Kaszuby: atrakcje, zabytki, kuchnia. Rozbudowany przewodnik po regionie.

Kaszuby (Kaszëbë) to region zajmujący zachodnią część województwa pomorskiego, ciągnący się od Bałtyku aż po Bory Tucholskie, należący do najbardziej zróżnicowanych obszarów naszego kraju.

Kaszuby to nie tylko malownicza przyroda, ale też wioski i miasteczka z tradycyjną zabudową, skanseny, pozostałości po Krzyżakach i średniowieczne obwarowania, muzea ludowe i etnograficzne, a nawet kamienne kręgi i kurhany usypane przez Gotów zamieszkujących te ziemie w pierwszych stuleciach po Chrystusie.

W naszym przewodniku opisaliśmy największe atrakcje Kaszub, a także te mniej znane. Niemałą część naszego życia spędziliśmy na Pomorzu, więc mieliśmy okazję zwiedzić sporo miejsc. W dalszej części artykułu przedstawiliśmy nasze ulubione przysmaki kuchni kaszubskiej oraz wspomnieliśmy pokrótce o historii i tradycji regionu.

Jak zwiedzać Kaszuby?

Kaszuby są tak rozległe, że trudno jest zwiedzić je w ciągu jednego weekendu. Aby poznać ten region bardziej dogłębnie, warto poświęcić na to co najmniej tydzień. Najlepiej też zdecydować się na "objazdówkę", ponieważ z uwagi na odległości, dojazdy z jednej bazy mogą być męczące.

Północna część Kaszub to przede wszystkim malownicze klifowe wybrzeże, które niektórym czytelnikom może kojarzyć się z nieco przaśnymi kurortami wakacyjnymi. Wystarczy jednak oddalić się od plaż leżących bezpośrednio przy miejscowościach turystycznych, żeby odnaleźć dzikie lub mniej oblegane tereny.

Kaszuby środkowe i południowe należą z kolei do najmniej wyeksplorowanych turystycznie regionów Polski. Mało kto (oprócz mieszkańców województwa pomorskiego i najbliższych okolic) zdaje sobie sprawę z uroków tych obszarów. Większą część tutejszego krajobrazu wypełniają malownicze jeziora, lasy oraz parki krajobrazowe, które uzupełnione są przez urokliwe drewniane zabudowania, zamki krzyżackie, muzea lokalnej kultury, a nawet tajemnicze kamienne kręgi i kurhany.

W granicach Kaszub leżą też Gdańsk, Gdynia oraz Sopot, ale w naszym przewodniku celowo je ominęliśmy.

ZDJĘCIA: 1. Wieża widokowa - Kaszubskie Oko (Gniewino); 2. Nowa latarnia morska - Rozewie; 3. Lisi Jar (Jastrzębia Góra).

Co warto zobaczyć na Kaszubach? Największe atrakcje oraz zabytki

Hel i Półwysep Helski - fokarium, piaszczyste plaże, malownicze lasy

Wąski i długi na 35 kilometrów Półwysep Helski (inaczej Mierzeja Helska) jest jednym z najbardziej nietypowych wytworów natury nad polskim morzem. Jego północną stronę zajmuje szeroka i piaszczysta plaża, podczas gdy centralna część półwyspu oraz południowe wybrzeże są niemal w całości zalesione.

Przez półwysep przechodzi linia kolejowa. Przy stacjach kolejki rozwinęło się kilka popularnych kurortów wakacyjnych, m.in.: Chałupy, Jastarnia czy Jurata.

Co nie powinno dziwić - w sezonie wakacyjnym plaże przy stacjach kolejowych oraz miasteczkach turystycznych są zatłoczone, a same centra tychże przepełnione są ulicznymi kramami oraz zapachem frytek i kebabów.

Jeśli jednak udamy się dalej, to nie powinniśmy mieć problemu z odnalezieniem większego fragmentu plaży tylko dla siebie. Czytelnikom w dobrej formie fizycznej możemy polecić spacer wzdłuż wybrzeża (np. z Jastarni na Hel). Uważajmy tylko na słońce, które podczas tak długiej trasy może dać nam się we znaki.

Położony na samym końcu półwyspu Hel oferuje turystom najwięcej atrakcji innych niż plażowanie. Najbardziej znane jest słynne fokarium, w którym możemy zobaczyć podopiecznych Stacji Morskiej Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego. Największe zainteresowane wzbudzają pokazy karmienia fok, odbywające się dwa razy dziennie.

Inną atrakcją Helu jest Muzeum Rybołówstwa, które mieści się w XV-wiecznym kościele św. Piotra i Pawła. Nawet jeśli nie planujemy zaglądać do środka, to warto rzucić okiem na bryłę budowli oraz drewnianą dzwonnicę. W środku zobaczymy modele statków oraz różnorodne eksponaty związane z morzem.

Szlak fortyfikacji militarnych na Półwyspie Helskim

Na zalesionym terenie półwyspu zachowały się też pozostałości po umocnieniach z pierwszej połowy XX wieku. Spacerując lasem możemy natrafić na wieżyczki strażnicze, bunkry czy baterie artyleryjskie.

Najważniejsze obiekty przekształcono w muzea. Pozostałe budowle nie są w najlepszym stanie, ale osoby zainteresowane wojskowością powinny ruszyć około 10-kilometrowym szlakiem prowadzącym pomiędzy najlepiej zachowanymi (i dostępnymi dla turystów) obiektami.

Słowiński Park Narodowy: wydmy, skansen Kluki, jeziora Łebsko i trasy spacerowe

Nie bez przyczyny Słowiński Park Narodowy jest jedną z najpopularniejszych atrakcji Kaszub oraz całego polskiego wybrzeża. Niemal każdy chciałby zobaczyć malownicze ruchome wydmy, przypominające swoim wyglądem bezkresną białą pustynię (Wydma Łącka w różnych materiałach promocyjnych nazywana jest czasami polską Saharą).

