Bazylika św. Piotra na Watykanie: zwiedzanie, historia, ciekawostki

Bazylika św. Piotra (wł. Basilica di San Pietro in Vaticano) to bez wątpienia jeden z najpiękniejszych kościołów świata. Spacerując pomiędzy nawami i kaplicami możemy poczuć się tak, jakbyśmy zwiedzali znamienite muzeum sztuki - świątynię ozdabiają dzieła takich mistrzów jak Gianlorenzo Bernini, Michał Anioł czy Antonio Canova.

W 1942 roku papież Pius XII ogłosił, że pod bazyliką odnaleziono grób świętego Piotra. Choć efekty tamtych prac archeologicznych nadal budzą wiele wątpliwości to dla wielu chrześcijan jest jasnym, że w podziemiach właśnie tego kościoła spoczęły szczątki pierwszego papieża.

W naszym przewodniku opowiemy Wam o historii świątyni, jej architekturze, a także o tym, co warto w niej zobaczyć. Na końcu przygotowaliśmy dla Was informacje praktyczne, które ułatwią Wam zwiedzanie.

Bazylika św. Piotra i jej historia

Na początku był grób

Nie ma pewności czy święty Piotr był w Rzymie. Według tradycji został on zamęczony w Cyrku Nerona, stojącym dawniej na miejscu obecnego placu św. Piotra, a następnie tu pochowany. Prawdopodobnie około I lub II wieku nad grobem postawiono niewielkie oratorium lub świątynię.

Według historyków miał to być pierwszy nagrobek apostoła. Być może jego pozostałością jest odnaleziony przez archeologów fragment czerwonego tynku z napisem PETR [...] ENI. Z samego monumentu grobowego zachował się wyłącznie fragment kolumny.

Więcej o poszukiwaniach archeologicznych grobu napisaliśmy w artykule o Historii Watykanu.

Zwycięski cesarz i jego pierwsza bazylika

W 313 roku cesarz Konstantyn Wielki wydał edykt mediolański gwarantujący każdemu chrześcijaninowi swobodę wyznania. Była to pewna forma podziękowania za wsparcie podczas kampanii przeciw Maksencjuszowi. Na samym edykcie się jednak nie skończyło. Cesarz wraz z papieżem Sylwestrem wznieśli pięcionawową świątynię w miejscu gdzie znajdował się monument oznaczający lokalizację grobu świętego Piotra. Obudowano go marmurowym relikwiarzem i umieszczono wewnątrz nowego kościoła. Na nieszczęście budowla znalazła się poza murami Rzymu i w IX wieku została ograbiona przez piratów. Jednym z nielicznych uratowanych skarbów ze starej bazyliki jest VI-wieczny relikwiarz nazywany Krzyżem Watykańskim (łac. Crux Vaticana), który znajduje się dziś w skarbcu św. Piotra. Krzyż ofiarował bazylice cesarz Justyn II.

Ówczesny papież, Leon IV, wybudował więc mur obronny chroniący tę jedną z najważniejszych świątyń chrześcijańskiego świata.

Największa z wielkich

W XVI wieku stara bazylika Konstantyna była w opłakanym stanie. Dlatego też papież - mecenas Juliusz II podjął decyzję o jej zburzeniu i wystawieniu w tym miejscu godnego kościoła. 18 kwietnia 1506 roku papież osobiście położył kamień węgielny pod budowę świątyni. Prace architektoniczne miały trwać 120 lat i objąć pontyfikaty 20 papieży! Zmieniali się architekci i projekty budowli. Budowę nadzorowali między innymi: Donato Bramante, Rafael Santi, Michał Anioł, Domenico Fontana i Carlo Maderno. Kościół konsekrował w 1626 roku papież Urban VIII.

W chwili zbudowania była to największa katolicka świątynia na świecie. W 1989 w RPA zbudowano Bazylikę Matki Boskiej Królowej Pokoju, która zdetronizowała rzymskiego giganta. Jednak pod względem kubatury prymat pierwszeństwa nadal dzierży "święty Piotr".

