Castel Gandolfo - zwiedzanie letniej rezydencji papieży

Castel Gandolfo to niewielkie miasteczko położone we Włoszech, które zyskało sławę jako letnia rezydencja papieży. W 2014 roku papież Franciszek zdecydował, że tutejszy pałac apostolski zostanie otwarty dla turystów. Chociaż mieszkańcy nieco narzekają, że biskup Rzymu nie spędza tu już wakacji, to do miasteczka zawitało wielu zwiedzających, a rezydencja cieszy się coraz większą popularnością. W naszym artykule odpowiadamy na pytanie, na co warto zwrócić uwagę w Castel Gandolfo?

Położenie Castel Gandolfo

Castel Gandolfo leży w granicach regionu Lacjum, w Górach Albańskich.

Różnice wysokości w Castel Gandolfo są dość duże. Miejscowość położona jest na skraju dawnego krateru wulkanu, obecnie jeziora Albano. Od poziomu jeziora do pałacu apostolskiego trzeba pokonać liczne schody lub drogę pnącą się ostro pod górę. Różnica wysokości to ok. 150 metrów.

Historia Castel Gandolfo

Według legendy w tym miejscu znajdowała się osada Alba Longa założona przez potomków Eneasza. Tutaj mieli urodzić się Romulus i Remus, tu również doszło do walki pomiędzy Horacjuszami a Kuriacjuszami. Wprawdzie lokalizacja osady jest dziś nieznana, to jednak wiele osób kojarzy ją z tutejszym jeziorem Albano.

Kalendarium

• VII wiek p.n.e. - Alba Longa zniszczona przez Etrusków.
• 52 p.n.e. - Rzymski polityk Klodiusz zostaje zamordowany na via Appia w pobliżu swojej willi (teren dzisiejszego Castel Gandolfo).
• I wiek n.e. - cesarz Domicjan buduje tu monumentalny pałac.
• średniowiecze - rodzina Gandolfi wznosi tu swoją siedzibę (od ich nazwiska pochodzi współczesna nazwa miasta). Następnie posiadłość przechodzi we władanie rodziny Savelli (z której pochodziło kilku papieży).
• 1596 - papież Klemens VIII przejmuje Castel Gandolfo za długi rodu Savelli.
• 1626 - Urban VIII jako pierwszy papież przenosi tu swoją letnią rezydencją. Pierwsza wizyta miała miejsce od 10 do 20 maja.
• 1773 - Klemens XIV kupuje willę Cybo.
• 1870 - Papież opuszcza Castel Gandolfo na znak protestu przeciw wkroczeniu Garibaldiego do Rzymu.
• 1929 - Traktaty laterański - pałac i wille papieskie zostają uznane za "obszar eksterytorialny".
• 1944 - Pius XII otwiera ogrody dla ludzi uciekających przed zbliżającym się frontem. Szacuje się, że schronienie znalazło tu 12 tysięcy osób.
• 2016 - Papież Franciszek zmienia pałac w muzeum.

Castel Gandolfo - zwiedzanie pałacu i willi

Czas zwiedzania pałacu, willi i ogrodu uzależniony jest od rodzaju biletu/wycieczki jaki wykupimy. Zwiedzanie pałacu apostolskiego oraz sekretnych ogrodów zajmie nam pomiędzy 60 a 90 minut.

Zwiedzanie całego kompleksu ogrodów papieskich odbywa się w elektrycznym samochodzie, którym grupa wożona jest po najważniejszych miejscach (czas przejazdu około 50 minut).

Zarówno w pałacu i jak w ogrodach turyści otrzymują audioprzewodniki (język angielski).

Pałac Apostolski w Castel Gandolfo

Na fasadzie zabytku możemy dostrzec dwa epigramy upamiętniające papieży: Urbana VIII i Aleksandra VII (budowniczowie pałacu). Zwiedzanie obiektu rozpoczynamy od dziedzińca, gdzie ustawiono kilka samochodów, którymi poruszali się biskupi Rzymu (zarówno papamobile jak i limuzyny). Następnie przechodzimy do środka gdzie zobaczymy galerię oraz prywatne apartamenty.

Galeria

Zbiór portretów urzędujących papieży od XVI wieku do czasów współczesnych. Nie wszystkie z obrazów przedstawiają wysoką wartość artystyczną, są jednak świetną ilustracją historii pałacu. Przy każdym z dzieł możemy wysłuchać z audioprzewodnika krótkiej opowieści o danym papieżu. Poza tym zobaczymy jeszcze papieskie stroje (np. ozdobne pantofle z XVI wieku!) oraz sedia gestatoria czyli przenośny tron używany aż do 1978 roku.