Zanim wybierzemy się do SPN warto wcześniej przygotować sobie plan i zapoznać się z topografią rezerwatu. Na miejscu czekać na Was będzie kilka atrakcji. Najważniejsze z nich to:

• Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach - niezwykle malowniczy skansen, w którym dowiemy się jak żyli i pracowali Słowińcy - luterańscy sąsiedzi Kaszubów. Skansen rozciąga się po obu stronach głównej ulicy wsi Kluki i jego znakiem rozpoznawalnym są kryte trzciną domy w kratę.
• Wydma Łącka, która swoim wyglądem przypomina pustynię z białego piasku,
• Wydma Czołpińska - mniej popularna z wydm, która całkowicie różni się od poprzedniej rzeźbą oraz ukształtowaniem terenu,
• latarnia morska w Czołpinie,
• wysokie na blisko 115 m n.p.m. wzgórze Rowokół, gdzie znajdziemy wieżę widokową, a które dawniej wykorzystywano jako naturalną latarnię morską (na szczycie pagórka palono ogień).

Atrakcji jest tyle, że spokojnie można tu spędzić większość dnia! Więcej informacji o zwiedzaniu Słowińskiego Parku Narodowego znajdziecie w naszym artykule: Słowiński Park Narodowy: wydmy, skansen wsi słowińskiej oraz inne atrakcje.

Wdzydzki Park Krajobrazowy: malownicze jeziora, pierwszy skansen na ziemiach polskich

Wdzydzki Park Krajobrazowy jest jednym z największych sekretów Kaszub. Jego serce stanowi Krzyż Jezior Wdzydzkich, jak nazywa się cztery połączone ze sobą jeziora: Radolne, Gołuń, Jelenie oraz Wdzydze. Te ostatnie nazywane jest czasem Kaszubskim Morzem.

ZDJĘCIA: Widok z wieży widokowej we Wdzydzach (Wdzydzki Park Krajobrazowy)

WPK wypełniony jest dzikimi terenami, poprzecinanymi przez ponad 200 kilometrów szlaków pieszych oraz rowerowych. Na terenie rezerwatu znalazło się też kilka tradycyjnych wiosek - w tym niezwykle urokliwa wieś Juszki, z zachowanymi tradycyjnymi drewnianymi domostwami krytymi trzciną.

Na terenie wsi Wdzydze znajduje się najstarszy utworzony na terenach polskich skansen. Kaszubski Park Etnograficzny jest dziełem życia małżeństwa Gulgowskich - skromnego nauczyciela Izydora oraz jego małżonki Teodory. Na terenie skansenu zebrano kilkadziesiąt przykładów lokalnej zabudowy: drewniane chaty i zagrody (w tym domy z podcieniami), kościoły czy dwa wiatraki. Podczas wizyty w muzeum możemy skosztować też ruchanek, czyli popularnych na Kaszubach racuchów.

Więcej informacji o rezerwacje znajdziecie w naszym artykule Wdzydzki Park Krajobrazowy: atrakcje, restauracje, noclegi

ZDJĘCIA: Skansen we Wdzydzach.

Kościerzyna: brama do Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego

Bramą do Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego jest Kościerzyna, średniej wielkości miasto, mogące pochwalić się kilkoma atrakcjami: Muzeum Ziemi Kościerskiej, Muzeum Akordeonu, Muzeum Kolejnictwa czy wystawą starych amerykańskich samochodów (American Old Cars).

W mieście zachował się też średniowieczny układ rynku wraz z odchodzącymi od niego uliczkami, ale najstarsze budynki na terenie starego miasta datowane są na XIX wiek. Jest to idealne miejsce na krótki, 2-3 godzinny pobyt.

Więcej: Kościerzyna: atrakcje, muzea, gra miejska. Co warto zwiedzić?

Kompleks klasztorny w Kartuzach oraz Muzeum Kaszubskie

Położone pomiędzy jeziorami oraz lasami Kartuzy swoją nazwę zawdzięczają zakonowi Kartuzów, którzy pod koniec XIV wieku założyli tu swoją kartuzję.

Z historycznego kompleksu klasztornego przetrwało kilka zabudowań. Najważniejszym zabytkiem jest wzniesiona w latach 1385-1405 kolegiata pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Świątynia wyróżnia się nietypowym i unikalnym dachem w kształcie... wieka od trumny. Wnętrze kościoła ozdabiają bogato rzeźbione barokowe stalle oraz gotycki ołtarz w jednej z kaplic.

Tuż obok kościoła stoi dawny refektarz (jadalnia), w którym obecnie działa kawiarnia. Inną z pozostałości zespołu poklasztornego jest erem, jak nazywano miejsca zamieszkania zakonników.

W Kartuzach działa też Muzeum Kaszubskie, prezentujące zbiory etnograficzne oraz kolekcję sztuki ludowej.

ZDJĘCIA: Wnętrze kolegiaty w Kartuzach.

Szwajcaria Kaszubska: jeziora, wzgórza i lasy

Szwajcaria Kaszubska to potoczne określenie centralnej części Pojezierza Kaszubskiego, charakteryzującego się licznymi zalesionymi pagórkami, malowniczymi jeziorami oraz tradycyjnymi wsiami.

Sercem regionu jest Kaszubski Park Krajobrazowy, a jedynym miastem w jego granicach są wspomniane wcześniej Kartuzy. Krajobraz Szwajcarii Kaszubskiej wypełniają liczne pagórki, z których rozpościera się widok na bliższą i dalszą okolicę.

ZDJĘCIA: Widoki z wieży widokowej Wieżyca.

Niektóre z atrakcji i zabytków Szwajcarii Kaszubskiej:

• Wieża widokowa na wysokiej na blisko 330 m górze Wieżyca (najwyższym wzniesieniu na obszarze Niziny Środkowoeuropejskiej),
• Wiatrak na górze Sobótka w Ręboszewie,
• Droga Kaszubska - malownicza droga prowadząca wzdłuż jezior Szwajcarii Kaszubskiej,
• Muzeum Ceramiki Kaszubskiej oraz pracownia Neclów w Chmielnie,
• Sanktuarium w Sianowie.

