ustalono, że Kopernik opiekował się ołtarzem św. Krzyża (dawn. św. Wacława) i tam też w 2005 roku rozpoczęto poszukiwania. Archeolodzy wydobyli kilka szkieletów, z których jeden uznano za należący do starca (Kopernik zmarł w wieku ok. 70 lat). Wykonano wizualizację twarzy oraz pobrano materiał DNA. Dzięki temu, że pomiędzy stronami ksiąg należących do Kopernika (zrabowanych przez Szwedów w 1626 roku) odnaleziono pojedyncze włosy możliwe było kontynuowanie badań genetycznych. Ich wyniki zostały zinterpretowane jako potwierdzające tożsamość Mikołaja Kopernika. Efektem badań był ponowny pogrzeb uczonego, jaki odbył się w 2010 roku.

Istnieje jednak grupa badaczy podważających dotychczasowe ustalenia (wskazują oni na m. in. zawodność metody rekonstrukcji twarzy lub fakt, że obok ołtarza św. Krzyża znaleziono także kości kobiety i kanonika Andrzeja Gąsiorowskiego, który opiekował się innym ołtarzem). Mimo tych wątpliwości turyści mogą dziś obejrzeć domniemany grób Mikołaja Kopernika - położony obok wejścia przez kruchtę południową. Spod przeszklonej części posadzki widać trumnę i współczesny portret Mikołaja Kopernika. Obok umieszczono wykonany z czarnego kamienia pomnik poświęcony astronomowi.

Co warto zobaczyć w katedrze we Fromborku?

Ołtarz Madonny Fromborskiej (Naszej Fromborskiej Pani)

Dawny główny ołtarz katedry dziś znajduje się na północnej ścianie świątyni. Wykonano go na początku XVI wieku, podczas II wojny światowej został poważnie uszkodzony (dodatkowo prace rekonstrukcyjne nieco zmieniły jego wygląd). W jego centralnej części znajduje się imponująca rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem (tak zwana "madonna apokaliptyczna" z księżycem pod stopami) otoczonej przez wiernych kultem.

Ołtarz i stalle

W prezbiterium zachował się, pochodzący z XVIII wieku ołtarz z malowidłem wyobrażającym Wniebowzięcie NMP. Wykonany z marmuru zabytek (z drewnianymi rzeźbami) ufundowany został przez Adama Stanisława Grabowskiego. Przed ołtarzem możemy zobaczyć świetnie zachowane stalle kanonickie, pochodzące z XVIII wieku oraz częściowo zrekonstruowane, mniejsze stalle gotyckie. To właśnie tutaj podczas mszy zasiadali warmińscy kanonicy, fromborscy księża i biskupi.

Organy

Prawdziwą dumą bazyliki są monumentalne organy. Pierwszy taki instrument został zrabowany przez Szwedów. W latach 80. XVIII wieku gdański organmistrz Daniel Nitrowski zbudował nowe organy. W latach 30. rozpoczęto remont wysłużonego instrumentu - ze względu na jego zły stan zachowano jedynie barokowy prospekt, pod którym powstały nowe organy. Poważne zniszczenia przyniosła II wojna światowa, dlatego w latach 1960-68 konieczna była gruntowna renowacja. Latem organizowane są tu słynne koncerty organowe w ramach Międzynarodowego Festiwal Muzyki Organowej.

Kaplica Zbawiciela (Kaplica św. Teodora z Amasei i Wszystkich Świętych)

Kaplica powstała w XVIII wieku z polecenia ówczesnego biskupa warmińskiego Krzysztofa Andrzeja Jana Szembeka. Hierarcha przygotował kaplicę jako miejsce kultu zgromadzonych relikwii oraz własnego pochówku. Była to jedyna tak duża ingerencja w plan katedry fromborskiej. Iluzjonistyczne, barokowe malowidła wykonał Maciej Jan Meyer z Fromborka. Za najważniejsze ze zgromadzonych tu relikwii uznano szczątki św. Teodora z Amasei (żołnierz i męczennik z czasów starożytnych), którego widzenie stało się tematem malowidła umieszczonego na kopule. W centrum ołtarza znajduje się XVIII-wieczny obraz przedstawiający Chrystusa adorowanego przez świętych.

Epitafia

Na terenie kościoła zachowało się ponad sto epitafiów i płyt nagrobnych. Najstarsze epitafium (częściowo zatarte) poświęcone jest biskupowi Henrykowi Flemingowi, który zmarł w 1300 roku. Warto zwrócić uwagę na dwie identyczne płyty z okresu baroku, przedstawiające kościotrupa z klepsydrą. Znajdują się one w nawie północnej (poświęcona kanonikowi Janowi Zachariaszowi Szolcowi) oraz w nawie południowej (dziekan Stanisław Bużeński). Za jedno z najcenniejszych uznawane jest epitafium kanonika Bartłomieja Boreschowa - o niezwykłej formie tonda (czyli koła) z napisem w otoku i malowaną sceną ze zmarłym modlącym się do Matki Bożej w rajskim ogrodzie, w towarzystwie św. Marii Magdaleny.

Kaplica św. Jerzego (tzw. polska)

Powstała najprawdopodobniej w XIV wieku jeszcze przed wielkim pożarem katedry (po prawej stronie od południowego wejścia). W 1639 roku biskup Mikołaj Szyszkowski nakazał wygłaszanie tutaj kazań w języku polskim, stąd inna nazwa tego obiektu.

Zwiedzanie katedry - informacje praktyczne

Zwiedzanie kościoła jest płatne. Koszt biletów: 14 złotych bilet normalny, 11 złotych bilet ulgowy.

Możemy również wybrać się na zwiedzanie i koncert organowy: 20 złotych bilet normalny, bilet ulgowy: 17 zł. Dzieci do lat 6 - bilet bezpłatny. W tym przypadku dobrym pomysłem może być rezerwacja biletów online na oficjalnej stronie muzeum.