Apartamenty

Druga część pałacu to prywatne apartamenty papieskie i pokoje, w których papieże przyjmowali najważniejszych gości (np. Margaret Thatcher czy George’a W. Busha). Wyróżnia się tu przede wszystkim sala tronowa, której wystrój pochodzi jeszcze z XVII wieku.

Warto przyjrzeć się również przepięknym gobelinom oraz niezwykłej galerii ozdobionej freskami słynnego malarza Salvatora Rosy (z okien tego pomieszczania będziemy mogli dostrzec morze - przylądek Anzio).

Tym na co powinniśmy zwrócić uwagę podczas zwiedzania są obrazy w kaplicy papieskiej. Wykonane zostały przez polskiego malarza Jana Henryka Rosena, a zamówił je papież Pius XI. Skąd jednak ich tematyka? Otóż nim Ambrogio Damiano Achille Ratti, bo tak się ów papież nazywał, został wybrany na stolicę piotrową był nuncjuszem apostolskim w Polsce.

W tym samym czasie trwała wojna polsko-bolszewicka, a hierarcha był jednym z nielicznych dyplomatów, którzy nie opuścili Warszawy. W latach 30. dowiedział się o pięknych freskach, które Rosen wykonał w lwowskiej katedrze ormiańskiej. Zlecił więc wykonanie malowideł do swojej kaplicy. Warunek był jeden - treść miała odnosić się zarówno do historii i jak i do religii. Rosen wybrał więc Obronę Częstochowy i Cud nad Wisłą. I chociaż współpraca papieża z malarzem nie była łatwa to dzieła udało się z powodzeniem ukończyć. Ponadto Pius XI polecił umieścić tu również kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.

Z końcowych sal interesująca jest niewielka kaplica, w której Benedykt XVI modlił się wspólnie z Franciszkiem I. Zobaczymy również średniowieczne polichromie sufitowe pamiętające jeszcze czasy rodziny Gandolfo.

Ogrody w Castel Gandolfo

Oficjalna wycieczka po ogrodach była prawdziwą gratka dla tych, których interesuje historia papiestwa oraz przyroda Włoch. I chociaż z samochodu, jakim się poruszaliśmy, nie można było wysiąść, to mieliśmy wystarczająco dużo czasu żeby przyjrzeć się uważnie wszystkim mijanym obiektom. Obecnie jednak na oficjalnej stronie Muzeów Watykańskich wycieczka ta nie jest dostępna, choć oferują ją prywatne firmy - nie wiemy jednak, jak się ona prezentuje względem oficjalnej, w której my wzięliśmy udział.

W trakcie zwiedzania można zobaczyć: ogród warzywny, winnice, plantacje oliwek (z których wyrabiane są później oleje święte potrzebne do sprawowania sakramentów), urokliwie pinie (z fantazyjnymi koronami), cyprysy, magnolie i krzewy różane (nadaje się im imiona świętych, jedna z roślin nazwana została "Jan Paweł II").

W kilku miejscach można podziwiać papieskie herby ułożone z kwiatów. Podczas wycieczki przejedziemy również obok:

• papieskiej farmy (założona przez Piusa XI) produkującej ekologiczną żywność na watykańskie stoły,
• lądowiska dla helikopterów (Wyznaczone przez Jana Pawła II. Watykan nie posiadał helikopterów - wypożyczano je od rządu Włoch),
• licznych rzeźby i pozostałości pałacu Domicjana (m.in. kryptoportyk).

Z nowszych budowli zachowała się niewielka kapliczka Madonny, przy której modliło się sześciu papieży (od Piusa XI). W oddali widać również słynne Watykańskie Obserwatorium Astronomiczne (dziś jednak najlepsze teleskopy papieskie znajdują się na terenie USA).

Wille w Castel Gandolfo

Nie tylko sam pałac, ale również wille w Castel Gandolfo stanowią obszar eksterytorialny. Posiadłości nad jeziorem Albano należały niegdyś do kardynałów i członków rodziny papieża. Nie wszystkie jednak znajdują się w Castel Gandolfo, część pałacyków wzniesiono np. w pobliskim miasteczku Frascati (np. willa Mondragone lub willa Falconieri). Często wypoczywali tu papieże (Klemens XIV dwukrotnie spadł z konia podczas galopad w okolicy will Barberini).