Przez Szwajcarię Kaszubską przechodzi też duża część Szlaku Kaszubskiego (oznakowanego na czerwono szlaku pieszego). Szlak łączy ze sobą Kaszubski Park Krajobrazowy z opisanym przez nas w dalszej części artykułu Wdzydzkim Parkiem Krajobrazowym. Jego długość całkowita to 138 km.

Więcej informacji o Szwajcarii Kaszubskiej i Kartuzach znajdziecie w artykule Szwajcaria Kaszubska: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca.

Kamienne kręgi w Węsiorach: tajemnicze cmentarzysko Gotów

Zapewne każdy słyszał o kamiennych kręgach Stonehenge w Anglii, ale nie każdy wie, że na Pomorzu zobaczymy wcale nie mniej tajemnicze struktury. Kamienne kręgi oraz liczne kurhany są częścią odkrytych cmentarzysk Gotów, którzy w pierwszych wiekach naszej ery przemierzyli Bałtyk i zakładali swoje osady na ziemi pomorskiej.

Niewiele dziś o nich wiadomo. Źródła pisane są nieliczne, a cała nasza wiedza opiera się na badaniach archeologów. Na terenie Pojezierza Kaszubskiego przetrwało kilka gockich cmentarzysk, z których najbardziej znane znajduje się w lesie nieopodal wsi Węsiory. Na terenie stanowiska archeologicznego zobaczymy kilka kręgów: jeden usypany został w całości z kamieni, a pozostałe otoczone są sterczącymi z ziemi głazami. Pomiędzy kręgami usypano kilkadziesiąt kurhanów, czyli grobów w formie niewielkiej górki.

Wejście na teren stanowiska archeologicznego jest darmowe. Kawałek wcześniej znajduje się płatny parking, z którego po kilku minutach dojdziemy na miejsce.

Bardziej szczegółowe informacje (współrzędne parkingu czy wskazówki dojścia na miejsce) umieściliśmy w naszym artykule o Szwajcarii Kaszubskiej

Lębork: średniowieczne obwarowania i secesyjne kamienice

Lębork jest jednym z tych miast, w którym zetkniemy się z bogatą historią regionu. Podczas spaceru po najstarszej części miasta zobaczymy m.in.:

• dobrze zachowane średniowieczne mury wraz ze słynną Basztą Bluszczową,
• pozostałość po zamku krzyżackim (obecnie mieści się w nim sąd, ale sam budynek niestety nie przypomina już średniowiecznej warowni),
• historyczny spichlerz,
• ulicę Staromiejską z secesyjnymi i eklektycznymi kamieniczkami,
• neogotycki ratusz, do którego przylega dawny skarbiec,
• kościół św. Jakuba z XIV wieku, we wnętrzu którego znajduje się tabernakulum z figurami wykonanymi z kości słoniowej.

Historyczne centrum Lęborka obejdziemy w około godzinę. Trasa zwiedzania prowadzi wzdłuż przebiegu dawnych murów miejskich. Jeśli mamy więcej czasu, to możemy zajrzeć też do jednego z dwóch muzeów powstałych w odrestaurowanych wieżach (wejście darmowe) oraz do Muzeum Miejskiego mieszczącego się w historycznej kamienicy mieszczańskiej.

Władysławowo - Rozewie (latarnia morska) - Jastrzębia Góra

Czytelnikom preferujących długie spacery możemy polecić wędrówkę plażą z Władysławowa do Jastrzębiej Góry, z przerwą na wizytę w rezerwacie przyrody Przylądek Rozewski oraz na zobaczenie dwóch latarni morskich.

Trasa nie należy do trudnych, ale w słoneczny dzień warto mieć ze sobą nakrycie głowy oraz krem przeciwsłoneczny.

Jeśli rozpoczynamy od stacji kolejowej we Władysławowie, warto tak zaplanować nasz spacer w stronę plaży, aby minąć dom wakacyjny należący w przeszłości do gen. Józefa Hallera (tzw. Hallerówka, obecnie w środku mieści się muzeum) oraz przespacerować po Alei Gwiazd Sportu.

ZDJĘCIA: 1. Dolina Chłapowska; 2. Hallerówka (Władysławowo).

Po dotarciu na plażę ruszamy w stronę przylądka Rozewie. Trasa jest przyjemna i prowadzi wzdłuż malowniczych, acz niewysokich klifów. Po drodze możemy skręcić na chwilę w Dolinę Chłapowską i zobaczyć niewielki wąwóz, ale większość czytelników nie będzie raczej nim zachwycona.

ZDJĘCIA: Rezerwat Rozewie - leśna ścieżka z plaży do latarnii.

Na niemal całej długości przylądka Rozewie stworzono betonowe umocnienie, po których idziemy aż do wejścia na teren rezerwatu. Po skręceniu w lewo, czekać na nas będzie lekkie podejście leśną ścieżką. Po dotarciu na górę znajdziemy się przed osadą latarników, gdzie zobaczymy dwie latarnie morskie.

ZDJĘCIA: 1. Pomnik upamiętniający powrót ze Szwecji Zygmunta III Wazy (Jastrzębia Góra); 2. Stara latarnia (Rozewie); 3. Nowa latarnia (Rozewie).

Stara latarnia (Latarnia Moska Rozewie I) powstała w 1822 roku i po wielu modernizacjach działa do dziś. Obok niej zobaczymy kilka odnowionych budynków, które dawniej były częścią osady latarników. Na latarnię możemy się wdrapać - z góry rozpościera się przyjemny widok na okolicę. W budynku latarni działa też niewielkie Muzeum Latarnictwa Morskiego.

Nowa latarnia (Latarnia Morska Rozewie II) powstałą w 1875 roku i była wykorzystywana przez 35 lat. W 1910 roku została jednak wyłączona z eksploatacji.

Po zwiedzeniu osady latarników najlepiej ruszyć dalej ulicą Leona Wzorka, a następnie ulicą Rozewską na zachód. Po przejściu około 800 metrów dojdziemy do wejścia do Lisiego Jaru. Jest to niezwykle malowniczy, porośnięty lasem bukowym i długi na około 350 metrów wąwóz, którym wrócimy z powrotem na plażę. W 1932 roku przy wejściu do wąwozu ustawiono obelisk z czarnym orłem na szczycie, nawiązujący do lokalnej legendy, według której właśnie w tym miejscu na ląd wyszedł Zygmunt III Waza, który rozbił się nieopodal brzegu podczas nieudanej wyprawy po koronę szwedzką.