Architektura

Plac i kolumnada

Plac świętego Piotra i charakterystyczna kolumnada są prawdopodobnie jednym z najłatwiej rozpoznawalnych miejsc na świecie. Na jego kształt składają się dwie figury geometryczne: trapez i elipsa. Całość otoczona jest kolumnadą z rzeźbami 140 świętych. Wśród nich znajdziemy jednego Polaka - świętego Jacka Odrowąża. Ponoć jej architekt Gianlorenzo Bernini zamierzał pierwotnie zamknąć cały plac, ale po śmierci Aleksandra VII wycofano się z realizacji tego projektu.

Z prawej strony znajduje się słynna Spiżowa Brama, która prowadzi na teren państwa watykańskiego.

Więcej o słynnym placu napisaliśmy w artykule Plac św. Piotra: historia i ciekawostki.

Fasada i kopuła

Charakterystyczny kształt placu sprawia, że jeśli zatrzymamy się u wejścia, to przez kolumnadę będziemy mogli podziwiać w pełni piękno bazyliki. Fasada powstała w 1607 na miejscu poprzedniej, a jej autorem był architekt papieski Carlo Maderno. Na niej umieszczono trzynaście posągów - w centrum znajduje się Jezus, a po jego lewej i prawej stronie rzeźby Apostołów (brak jest jednak świętego Piotra).

Kopułę zaprojektował Michał Anioł, ale nie zdołał jej ukończyć. Prace kontynuowali: jego uczeń Giacomo della Porta i inny wybitny architekt Domenico Fontana. To co powstało było w założeniach wierne projektowi Michała Anioła, ale wzbogacone zostało o pomysły następców. Na przykład latarnie na kopule to dzieło autorskie Fontany. Wnętrze kopuły ozdobiono mozaikami. Możemy na nich podziwiać: czterech ewangelistów, Boga Ojca, aniołów, Chrystusa z Matką i świętymi oraz patriarchów i biskupów. Kopułę podtrzymują cztery pilastry. U ich podnóża umieszczono posągi: świętego Longina, świętej cesarzowej Heleny, świętej Weroniki i świętego Andrzeja. Przy tej ostatniej znajduje się zejście do Grot Watykańskich.

Atrium i pomnik konny Konstantyna Wielkiego

Zanim wkroczycie do środka Bazyliki, przedostaniecie się przez przedsionek wzniesiony podczas przebudowy pod auspicjami Carlo Maderno. Co ciekawe, w pierwotnym planie budowla miała kształt zbliżony bardziej do centralnego.

Nad wejściem do świątyni widać płaskorzeźbę ze sceną mianowania Piotra pierwszym papieżem. Z drugiej strony umieszczono kopię "Navicelli" - mozaiki Giotta, przedstawiającą łódź z apostołami i Chrystusa podtrzymującego tonącego Piotra.

Na obu końcach przedsionka zainstalowano rzeźby konne, choć obecnie trudno podziwiać je w pełnej krasie. W południowym końcu stoi posąg przedstawiający Karola Wielkiego z pierwszej połowy XVIII wieku. Prawdziwy skarb znajduje się jednak w północnym krańcu - jest to rzeźba dłuta Berniniego przedstawiająca cesarza Konstantyna Wielkiego. Niestety, posąg ten znajduje się za szybą, na trasie prywatnego przejścia, i możemy zobaczyć go jedynie z dalszej odległości.

Wnętrze Bazyliki św. Piotra - na co zwrócić uwagę?

Olśniewające swym przepychem i ogromem wnętrze najlepiej podziwiać rano, kiedy nie ma jeszcze zbyt wielu turystów, lub przed zachodem słońca (kiedy jest najlepsze światło). Na olbrzymiej marmurowej posadzce uwagę przykuwa okrągła płyta z czerwonego marmuru. Oznacza ona miejsce gdzie w dawnej świątyni klękali władcy chrześcijańskiego świata podczas uroczystych koronacji.

Kaplica Piety

Z prawej strony bazyliki, blisko wejścia, znajduje się Kaplica Piety. Zawiera słynną rzeźbę Michała Anioła. Ponoć nieznany wtedy artysta wściekł się kiedy usłyszał, że jego dzieło przypisywane jest komuś innemu. W przypływie złości wyrzeźbił na Madonnie swój podpis. Rzeźba została poważnie uszkodzona w 1972 roku. Szaleniec podający się za Jezusa, odrąbał rękę i zniszczył twarz posągu. Podczas odtwarzania zniszczonego dzieła wzorowano się na kopii pochodzącej z poznańskiego kościoła Matki Bożej Bolesnej.

