Elbląg atrakcje - TOP 17 ciekawych miejsc i zabytków, które warto zwiedzić i zobaczyć

Pozostający nieco w cieniu pobliskiego Gdańska Elbląg należy do tych miast, o których można powiedzieć, że mają w sobie to "coś". I choć II wojna światowa odcisnęła na zabytkowej zabudowie swoje piętno to miasto powoli odzyskuje dawny blask. Turyści którzy odwiedzą Elbląg mogą liczyć na spotkanie zarówno z historią jak i z przyrodą.

Jak zwiedzać Elbląg?

Największe miasto historycznego Powiśla należy do tych miejsc, które nadają się idealnie zarówno na krótki kilkugodzinny pobyt, jak i na spędzenie aktywnego weekendu. Większość z opisywanych przez nas najciekawszych atrakcji Elbląga znajduje się na obszarze niewielkiego Starego Miasta. Warto w tym miejscu podkreślić, że mimo zniszczeń wojennych i barbarzyńskiej polityki rządów Bolesława Bieruta elbląska starówka jest jedną z ciekawszych w Polsce. Od lat 80. trwa jej rewitalizacja - obecnie powstają w tym miejscu nowe kamienice, których fasady nawiązujące do dawnych stylów architektonicznych nadając tej dzielnicy zaskakującego i bardzo ciekawego wyglądu.

Na pewno więcej czasu powinny zarezerwować osoby planujące wybrać się na rejs po Kanale Elbląskim, który trwa dobrych kilka godzin. Pojedyncze z zaprezentowanych przez nas zabytków oddalone są kawałek od centrum. Osobom preferującym aktywne spędzanie czasu polecamy wybranie się do zabytkowego parku leśnego Bażantarnia.

Co warto zobaczyć w Elblągu?

Brama Targowa - zabytek oraz punkt widokowy

Zwiedzanie elbląskiego Starego Miasta warto rozpocząć od wysokiej na 26 m gotyckiej Bramy Targowej. Pochodząca z XIV wieku konstrukcja stanowiła fragment nieistniejącego już wewnętrznego pierścienia murów obronnych i była jednym z głównych punktów wjazdowych do miasta, a dziś pozostaje jedną z najważniejszych pamiątek po średniowiecznym Elblągu (i jednocześnie jest jedynym zachowanym fragmentem oryginalnych umocnień obronnych).

Brama powstawała etapami. Najpierw w 1319 roku stanęła jej dolna część, a około sto lat później nadbudowano ją do obecnej wysokości. W kolejnych wiekach była jeszcze kilkukrotnie przebudowywana (w tym czasie zyskała m.in. barokowy hełm), ale w trakcie powojennej odbudowy przywrócono jej średniowieczny wygląd.

ZDJĘCIA: 1. Brama Targowa; 2. Pomnik Piekarczyka.

Pomnik Piekarczyka

Tuż obok Bramy Targowej stoi pomnik autorstwa Waldemara Grabowieckiego, przedstawiający uśmiechniętego młodzieńca opartego o łopatę. Przypomina on mieszkańcom oraz odwiedzającym Elbląg turystom o bohaterskiej postawie lokalnego czeladnika piekarskiego, który dzięki zachowaniu zimnej krwi uratował miasto przed inwazją wojsk zakonu krzyżackiego.

Sytuacja ta zgodnie z tradycją miała wydarzyć się w marcu 1521 roku, w trakcie trwania wojny polsko-krzyżackiej. Najeźdźcy chcieli wziąć Elbląg podstępem, ale w ostatniej chwili zauważył ich miejscowy "Piekarczyk", który chwytając za łopatę przeciął liny przytrzymujące kratę Bramy Targowej i zablokował wstęp do miasta. Drugim upamiętnieniem tej historii jest odcisk łopaty umieszczony na wewnętrznej ścianie bramy.

Katedra św. Mikołaja - zabytkowa świątynia oraz punkt widokowy

Jej budowa rozpoczęła się już w XIII wieku. W 1777 roku spłonęła od uderzenia pioruna, a w 1906 roku uzyskała nową wieżę (był to jeden z wyższych kościołów w Niemczech, obecnie jest to dziesiąty co do wielkości kościół w Polsce). Po zniszczeniach z czasów II wojny światowej zabytek staraniem kilku kolejnych proboszczów odzyskał dawny blask (do odbudowy użyto m. in. cegieł ze zburzonych kościołów na Pomorzu). Wewnątrz podziwiać możecie elementy średniowiecznego wyposażenia, m.in. z dawnych elbląskich świątyń.