Po powrocie na plażę ruszamy dalej w kierunku centrum Jastrzębiej Góry. Warto w tym miejscu wspomnieć, że kurort powstał na wysokim klifie. Jeśli chcielibyśmy przejść się z plaży do miasteczka, to będzie na nas czekać około 300 stopni do pokonania.

ZDJĘCIA: Władysławowo - Aleja Gwiazd i Sportu.

Na terenie Jastrzębiej Góry postawiono pomnik-obelisk nazwany Gwiazdą Północy. Symbolizuje on całkiem niedawne odkrycie, że to właśnie na terenie Jastrzębiej Górze znajduje się najbardziej na północ wysunięty punkt linii brzegowej polskiego wybrzeża.

Z Jastrzębiej Góry możemy wrócić do Władysławowa z powrotem plażą lub trasą leśną prowadzącą wzdłuż drogi wojewódzkiej numer 215. Jeśli pokonana dotychczas trasa wydaje nam się zbyt krótka, możemy pójść dalej w kierunku Karwi, i dopiero tam rozpocząć podróż powrotną.

Jezioro Żarnowieckie: Kaszubskie Oko oraz skansen zagrody wiejskiej

Jezioro Żarnowieckie kojarzone jest przede wszystkim z elektrownią wodną oraz z niezrealizowanymi planami budowy pierwszej w Polsce elektrowni atomowej. Nie każdy zdaje sobie jednak sprawę, że obszar ten może pochwalić się także walorami turystycznymi - nieopodal znajdziemy dwie warte uwagi atrakcje.

Jedną z nich jest Kaszubskie Oko, czyli wysoka na 44 m wieża widokowa wraz z otaczającym ją kompleksem rekreacyjnym. Z tarasu widokowego (znajdującego się na wysokości 36 m) rozpościera się widok na jezioro i okolicę.

Na szczyt wieży możemy wejść pieszo (do pokonania jest ponad 200 schodów) lub wjechać windą (kupując droższy bilet). Otaczający wieżę kompleks nastawiony jest na rodziny z dziećmi - na młodszych odwiedzających czekają place zabaw oraz makiety stolemów (legendarnych olbrzymów) i dinozaurów.

Druga atrakcja związana jest historią regionu. W miasteczku Nadole utworzono skansen o nazwie Zagroda Gburska i Rybacka, w którym możemy obejrzeć XIX-wieczne gospodarstwo wraz z zabudowaniami. Do zobaczenia są m.in.: stara chata rybacka, stodoła, piec chlebowy, wędzarnia, kierat, łódki rybackie, stodoła czy obora.

Słupsk: zabytki, murale oraz największa w Polsce kolekcja dzieł plastycznych Witkacego

Słupsk należy do najciekawszych turystycznie miast północnej Polski. Miasto może pochwalić się wieloma zabytkami oraz bogatą historią. Na turystów czekają m.in.:

• Zamek Książąt Pomorskich w którym mieści się współcześnie Muzeum Pomorza Środkowego, gotyckie bramy,
• młyn będący jednym z najstarszych obiektów przemysłowych na ziemiach polskich, neogotycki ratusz z tarasem widokowym,
• Baszta Czarownic, we wnętrzu której na śmierć czekały kobiety uznane za czarownicę,
• kościół mariacki z krzywą więżą.

Chlubą Słupska jest odrestaurowany Biały Spichlerz we wnętrzu którego utworzono galerię sztuki mogącą pochwalić się największą kolekcją prac plastycznych Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Innym wyróżnikiem miasta są murale pokrywające liczne fasady oraz przejścia na całym obszarze centrum. Najmłodsi turyści (choć nie tylko) mogą ruszyć śladami Niedźwiadków Szczęścia, uroczych i pomalowanych tematyczne rzeźb ustawionych w różnych punktach Słupska.

Więcej: Słupsk: atrakcje, zabytki, ciekawe miejsca. Co warto zwiedzić i zobaczyć?

Bytów: zamek krzyżacki oraz inne zabytki

Największą atrakcją Bytowa jest odrestaurowany zamek krzyżacki, w murach którego mieszczą się obecnie: Muzeum Zachodniokaszubskie, biblioteka miejska, hotel oraz restauracja..

Zamek, którego bogata historia sięga przełomu XIV i XV wieku, pełnił na przestrzeni wieków różne funkcje. Był siedzibą książąt pomorskich, sądu, urzędu skarbowego, a nawet mieściło się w nim schronisko dla młodzieży. Z każdym stuleciem budowla niszczała. Na szczęście w XX wieku zamek odrestaurowano i przywrócono do dawnej świetności. Bez większej przesady można stwierdzić, że jest to jedna z najlepiej wyglądających dawnych krzyżackich twierdz na Pomorzu. Północną ścianę zamku zamykają dwie wieże: prostopadłościenna Prochowa oraz okrągła Młyńska.

Nawet jeśli nie planujemy zwiedzać muzeum, to warto przespacerować się po zamkowym dziedzińcu oraz przejść wokół murów. Przy wieży Młyńskiej przetrwała jedyna kompletnie zachowana wisząca toaleta z czasów krzyżackich.

Tuż obok wejścia do twierdzy wzniesiono ceglany gmach sądu, czym nawiązano do historii zamku.

ZDJĘCIA: 1. Ruiny kościoła św. Katarzyny (Bytów); 2. Zamek w Bytowie; 3. Część wewnętrznego dziedzińca Zamku w Bytowie.

W trakcie odwiedzin Bytowa warto zwrócić uwagę jeszcze przynajmniej na dwa zabytki. Kilka kroków od rynku znajdziemy ruiny kościoła św. Katarzyny, który spłonął w pożarze w 1945 roku. Po wzniesionej na początku XVIII wieku jednonawowej świątyni pozostały zaledwie fundamenty oraz wieża, we wnętrzu której działa niewielkie muzeum skupiające się na historii miasta.