Baldachim Berniniego

Wzrok turystów przykuwa umieszczony na wprost od wejścia monumentalny baldachim. Dzieło wybitnego rzeźbiarza i architekta Berniniego ma prawie 29 metrów wysokości! Tuż za nim znajduje się otwarta przeszklona przestrzeń przez którą możemy spojrzeć w dół i zobaczyć Konfesję wraz z Grobem świętego Piotra.

Tron św. Piotra

Dokładnie po przeciwnej stronie od wejścia, na drugim krańcu kościoła umieszczono jedną z najważniejszych relikwii chrześcijaństwa - drewniany tron świętego Piotra. Od greckiej nazwy tego sprzętu wywodzi się określenie katedra (czyli kościół w którym rezyduje biskup). Według tradycji zabytek pochodzi z czasów pierwszego papieża.

Tron został umieszczony w monumentalnej ramie, wykonanej przez Berniniego.

Kaplica świętego Sebastiana z grobem Jana Pawła II

Obok kaplicy Piety znajduje się kaplica św. Sebastiana. W jej centrum umieszczono obraz przedstawiający św. Sebastiana przykutego do drzewa i naszpikowanego strzałami. To tutaj znajduje się grób świętego Jana Pawła II.

Kaplica św. Sebastiana jest odgrodzona i przeznaczona do modlitwy.

Posąg św. Piotra

Po prawej stronie głównej nawy możemy dostrzec wykonany z brązu posąg świętego Piotra. Nie udało się dokładnie ustalić z jakiego okresu pochodzi rzeźba (prawdopodobnie jest to wczesne bądź pełne średniowiecze). 29. czerwca i 22. lutego posąg jest ubierany w ornat oraz tiarę.

Ołtarz św. Leona Wielkiego

Znajdziecie go z lewej strony bazyliki, za pilastrami. Zawdzięcza nazwę płaskorzeźbie przedstawiającej spotkanie papieża Leona z wodzem Hunów. Attyla jest przerażony wizją świętego Piotra i Pawła. Wykonał ją Alessandro Algardi, jeden z najważniejszych przedstawicieli rzymskiego baroku.

Pod ołtarzem spoczął święty Leon - pierwszy papież, który został pochowany na Watykanie (poza świętym Piotrem).

Nagrobek Marii Klementyny Sobieskiej

Wśród licznych grobów, rzeźb i innych części bazyliki znajdziemy również polski ślad: Nagrobek Marii Klementyny Sobieskiej, wnuczki Jana III Sobieskiego. Znajdziecie go w lewej nawie, bliżej wejścia.

Monument nagrobny tytularnej królowej Anglii wykonał Pietro Bracci, twórca grupy Okeanosa na fontannie di Trevi.

Ołtarze

Najważniejsze ołtarze Bazyliki świętego Piotra to:

• Ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy - z prawej strony bazyliki, za jednym z pilastrów. W jego centrum umieszczono ikonę Matki Bożej pochodzącą jeszcze ze starej świątyni.

• Ołtarz świętego Bazylego - z prawej strony bazyliki, pomiędzy pilastrem a ścianą. Nazwa pochodzi od mozaiki przedstawiającej świętego, który odprawia mszę w obecności cesarza. W urnie pod ołtarzem spoczywają doczesne szczątki polskiego świętego Jozafata Kuncewicza.

• Ołtarz Michała Archanioła - z prawej strony, za pilastrami. W jego centrum znajduje się mozaika z wizerunkiem archanioła depczącego szatana.
• Ołtarz Maryi Matki Kościoła - z lewej strony bazyliki obok ołtarza św. Leona. Wprawdzie znajdujący się w nim fresk pochodzi jeszcze z dawnej świątyni to jednak nazwa jest współczesna. Nadał ją Matce Bożej papież Paweł VI podczas II Soboru Watykańskiego (1964).
• Ołtarz Ukrzyżowania świętego Piotra - z lewej strony bazyliki. Mozaika w nim umieszczona wyobraża śmierć patrona świątyni - przez ukrzyżowanie do góry nogami.
• Ołtarz papieski - w centralnym punkcie bazyliki, nad grobem św. Piotra.