Ścieżka kościelna

Wąskie przejście pomiędzy elbląskimi kamienicami należy do ostatnich reliktów średniowiecznego miasta. Uliczka określana w średniowiecznych dokumentach mianem "wąskiej", ciągnęła się pierwotnie przez większość miasta i łączyła ze sobą trzy świątynie: kościół św. Ducha, katedrę św. Mikołaja oraz kościół Mariacki przy klasztorze Dominikanów. Nie trudno więc zgadnąć, skąd bierze się jej nazwa.

Najstarsza wzmianka o ulicy w źródłach pisanych pochodzi z 1341 roku. Większość trasy została niestety utracona w trakcie wojny. Do naszych czasów przetrwał wyłącznie odcinek pomiędzy dwoma pierwszymi kościołami. Przejście skryte jest pod dziesięcioma gotyckimi łękami, które należą do najczęściej fotografowanych obiektów w mieście.

Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu (w pozostałościach dawnego zamku)

Niestety, ze zniszczonego w 1454 roku przez elbląskich mieszczan zamku krzyżackiego pozostały jedynie niezbyt ekscytujące zabudowania podzamcza. O dawnej chwale kompleksu zamkowego, uchodzącego ponoć za najpiękniejszy w Prusach zaraz po zamku malborskim, przypomina jedynie tabliczka informacyjna.

Dziś działa tu Muzeum Archeologiczno-Historyczne, które zostało podzielone na dwie oddzielnie biletowane placówki mieszczące się w dwóch sąsiadujących ze sobą budynkach, nazywanych Gimnazjum oraz Podzamcze. Każdemu z nich poświęciliśmy kilka następnych akapitów.

Budynek Gimnazjum

Zaczniemy od budynku Gimnazjum, który swoją nazwę zawdzięcza temu, że od 1525 roku działało w nim pierwsze w Polsce gimnazjum humanistyczne. Jego podstawę stanowi wystawa "Relikty chwały Elbląga i regionu", na którą składają się m.in. wyroby rzemieślnicze (w tym konwisarskie i złotnicze), obiekty sakralne, obrazy oraz inne pamiątki przypominające o tym, że w czasach przynależności do Państwa Zakonnego, a później Królestwa Polski i Rzeczpospolitej Elbląg był istotnym ośrodkiem gospodarczym i militarnym.

Wśród eksponatów warto wymienić:

• wyroby ceramiczne zwane fajansem pomorskim,
• wspaniałą kopię XVIII-wiecznego pieca elbląskiego wykonanego w latach 20. poprzedniego wieku w Królewskiej Wytwórni Majoliki w Kadynach,
• bogato zdobione skrzynie oraz meble,
• kolekcję monet z czasów zakonu krzyżackiego oraz z XVII wieku,
• sztandar hołdowniczy z XVIII stulecia przygotowany z okazji wizyty posła Stanisława Augusta Poniatowskiego,
• oraz wiele innych artefaktów.

Inną atrakcją placówki jest odwzorowany tradycyjny dom mieszkalny z Żuław, krainy zamieszkanej m.in. przez niderlandzkich osadników. Dla odwiedzających przygotowano białą i czarną kuchnie, wielką izbę, sień oraz część gospodarczą.

Budynek Podzamcze

W budynku Podzamcze, gdzie dawniej mieściła się słodownia, prezentowana jest ekspozycja archeologiczna, która zainteresuje fanów średniowiecza i dawnych wieków. Największe wrażenie sprawia jednak nowa, zupełnie nietypowa wystawa przedstawiająca historię miasta o nazwie Elbląg Reconditus. Turyści poruszają się po wielkiej makiecie zniszczonej elbląskiej starówki i towarzyszą im efekty dźwiękowe oraz poetyckie opisy artystki Lei Pradziński. Trzeba przyznać, że podejście do tematu jest ciekawe, choć opisy na ekranach multimedialnych zmieniają się na tyle szybko, że czasem trudno jest się na nich skupić.

Oprócz opisanych atrakcji na odwiedzających dawną słodownię czekają także:

• model fragmentu przedwojennego Starego Miasta wraz z wystawą o dawnych niemieckich mieszkańcach Elbląga,
• wystawa poświęcona wikińskiej osadzie Truso (wraz z modelem prezentującym jak mogła w rzeczywistości wyglądać),
• wystawa Goci. Znad Bałtyku do Rzymu przybliżająca historię Gotów od zasiedlania południowego wybrzeża Bałtyku po ich wędrówkę w kierunku Wiecznego Miasta,
• niezwykle wciągająca wystawa przybliżająca realia pracy archeologów przeczesujących ruiny elbląskiego Starego Miasta wraz z odnalezionymi przez nich artefaktami (możemy się z niej na przykład dowiedzieć, że najlepiej zachowane obiekty odnajdywano w… latrynach!).