Drugi z zabytków oddalony jest kawałek od centrum miasta. Jest to wzniesiony w 1884 roku ceglano-kamienny most kolejowy nad rzeką Borują, którego architektura wzorowana była na rzymskich akweduktach.

Przez długi czas wśród lokalnej ludności rozpowszechniona była legenda, że konstrukcja została przeklęta z powodu nieszczęśliwego wypadku (podobno włoski inżynier został żywcem zatopiony w betonowym fundamencie jednego z filarów) i nigdy nie przejechał tędy żaden pociąg. W rzeczywistości most ten był wykorzystywany przez około 30 lat.

Na płaskorzeźbach filarów mostu przetrwały historyczne herby (Bytowa , Pomorza, pruskich Kolei, Rzeszy Niemieckiej i Prus). Przed mostem zainstalowano tablice informacyjne.

Kaszuby - atrakcje dla dzieci

Aquapark w Redzie

Ponieważ spędzamy sporo czasu w okolicy, kilkakrotnie mieliśmy okazję odwiedzić aquapark w Redzie. Chociaż nie dorównuje on największym parkom wodnym w Europie, z łatwością można w nim spędzić kilka godzin, dobrze się bawiąc. Podczas naszej pierwszej wizyty wybraliśmy bilet trzygodzinny, ale przy pobycie z małym dzieckiem szybko okazało się, że to za krótko. Przy kolejnych wizytach decydowaliśmy się już na bilet całodniowy.

Na miejscu dostępnych jest kilka zjeżdżalni. Najbardziej znana z nich prowadzi do tunelu z rekinami, jednak nie zrobił on na nas takiego wrażenia, jak sugerowały reklamy. Mimo to, same zjeżdżalnie są całkiem atrakcyjne. Warto również wspomnieć o basenie z falami oraz specjalnie przygotowanej strefie dla najmłodszych. Wokół kompleksu płynie wodna ścieżka o długości 315 metrów.

Lemur Park w Rumi

Napiszemy szczerze, że wybierając się do tego usytuowanego pomiędzy osiedlami parku nie wiedzieliśmy za bardzo czego się spodziewać. Okazało się jednak, że oferuje on naprawdę sporo atrakcji i nasza pociecha miała co robić przez dobrych kilka godzin. Zaczynając od możliwości karmienia zwierząt gospodarskich, przez prezentację lemurów i innych zwierząt, po wielkie modele dinozaurów oraz minigolfa.

Żadna z tych atrakcji, z perspektywy dorosłych, nie była wyjątkowa, ale ich liczba i różnorodność dały dziecku dużo frajdy. My jednak odwiedziliśmy Lemur Park we wrześniu, blisko zamknięcia sezonu, kiedy oprócz nas były tylko pojedyncze osoby. W sezonie letnim, w weekendy, może być tutaj naprawdę tłoczno.

Atrakcje na Kaszubach poza utartym szlakiem

Wejherowo

Wejherowo przez ostatnie dekady nie miało co prawda najlepszej prasy, ale miasto to ma do zaoferowania kilka interesujących atrakcji. Może nie spędzicie tam połowy dnia, ale warto zajechać tam na na chwilę, na przykład na dwie, trzy godziny, aby zobaczyć:

• Plac Wejhera, czyli Rynek, z urokliwym klasycystycznym ratuszem, fontanną św. Franciszka ze zwierzętami oraz kościołem farnym. W rogu Rynku odnajdziecie pomnik Remusa, bohatera najważniejszej epopei kaszubskiej.
• Park Miejski im. Aleksandra Majkowskiego, z oczkiem wodnym i licznymi atrakcjami dla najmłodszych.
• Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej, mieszczące się w zabytkowym Pałacu Przebendowskich na terenie parku miejskiego. Placówka gromadzi pamiątki po twórcach kultury kaszubskiej, w tym Aleksandrze Majkowskim, autorze książek o "Życiu i przygodach Remusa".
• Kalwaria Wejherowska, z licznymi zabytkowymi kapliczkami, ufundowana przez Jakuba Wejhera - jeden z najcenniejszych kompleksów tego typu w Polsce.

Mechelinki oraz Rewa: tradycyjne kaszubskie wioski rybackie

Mechelinki oraz Rewa to dwie sąsiadujące ze sobą tradycyjne kaszubskie wioski rybackie, które w ostatnich dekadach rozwinęły się w popularne wśród mieszkańców Gdyni oraz okolic miasteczka wypoczynkowe. Nie jest to więc może najlepsze miejsce do odwiedzenia w trakcie ciepłych dni wolnych od pracy lub wakacji, ale w wiosenne lub jesienne dni powszednie będziemy tam mogli aktywnie i w spokoju wypocząć - chociażby w trakcie spaceru plażą pomiędzy oboma miasteczkami.

Mechelinki były jedną z największych plażowych przystani rybackich na Kaszubach, a ich historia sięga XIII stulecia. Współcześnie wciąż wyruszają stąd łodzie rybackie - złowione przez nich ryby można zakupić na sąsiadującym z przystanią targowisku. Tuż obok wzniesiono długie na niemal 180 m molo, a kawałek dalej przygotowano niewielki skansen poświęcony połowowi ryb. Jego ozdobą są tradycyjna szopa rybacka (dawniej istniało ich około 8) oraz łódź rybacka z lat 90. poprzedniego stulecia.

Odwiedzając Mechelinki, z oddali wypatrzymy ruiny stojącej na otwartym morzu torpedowni znajdującej się na wysokości gdyńskich Babich Dołów. Osoby lubiące długie spacery mogą ruszyć plażą w stronę Gdyni, po drodze mijając mecheliński klif.

ZDJĘCIA: Mechelinki - spacer w stronę Gdyni (Kaszuby)

Historia przystani rybackiej w sąsiedniej Rewie również należy do bogatych, choć najstarsze wzmianki o niej datowane są dopiero na końcówkę XVI stulecia. Do najpopularniejszych lokalnych restauracji należy, Checz Kole Szperka serwująca tradycyjne dania kuchni kaszubskiej (i nie tylko).