Zwiedzanie Bazyliki św. Piotra

Wejście do wnętrza świątyni jest darmowe. Zanim jednak dostaniemy się do środka będziemy musieli przejść przez kontrolę bezpieczeństwa podobną do tych lotniskowych. Kontrola odbywa się w prawej kolumnadzie i trudno ją przegapić - rano łatwo zauważymy sprzęt do kontroli, a w dalszej części dnia wystarczy podążać za tłumem.

W szczycie sezonu każdego dnia przed prawą kolumnadą ustawiają się ogromne kolejki, które wydają się nie przesuwać, lecz mimo tak wielu odwiedzających wszystko idzie dosyć sprawnie. Jednak przychodząc do świątyni w południe, możecie spędzić w kolejce nawet ponad godzinę. Poza sezonem w ciągu dnia nie czekaliśmy nigdy więcej niż około 20 minut.

Do bazyliki zostaniemy wpuszczeni tylko w odpowiednim stroju, czyli zakrywającym kolana oraz ramiona. Jeśli nie zastosujemy się do tej reguły możemy zostać nie wpuszczeni do środka, lub nawet wyproszeni.

Na wizytę dobrze jest zaplanować od 30 do 60 minut.

Wewnątrz Bazyliki należy zachowywać się odpowiednio i nie przeszkadzać wiernym. W kaplicach przeznaczonych wyłącznie na modlitwy nie powinniśmy rozmawiać ani robić zdjęć.

Dni i godziny zwiedzania

• od 1 kwietnia do 30 września - 07:00 - 19:00
• od 1 października do 31 marca - 08:00 - 17:00

Bazylika pozostaje zamknięta w środy rano, w czasie audiencji papieskich. Jej otwarcie następuje po zakończeniu audiencji, czyli około 12:00-13:00.

Kiedy najlepiej odwiedzić Bazylikę św. Piotra?

Mimo że niewielkie kolejki potrafią formować się jeszcze przed otwarciem świątyni, to przychodząc w pierwszej godzinie od otwarcia nie powinniście stracić zbyt dużo czasu w oczekiwaniu, a w środku będziecie jednymi z nielicznych.

Trudno jednoznacznie określić ile czasu spędzimy w kolejce w środku dnia. Co oczywiste - w sezonie letnim lub w okolicy świąt chrześcijańskich postoimy dłużej, a poza sezonem kolejka będzie poruszać się zdecydowanie szybciej.

Z naszego doświadczenia i obserwacji większość osób do środka dostaje się już w około 30-45 minut od zajęcia miejsca w kolejce, a poza sezonem nawet krócej. Nie jest to jednak regułą i w szczycie dnia możemy być zmuszeni do dłuższego oczekiwania.

Najlepszym sposobem na ominięcie kolejek jest przyjście rano albo pod koniec czasu odwiedzin, gdy większość zorganizowanych wycieczek odjechała już z Watykanu.

Groty Watykańskie

Odwiedzając świątynię nie zapomnijmy zajrzeć do Grot Watykańskich, czyli do obszaru rozciągającego się bezpośrednio pod bazyliką. Jest to miejsce spoczynku 90 papieży oraz członków rodzin królewskich (m.in. Krystyny Wazówny, królowej Szwecji).

Wizyta w Grotach Watykańskich jest darmowa. Wejście znajduje się tuż obok słynnego baldachimu projektu Berniniego, przed statuą przedstawiającą św. Andrzeja.

Więcej: Groty Watykańskie: wejście oraz wskazówki

Taras widokowy na kopule bazyliki

Jedną z najpopularniejszych atrakcji bazyliki jest możliwość wdrapania się na monumentalną kopułę, skąd rozpościera się widok na Plac Świętego Piotra oraz Wieczne Miasto. Określenia wdrapanie użyliśmy nieprzypadkowo - nawet jeśli wybierzemy niewiele droższą opcję wjazdu windą, to i tak będziemy mieć do pokonania ponad 300 schodów.

Więcej informacji o kopule znajdziecie w naszym artykule Kopuła Bazyliki św. Piotra: wejście oraz historia

W tym artykule skupiamy się na Bazylice św. Piotra na Watykanie. Jeśli chcesz poznać inne bazyliki papieskie, sprawdź nasz artykuł: bazyliki papieskie w Rzymie.