Czy warto odwiedzić Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu?

W naszej opinii oba oddziały Muzeum Archeologiczno-Historyczne są warte odwiedzenia i polecamy wizytę w nich każdemu zainteresowanemu historią miasta. I jeśli planujecie się do nich wybrać, najlepiej zrobić to na początku swojej wizyty w Elblągu, dzięki czemu będziecie mogli bardziej świadomie odkrywać Stare Miasto. W przypadku chęci odwiedzenia obu placówek warto zakupić bilet łączony, który kosztuje 25 zł (ulgowy 20 zł).

Ratusz Staromiejski i makiety

Na tyłach katedry odnajdziemy odbudowany gmach ratusza. Z pozoru ten nowoczesny budynek nie oferuje zbyt wiele turyście, ale w jego wnętrzu zobaczymy wspaniałe makiety dawnego Elbląga. W środku mieści się też punkt informacji turystycznej.

Biblioteka Elbląska w dawnym szpitalu św. Ducha

Po opuszczeniu "Ścieżki Kościelnej" południowym wyjściem natrafimy na dawny zespół szpitalny św. Ducha, w skład którego wchodził kościół oraz sale zajmowane przez potrzebujących.

Historia kompleksu sięga 1242 roku. Założono go z inicjatywy legata papieskiego Wilhelma z Modeny i przez kilka stuleciu był najważniejszym szpitalem państwa krzyżackiego. Zabytkowy kompleks nie przetrwał niestety II wojny światowej. Po wojnie częściowo go odbudowano i przekształcono w miejską bibliotekę.

Kamienice Starego Miasta

Okres II wojny światowej przyniósł kres historycznego Starego Miasta, z którego pozostały niemal wyłącznie gruzy. Szacuje się, że w trakcie obrony miasta w 1945 roku utracono około 90% zabytkowej zabudowy najstarszej części Elbląga.

Po wojnie na gruzowiskach przeprowadzono kompleksowe badania archeologiczne, które pozwoliły na odnalezienie wielu bezcennych artefaktów wystawianych dziś w miejskim muzeum. Następnie rozpoczęto odbudowę w nurcie retrowersji. Autorem tego terminu jak i całej koncepcji była elbląska konserwator zabytków Maria Lubocka-Hoffman. W trakcie odbudowy Starego Miasta odtworzono oryginalny układ ulic, ale w przypadku samych budynków zastosowano luźniejsze podejście polegające na imitacji historycznej zabudowy. Wiele z fasad, zwłaszcza w najbliższej okolicy katedry, prezentuje się bardzo dobrze, ale czasem trudno nie odnieść wrażenia, że projektanci niektórych z budowli odeszli zbyt daleko od historycznego pierwowzoru.

Dziś spacerując po najstarszej części Elbląga łatwo jest przegapić tych kilka kamienic, z których część przetrwała w oryginalnym stanie, a inne mogą pochwalić się bogatą historią. Do najciekawszych należą:

• wzniesiona w stylu niderlandzkim kamienica Josta von Kampen (adres: Grabary 12), we wnętrzu której przez kilkaset lat funkcjonował dom modlitewny mennonitów (osadników z Niderlandów zamieszkujących Żuławy).

• kamienica z oryginalnymi zdobieniami z końca XVI wieku, którą znajdziecie wpisując na mapie adres ul. Wigilijna 3. Należała ona do najbogatszych domów elbląskich pod względem wyposażenia, czemu właściwie trudno się dziwić, ponieważ w XVII stuleciu rezydowali w niej Zygmunt III Waza z małżonką oraz król szwedzki Gustaw Adolf. W latach 1718-1828 należała do cechu browarników elbląskich. Największa ozdobą kamienicy jest bogato rzeźbiony portal wejściowy.

• kamienice przy wejściu na Ścieżkę Kościelną od strony katedry.

• elbląskie kamieniczki ul. św. Ducha 3-4 - obiekty te nie przetrwały w całości, ale z powodu bogatej historii zostały odtworzone w oryginalnej formie. Jeszcze na początku XX wieku w budynku pod adresem 3 działał browar (ostatni na Starym Mieście), a budynek mógł poszczycić się zabytkową barokową fasadą z około 1647 roku. W 1926 roku dwie kamienice trafiły w ręce miasta, które urządziło w nich muzeum. Z wojennej zawieruchy ocalała część fasady oraz ściany, a z początkiem XXI wieku zabytkowe kamieniczki udało się zrekonstruować.