Skansen w Swołowie

Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie niedaleko Słupska skupia się na przedstawieniu kultury materialnej pomorskich chłopów. W muzealnych zagrodach prezentowane są sprzęty gospodarstwa domowego oraz osprzęt wykorzystywany do tkactwem oraz browarnictwem.

Samo Swołowo należy do najciekawszych historycznie oraz architektonicznie wsi na Pomorzu. Osada zachowała swój oryginalny średniowieczny układ przestrzenny (o kształcie owalnicy) oraz wypełniona jest zabytkowymi domami szachulcowymi (jest ich około 70), dzięki którym otrzymała przydomek stolicy "Krainy w Kratę".

Od rezerwatu Beka do Pucka - pomysł na krótką wycieczkę rowerową

Wzdłuż całego polskiego wybrzeża ciągnie się europejski szlak rowerowy EuroVelo 10 (jego szczegółową trasę znajdziecie tutaj). Nie trzeba jednak od razu ruszać w tak długą podróż, żeby poznać uroki naszego wybrzeża.

Wybraliśmy dla Was jeden z fragmentów tego szlaku, który jest idealny na krótką wycieczkę i powinien być prosty do przemierzenia także dla mniej wprawionych rowerzystów oraz rodzin z małymi dziećmi (dotyczy części trasy od rezerwatu Beka do Rzucewa, z Rzucewa do Pucka jest już trudniej).

ZDJĘCIA: 1. Rzucewo - neogotycki zame (hotel Jan III Sobieski); 2. Osada Łowców Fok (Rzucewo).

Trasa zaczyna się w rezerwacie Beka i prowadzi przez: niewielką wieś Osłonino, niezwykle malowniczą lipową aleję, Rzucewo z neogotyckim zamkiem, Cypel Rzucewski, i kończy się w Pucku.

Więcej szczegółów znajdziecie w naszym artykule: Od rezerwatu Beka do Pucka - fragment szlaku rowerowego EuroVelo 10.

Kuchnia kaszubska: smacznie, lokalnie, obficie

Kaszuby mogą pochwalić się nie tylko czystym powietrzem, malowniczymi terenami, bogatą kulturą, ale również swojską kuchnią, opierającą się na przepisach przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

Mieszkańcy tego regionu zawsze ciężko pracowali - czy to na roli, czy przy połowie ryb. Musieli więc jadać obficie, czasami tłusto, żeby mieć siły do wykonywania codziennych obowiązków.

Na tutejszych stołach królowały głównie proste i sycące potrawy. Do ich przygotowania wykorzystywano ryby (na północy słonowodne, a na południu, krainie jezior, słodkowodne), drób (w tym gęsinę), grzyby, owoce leśne oraz kaszę i ziemniaki. Czyli wszystko to, co można było samemu złowić lub wyhodować, ewentualnie zakupić od sąsiada.

Podróżując po Kaszubach natrafimy na lokalne restauracje i gospody, w których skosztujemy tutejszych przysmaków.

Przystawki: śledź na zimno oraz zylc

Lokalna kuchnia nie obfituje wprawdzie w przystawki, ale dwie z nich na pewno warte są wzmianki: śledź po kaszubsku oraz galaretka zwana zylcem.

Śledź nieodzownie kojarzy się z Pomorzem. Jest podawany na różne sposoby. Najbardziej popularne na Kaszubach są solone śledzie na słodko (np. z rodzynkami), ze smażoną cebulką i w sosie pomidorowym, czyli śledzie po kaszubsku.

Inną tradycyjną przystawką jest zylc, czyli galaretka z nóżek wieprzowych, w wersji ze zmielonymi chrząstkami i skórą.

Zupy: obfite i sycące

Zupy podawane na Kaszubach należą do treściwych i mogą posłużyć nam nawet jako główna część posiłku. Przygotowuje się je z produktów łatwo dostępnych oraz lokalnych, choć czasami nietypowych. Jednym z przykładów takiego dania jest przyrządzona na gęsinie (lub innym mięsie) zupa z żółtej brukwi oraz ziemniaków.

Wartym spróbowania przysmakiem są zupy rybne, przygotowywane z tłustymi dodatkami takimi jak sery czy śmietana.

Jedną z naszych ulubionych kaszubskich zup jest popularna dziadówka, czyli zupa z… maślanki z ziemniakami i marchewką, która okraszona jest wędzonym boczkiem. Po zjedzeniu dużej porcji możemy nie mieć już siły na drugie danie.

Inną regionalną zupą jest czôrniną (inaczej czernina), którą tradycyjnie przyrządzało się z krwi gęsi z dodatkiem grzybów. Czernina rozpoznawalność zawdzięcza poematowi Adama Mickiewicza Pan Tadeusz, gdzie autor przedstawił zwyczaj podawania czarnej polewki kawalerowi, jako forma odrzucenia oświadczyn. Czernina kaszubska znalazła się na liście polskich produktów tradycyjnych.

Dania główne

Biorąc pod uwagę geograficzne położenie Kaszub i warunki naturalne nie powinno dziwić, że na tutejszych stołach królują ryby (m.in. śledzie, dorsze, flądry, pstrągi czy węgorze). Podaje się je w przeróżnych formach: od smażonych i pieczonych, po serwowane na zimno. Jednym z lokalnych przysmaków są kotlety rybne (np. z dorsza), które przyrządza się z dodatkiem surowego boczku.

Popularne są też śledzie smażone i podawane z ziemniakami, ale nie każdemu ich smak przypadnie do gustu. Innym typowo kaszubskim daniem jest sałatka śledziowa, którą serwuje się na ziemniakach (pulkach) w mundurkach.

Prostym, lecz smacznym i sycącym daniem jest kasza gryczana z grzybami (najlepiej borowikami). Grzyby po obsmażeniu z cebulką miesza się z ugotowaną na sypko kaszą gryczaną, i zapieka w pierniku. Potrawa ta wręcz symbolizuje podejście dawnych Kaszubów do kuchni - dania miały być proste w przygotowaniu, możliwie najbardziej sycące i przygotowane z tego, co akurat jest pod ręka.