Do obszaru eksterytorialnego należą:

• Willa Cybo (nazywana też Palazzo Cybo) - zaprojektowana przez architekta Francesco Fontanę. W pierwotnym założeniu miała stanowić część pałacu apostolskiego. Nigdy jednak nie zbudowano galerii łączącej te dwie budowle. Została kupiona przez kardynała i księcia Camillo Cybo-Malaspinę (stąd jej nazwa). Jan Paweł II przekazał ją do użytku stowarzyszeniu religijnemu "Dzieło Maryi".
• Willa Barberini - wzniesiona w XVII wieku na polecenie Taddeo Barberiniego (siostrzeńca papieża Urbana VIII). Najprawdopodobniej architektem odpowiedzialnym za projekt był Gian Lorenzo Bernini. Budynek połączony jest z terenem pałacu apostolskiego zabytkowym mostem (wzniesiony w XVIII wieku). To właśnie w miejscu gdzie most przecina drogę Klemens XIV spadł z konia i złamał rękę. Dawniej willa udostępniona była do zwiedzania po uprzedniej rezerwacji (wycieczki piesze z przewodnikiem), ale obecnie ta opcja nie jest oferowana.

Castel Gandolfo - co jeszcze warto zobaczyć?

Castel Gandolfo to nie tylko pałac apostolski i wille. W samej miejscowości zachowało się kilka innych zabytków. Poniżej opisaliśmy najważniejsze z nich.

Kościół św. Tomasza z Villanuevy (Piazza della Libertà 12)

Powstał na zlecenie papieża Aleksandra VII, a autorem projektu był słynny architekt Giovanni Lorenzo Bernini. Jest to niewielka budowla wzniesiona na planie krzyża greckiego. We wnętrzu możemy zobaczyć obraz ołtarzowy "Ukrzyżowanie" pędzla Pietro da Cortony.

Ruiny willi Publiusza Klodiusza Pulchera** (Via Santa Caterina)

Według niektórych historyków (opierających się na przekazie Cycerona) to właśnie tu mieściła się letnia willa Klodiusza. Był to jeden z najpopularniejszych polityków rzymskich I w.p.n.e. Zginął w okolicy współczesnego Castel Gandolfo zamordowany przez ludzi swojego głównego przeciwnika - Milona.

Do naszych czasów zachowały się fundamenty willi i kilku innych antycznych obiektów. Niestety resztki zabytku znajdują się obecnie na terenie prywatnej posiadłości i dostęp do nich jest utrudniony.

Ruiny pałacu Domicjana

Z wielkiego pałacu Domicjana nie pozostało do dziś zbyt wiele. Ze względu na różnice wysokości budowla składała się z kilku tarasów (pięter), do których wodę doprowadzały akwedukty. Po śmierci cesarza mieszkało tu kilku jego następców, w tym Hadrian i Marek Aureliusz. Upadek posiadłości związany był z działalnością Septymiusza Sewera. Władca ten wzniósł (na terenie współczesnego Albano Laziale) castrum, w którym osadził weteranów z wojen partyjskich. Z racji tego, że pałac stał pusty, weterani i ich rodziny rozbierali zabudowania, celem pozyskania materiałów budowlanych.

Wkrótce dawna rezydencja zniknęła pomiędzy nowymi domami. Ponownie odkryto ją pod koniec XIX wieku, a ujawnienie niektórych części zawdzięczamy Piusowi XI, który zlecił przeprowadzenie tu badań archeologicznych. Najbardziej okazałe pozostałości pałacu znajdują się dziś na terenie miasteczka Albano Laziale. W Castel Gandolfo możemy zobaczyć kryptoportyk (ogrody papieskie) i dwa nimfea w okolicach brzegu jeziora. W Albano Laziale zachowały się ruiny amfiteatru, rotundy i hipodromu.

Castel Gandolfo - informacje praktyczne

• Bilety do Castel Gandolfo kupimy na miejscu oraz przez stronę www. W przypadku pałacu apostolskiego nie ma zasadniczej różnicy czy zrobimy to przez Internet, czy w kasie. Wszystkie aktualne oficjalne wycieczki i rodzaje biletów jakie oferuje Watykan znajdziemy na oficjalnej stronie biletowej od tym adresem.
• W przypadku pozostałych wycieczek musimy mieć nadzieję, że będą one organizowane w trakcie naszej wizyty. Niestety, w momencie ostatniej aktualizacji naszego artykułu nie było możliwości rezerwacji wycieczek do willi Barberini ani minibusem po ogrodach Castel Gandolfo. Wycieczki minibusem były jednak organizowane, ale przez prywatne firmy.

Jak dojechać do Castel Gandolfo?

Do Castel Gandolfo najlepiej dojechać koleją. Podróż z dworca Termini trwa około 40 minut.