• wzniesiony w stylu neohistorycznym gmach Hotelu Elbląg, który powstał w miejscu dawnego Domu Królów. Historia oryginalnego kompleksu sięga XIV wieku, a w latach 1636-1916 roku posiadał on przywilej goszczenia osób królewskiego pochodzenia (pierwszym gościem miał być polski król Władysław IV Waza).

Rejs po Kanale Elbląskim

Bez wątpienia za jedną z największych atrakcji Elbląga należy uznać możliwość wyruszenia w rejs słynnym Kanałem Elbląskim, będącym jednym z najważniejszych zabytków techniki na ziemiach polskich. Unikalnym elementem kilkugodzinnej wycieczki są słynne pochylnie, czyli mechanizmy służące do przeciągania statku "po trawie", dzięki którym możliwe jest pokonanie znacznej różnicy wysokości.

Jednym z przewoźników organizujących rejsy na trasie Elbląg - Buczyniec jest Żegluga Ostródzko-Elbląska. Ich statki odpływają z przystani leżącej niemalże w samym sercu Starego Miasta, a tuż obok działa Biuro Obsługi Klienta (adres: Wodna 1b). W 2023 roku sezon żeglugowy trwa od 29 kwietnia do 1 października. Po dopłynięciu do miejsca docelowego turyści odwożeni są z powrotem autobusem do Elbląga. Cała wycieczka trwa ponad 4 godziny. Więcej szczegółów (w tym cennik oraz rozkład) znajdziecie tutaj.

Galeria EL w dawnym kościele Mariackim

Kilka kroków na zachód od Bramy Targowej stoi dawny kościół Mariacki. Początki tej odbudowywanej kilkukrotnie na przestrzeni wieków gotyckiej świątyni sięgają końcówki pierwszej połowy XIII stulecia. Pierwotnie pełniła ona funkcję kościoła przy klasztorze Dominikanów, a w XVI wieku przejęli ją lokalni ewangelicy.

Pod koniec II wojny światowej historyczny kompleks klasztorny wraz z kościołem zostały zniszczone. Kilkanaście lat później rozpoczęto odbudowę gmachu świątyni, chociaż już nie jako obiektu sakralnego - odtworzone gotyckie wnętrza miały odtąd pełnić funkcję sal muzealnych. Inicjatorem powstania placówki był Gerard Blum Kwiatkowski.

Bulwar nad rzeką Elbląg oraz Wyspa Spichrzów

Po zakończeniu odkrywania Starego Miasta możemy udać się na bulwar ciągnący się wzdłuż brzegu rzeki Elbląg. Dla odwiedzających przygotowano tu miejsca do siedzenia oraz tablice informacyjne przybliżające historię elbląskich zabytków.

Po przeciwnej stronie rzeki rozciąga się Wyspa Spichrzów, gdzie dawniej znajdowały się magazyny, obiekty przemysłowe, a nawet wzniesiony przez Krzyżaków drewniany żuraw. Niestety, nic nie przetrwało z historycznej zabudowy, ale warto przespacerować na zachodni brzeg żeby spojrzeć na panoramę elbląskiej starówki.

Jedynym nawiązaniem do bogatego dziedzictwa Wyspy Spichrzów jest Specjal Pub. Powstał on co prawda całkiem niedawno, ale jego projektanci wzorowali się na istniejących dawniej w tym miejscu budynkach: Starej GIełdzie z 1744 roku oraz wzniesionej na jej miejscu Nowej Giełdzie z końca XVIII wieku.

Biennale Form Przestrzennych i rzeźby w elbląskim krajobrazie

Spacerując po Elblągu trudno nie natrafić na choćby jedną z rzeźb wykonanych w ramach organizowanego w latach sześćdziesiątych Biennale Form Przestrzennych. Pomysłodawcą imprezy był wspomniany już twórca Galerii EL Gerard Kwiatkowski, a jego zamysł przypadł do gustu socjalistycznej władzy planującej wykorzystać elbląskie Biennale do propagowania wizji nieodzownego mariażu sztuki i przemysłu. Do Elbląga zaproszono kilkudziesięciu artystów, którzy we współpracy z pracownikami lokalnych zakładów mechanicznych mieli wykonać różnorodne formy przestrzenne. Postawiono tylko jeden warunek - stworzone w ten sposób dzieła miały pozostać w mieście i upiększyć elbląski krajobraz.