Wspominając o kuchni kaszubskiej nie można ominąć potrawki z kurczaka nazywanej ferkase (frékasë). Jest to tradycyjna potrawa odświętna, którą serwowano w niedzielę dla całej rodziny lub przy najważniejszych okazjach. A czym są popularne frikasy? Jest to gotowana kura, podawana w ryżu i polana specjalnym maślanym sosem z rodzynkami. Prostota dania może nie zachęcać, ale bezbłędnie przygotowane nie ma sobie równych.

Jednym z najszybszych do przyrządzenia dań są plińce, czyli placki ziemniaczane posypane z cukrem lub oblane cebulą i śmietaną.

Desery

Tutejsze desery również wykorzystują lokalne bogactwo naturalne oraz produkty rolne. Jeśli trafimy na odpowiedni okres, to wystarczą nam kaszubskie truskawki (kaszëbskô malëna) charakteryzujące się większą zawartością cukru od tych uprawianych w innych regionach Polski.

Jednym z typowo kaszubskich przysmaków są ruchanki, które regularnie pojawiają się w zestawieniach najdziwniejszych nazw polskiej kuchni. Są to racuszki tradycyjnie wytwarzane z ciasta chlebowego pozostałego po wypieku pieczywa, ale obecnie zazwyczaj używa się ciasta drożdżowego. Do ruchanek wykorzystuje się mąkę żytnią. Placuszki te podawane są na ciepło z posypką z cukru pudru lub cukru.

Popularnym przysmakiem są drożdżówki (kasz. młodzowi kùch lub kuch na młodzach) z kruszonką oraz dodatkiem sezonowych owoców.

Typowo regionalnym deserem jest kuch marchewny. Tradycyjnie ciasto to pieczono z użyciem najprostszych dostępnych składników: marchewki, mąki i wody. Obecnie dodawane jest też cynamon, orzechy czy kakao, a całość polewana jest lukrem.

Ostatnim z opisanych przez nas przysmaków jest szpajza kaszubska. Deser ten jest wyjątkowo prosty w przygotowaniu. Zaczynamy od ubicia żółtek jaj z cukrem na puszystą pianę. Otrzymaną formę łączymy z żelatyną (oraz opcjonalnie z białym winem) i wstawiamy do lodówki. Po zgęstnieniu masy deser jest gotowy do spożycia - dla smaku możemy udekorować go sosem z malin.

Część czytelników może kojarzyć deser ten z kuchni naszych zachodnich sąsiadów. W Niemczech występują on pod nazwą Berliner Luft.

Kultura, zwyczaje i język kaszubski

Kaszubi są dumni ze swojej kultury. Posiadają własny język (kaszëbsczi jãzëk, od 2005 roku posiada status języka regionalnego), hymn oraz flagę (która często powiewa tuż obok polskiej). Nawet tablice kaszubskich miejscowości występują w dwóch językach - na górze nazwa zapisana jest po polsku, a na dole po kaszubsku.

Język kaszubski

Język kaszubski nie jest szeroko rozpowszechniony, a do tego posiada różne dialekty: północny, środkowy i południowy. Co prawda niemal na każdym kroku na Kaszubach usłyszymy charakterystyczne "jo" (co znaczy tak), lecz niezwykle trudno natrafić na konwersację przeprowadzoną w całości w języku kaszubskim.

Kaszëbsczi jãzëk aż do połowy XIX wieku był językiem wyłącznie mówionym. Co prawda pierwsze próby piśmiennictwa pojawiły się na Pomorzu Zachodnim już w XVI, ale na Pomorzu Gdańskim najstarsze teksty pisane datowane są na środek XIX wieku. Ich autorem był Florian Ceynowa, o którym wspomnieliśmy więcej w dalszej części artykułu.

Najłatwiej z językiem kaszubskim zapoznać się włączając założone w 2004 roku Radio Kaszëbë nadające w języku polskim i kaszubskim. Gdzieniegdzie w sklepach z pamiątkami zakupimy materiały z popularną na Pomorzu wyliczanką pt. Kaszubskie nuty (kasz. Kaszëbsczé nótë). Poniżej wkleiliśmy jej dwie pierwsze zwrotki.

To je krótczi, to je dłëdżi, to kaszëbskô stolëca. To są basë, to są skrzëpczi, to òznôczô Kaszëba. Òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi, krótczi, dłëdżi, to kaszëbskô stolëca. To je ridel, to je tëcz, to są chojnë, widłë gnojné. Chojnë, widłë gnojné, ridel, tëcz, òznôczô Kaszëba, basë, skrzëpczi, krótczi, dłëdżi, to kaszëbskô stolëca.

Flaga kaszubska oraz godło

Kaszubska flaga składa się z dwóch kolorowych, poziomych pasów: czarnego na górze i żółtego na dole. Kolory nawiązują do kaszubskiego godła, czyli czarnego gryfa w koronie na złotym tle.

Wzornictwo, haft oraz stroje kaszubskie

Kaszubi mogą pochwalić się własnym ludowym wzornictwem, które charakteryzuje się motywami roślinnymi (pojawiają się w nim przede wszystkim kwiaty rosnące na Kaszubach) oraz występowaniem siedmiu kolorów: chabrowego, niebieskiego, granatowego, zielonego, żółtego, czerwonego i czarnego.

Haft wykorzystuje się do ozdabiania strojów ludowych, chusteczek czy toreb, ale wzory kaszubskie pojawiają się również na zastawie (talerzach czy kubkach) oraz meblach (skrzynie, szafy, krzesła).

Porcelanę ze wzorami kaszubskimi produkuje m.in. firma Lubiana z siedzibą we wsi Łubiana koło Kościerzyny.

Stolemy: legendarne olbrzymy, które ukształtowały krajobraz Kaszub

Jedną z najbardziej interesujących kaszubskich legend jest ta o stolemach - olbrzymach, którzy posiadali trudną do wyobrażenia siłę, a ich głowy wystawały poza korony drzew. Mogli na przykład bez większego problemu kruszyć skały czy drążyć głębokie rowy. To właśnie stolemy miały uformować krajobraz Kaszub - wykopać jeziora oraz usypać pagórki, na których lubili sobie posiedzieć.

W trakcie podróży po Kaszubach możemy natrafić na różne nawiązania do tych olbrzymów. Ciekawy projekt zorganizowano w gminie Gniewino, gdzie w różnych miejscach rozmieszczono olbrzymie grupy stolemów (razem kilkanaście figur). W Kościerzynie z kolei przygotowano grę miejską, której celem jest odnalezienie wszystkich siedmiu niewielkich rzeźb przedstawiających te legendarne stwory.

ZDJĘCIA: Stolemy z Kościerzyny (Stegma Stolemów).

Tabaka

Jednym z tradycyjnych kaszubskich zwyczajów jest zażywanie (wciąganie przez nos) tabaki, czyli połączenia sproszkowanego tytoniu oraz specjalnych dodatków. Tabakę możemy zakupić w plastikowych opakowaniach, lecz ceniący tradycję Kaszubi posiadają ozdobne tabakiery.

Co kaszubskie, to polskie - o historii i odrębności regionu słów kilka

Jeśli chcielibyśmy dowiedzieć się więcej o początkach Kaszubów na ziemiach polskich możemy doznać lekkiego zawodu, ponieważ nie zachowało się zbyt wiele informacji na ten temat.

Najstarszy ślad w źródłach pisanych odnaleziono w bulli papieskiej wydanej 19 marca 1238 roku przez Grzegorza IX, w treści której księciem Kaszub tytułowany jest książę szczeciński Bogusław I. W okresie średniowiecza wzmianki o Kaszubach znacznie częściej powiązane były z historyczną krainą Pomorza Zachodniego, niż jak moglibyśmy przypuszczać Pomorza Gdańskiego.

Decyzją traktatu westfalskiego z 1648 roku wschodnia część Pomorza Zachodniego znalazła się w rękach władców Brandenburgii, którzy rozpoczęli metodyczny proces germanizacji, co ostatecznie doprowadziło do wyparcia kultury kaszubskiej z tamtych terenów.

Ostatnim bastionem Kaszubów pozostała zachodnia część Pomorza Gdańskiego, która w 1772 roku (po I rozbiorze Polski) znalazła się w granicach prowincji Prusy Wschodnie. W przypadku Kaszubów zamieszkujących tereny Pojezierza Kaszubskiego proces germanizacji nie tylko się nie powiódł, ale ostatecznie doprowadził do zbudowania prawdziwej kaszubskiej wspólnoty. Inteligencja kaszubska odpowiednio szybko zrozumiała, że tylko poprzez wzmocnienie etnicznej świadomości uda im się zachować własną tożsamość.

Za twórcę idei kaszubskiej odrębności uważany jest Florian Ceynowa, który swoim życiorysem mógłby obdzielić kilka osób. Urodzony we wsi Sławoszyno Ceynowa w 1846 roku objął dowództwo niewielkiego oddziału mającego przeprowadzić powstanie na Kaszubach i Kociewiu. Po kompletnej klapie akcji trafił do berlińskiego więzienia, z którego wyszedł w trakcie Wiosny Ludów.

W kolejnych latach Ceynowa zajmował się badaniem języka oraz kultury Kaszubów, czym zasłużył na przydomek budziciela Kaszub. Był pierwszym autorem dzieł literackich w języku kaszubskim. Zdobył również wykształcenie medyczne i bezpłatnie leczył najbiedniejszą ludność wiejską.

W 1906 roku Izydor Gulgowski wraz z żoną Teodorą założyli skansen we wsi Wdzydze, w którym rozpoczęli gromadzenie zabudowy oraz przedmiotów codziennego użytku z całych Kaszub. Dzięki ich wysiłkom możemy dziś na własne oczy zobaczyć jak żyli Kaszubi przed XX wiekiem.

Niedługo później, w czerwcu 1912 roku, powstała organizacja Towarzystwo Młodokaszubów (kasz. Towarzëstwò Młodokaszëbów). Jej celem było krzewienie kultury kaszubskiej wśród mieszkańców regionu. Założycielem towarzystwa był urodzony w Kościerzynie doktor Aleksander Majkowski, autor książki Życie i przygody Remusa (kasz.: Żëcé i przigòdë Remùsa), jednego z najważniejszych dzieł kultury kaszubskiej. Akcja utworu rozgrywa się w drugiej połowie XIX wieku. Opowiada o losach Remusa, wrażliwego mieszkańca Kaszub, który otrzymuje zadanie wyzwolenia Kaszub spod jarzma zaborców. Powieść przedstawia tragedię germanizacji oraz pragnienie przywrócenia dawnej świetności ziemi kaszubskiej.

Hasłem młodokaszubów była sentencja: co kaszubskie, to polskie. Była to jasna deklaracja, że Kaszuby powinny być odrębnym regionem, ale w granicach odrodzonej Polski.

Zgodnie z postanowieniem traktatu wersalskiego z 1919 roku Pomorze Gdańskie znalazło się w granicach Polski. Swoją cegiełkę dołożył do tego Antoni Abraham, nazywany dziś „Królem Kaszubów”, który udał się do Francji jako reprezentant narodu kaszubskiego i po dotarciu na miejsce domagał się dołączenia Pomorza do Polski.

Jego hasłem przewodnim było Nie ma Kaszëb bez Polonii, a bez Kaszëb Polści, które pierwszy sformował poeta Hieronim Derdowski w drugiej połowie XIX wieku. Przedstawiciel Kaszubów stojący ramię w ramię z polską delegacją musiał wzmocnić siłę polskich żądań.

Kaszubi przetrwali również trudy II wojny światowej i po raz kolejny oparli się agresywnej próbie germanizacji.

Obecnie kultura kaszubska krzewiona jest poprzez celebrację świąt, organizacje wydarzeń kulturalnych (takich jak Zjazd Kaszubów czy Truskawkobranie), wydawanie materiałów czy po prostu nawiązywaniem do dziedzictwa regionu w materiałach edukacyjnych.