Ostatecznie odbyło się pięć edycji imprezy, ale tylko dwie pierwsze skupiały się na tytułowych formach przestrzennych. Wykonane przez artystów rzeźby rozmieszczono w różnych lokalizacjach w mieście. Do dziś ozdabiają one kilkadziesiąt punktów, w tym okolicę Galerii EL oraz miejskie parki. Szczegółową ich mapę przygotowała oficjalna strona Galerii EL - znajdziecie ją tutaj.

Atrakcje w Elblągu poza centrum

Kościół pw. Błogosławionej Doroty z Mątów

Południowo-wschodnie obrzeża Elbląga skrywają nie lada skarb dla wszystkich fanów architektury regionalnej. Odnajdziemy tam świetnie zachowany przykład żuławskiego kościoła protestanckiego o konstrukcji słupowo-ryglowej z 1706 roku.

Pierwotnie budowla stała na terenie niewielkiej żuławskiej osady Kaczynos, gdzie szczęśliwie i bez szwanku przetrwała wojnę, ale niedługo po jej zakończeniu straciła zastosowanie sakralne, a nowe władze przekształciły bezcenny zabytek w magazyn oraz... oborę! Przez kolejne dziesięciolecia dawny kościół protestancki stopniowo popadał w ruinę, aż w latach osiemdziesiątych udało się przenieść go w całości do Elbląga, gdzie został odrestaurowany i przekazany lokalnej parafii.

Wnętrze świątyni skrywa część dzieł sztuki uratowanych z oryginalnego wystroju. Do środka można zajrzeć przed mszą świętą lub spróbować umówić się na wizytę w innym terminie. Dane kontaktowe znajdziecie tutaj.

Bażantarnia oraz pałac Augusta Abbega

Zmęczeni historią i miejskim zgiełkiem mogą udać się do Bażantarni czyli miejskiego lasu. I chociaż bażantów tu nie uświadczymy to możemy się poczuć niczym w górach. Cztery szlaki piesze, o różnym stopniu trudności, wiodą przez wąwozy, wzgórza (najwyższe ma ok. 123 metrów) i powalone pnie drzew. Po wdrapaniu się na położoną w otulinie lasu Górę Chrobrego czekać na nas będzie przyjemny widok na panoramę Elbląga, a podobno przy dobrej pogodzie wypatrzyć można nawet zamek krzyżacki w Malborku.

Do lasu dojedziemy tramwajem linii 2 (należy wysiąść na przystanku Marymoncka-Pętla), rowerem lub własnym samochodem. Teoretycznie moglibyśmy też dojść pieszo ze Starego Miasta, ale czekałby na nas niemal godzinny spacer tylko w jedną tylko stronę.

Zabytkowy młyn z XIX wieku

Czytelnicy zainteresowani zabytkami techniki powinni odszukać historyczny młyn z końcówki XIX wieku, który znajduje się niedaleko Bażantarni (jego współrzędne to: 54.179411, 19.442156). Stoi on w miejscu mogącym poszczycić się bogatymi tradycjami młynarskimi sięgającymi XIII stulecia, gdzie już w XV wieku istniały przynajmniej cztery młyny zasilane wodą z kanału Kumiela (zwanego przez miejscowych rzeką "dzikuską").

Wzniesiony około 1893 roku młyn powstał na fundamentach wcześniejszego. Ma on formę pięciokondygnacyjnej budowli z czerwonej cegły ustawionej na podstawie z masywnych kamieni. Niestety, obecny stan zabytku pozostawia wiele do życzenia. Po wojnie przekazano go spółdzielni "Społem". Nowi właściciele przebudowali budynek i zainstalowali w nim napęd elektryczny (przy okazji zakopując dawny kanał młyński). Spółdzielnia opuściła młyn w 1997 roku zabierając przy okazji całe wyposażenie i dewastując zabytkowe stropy oraz schody.

Mimo obecnego stanu młyn stanowi nie lada gratkę dla fanów tego typu obiektów. Do kompleksu przynależą dawny dom młynarza oraz stajnia (przekształcona po wojnie w garaż).

Park rozrywki Nowa Holandia - atrakcje Elbląga dla dzieci

Ostatnia z opisywanych przez nas atrakcji Elbląga może szczególnie zainteresować odwiedzających miasto rodziców z młodszymi pociechami. Położony na obrzeżach miasta park Nowa Holandia posiada wiele różnorodnych atrakcji, do których zalicza się największa na świecie, bo ponad 28,5 metrowa pneumatyczna zjeżdżalnia, oraz Wyspa Potworów z makietami budzących największe emocje legendarnych stworów jak Yeti czy Potwór z Loch Ness.

Bibliografia:

• materiały Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie,
• materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku,
• https://zabytek.pl/pl/obiekty/elblag-kosciol-bl-doroty-z-matow