Albaicín: zwiedzanie dawnej dzielnicy arabskiej w Grenadzie

Wypełniona wąskimi uliczkami oraz niezliczonymi zabytkami dzielnica Albaicín, znana dawniej z arabskiej formy Albayzín, należy do największych skarbów Grenady. Odnajdziemy ją na wzgórzu położonym naprzeciwko słynnej Alhambry, a oba wzniesienia oddziela od siebie dolina, przez którą przepływa rzeka Darro.

Chociaż po rekonkwiście lwia część mauretańskiej zabudowy zniknęła z tutejszego krajobrazu, szczęśliwie przetrwało kilka bezcennych śladów po średniowiecznej historii, a także oryginalny układ wijących się uliczek. Dziedzictwo to doceniła organizacja UNESCO, wpisując Albaicín w 1984 roku na listę światowego dziedzictwa kulturowego.

W naszym artykule opisaliśmy wybrane zabytki oraz atrakcje dzielnicy - zarówno te pamiętające czasy Maurów, jak i późniejsze, chrześcijańskie. Wśród nich są punkty widokowe z panoramą Alhambry, łaźnie arabskie, pałace, kościoły, a także fortyfikacje obronne oraz pozostałości po niezwykle zmyślnym systemie wodociągowym. Na końcu znajdziecie krótkie wprowadzenie historyczne.

Jak zwiedzać Albaicín?

Patrząc pod kątem topografii dzielnicę możemy podzielić na dwa obszary. Pierwszy z nich, pochodzący już z czasów po rekonkwiście, składa się z dwóch ulic ciągnących się wzdłuż przebiegu rzeki Darro i jest prosty do zwiedzenia. Znacznie więcej wysiłku wymagać będzie od nas odkrywanie pnącej się kilkaset metrów w górę reszty dzielnicy, która charakteryzuje się plątaniną schodów oraz wąskich i brukowanych uliczek.

Dzielnica Albaicín oferuje tak wiele, że na dogłębne jej poznanie moglibyśmy zaplanować nawet dwa dni. Jeśli jednak zależy nam głównie na spacerze krętymi uliczkami, rzuceniu okiem na Alhambrę i odwiedzeniu pojedynczych zabytków - to wystarczy na to kilka godzin.

Atrakcje Albaicín, które warto zwiedzić i zobaczyć

Mirador de San Nicolás - najpopularniejszy punkt widokowy w Albaicín

Położenie na wysokim wzgórzu sprzyja występowaniu licznych darmowych tarasów widokowych. Na mapie odnajdziecie je pod nazwą mirador. Do najpopularniejszych z nich należy skierowany wprost w stronę Alhambry Mirador de San Nicolás, który niemal o każdej porze dnia oblegany jest przez turystów.

Aby uciec od tłumów, możemy zajrzeć do ogrodu sąsiedniego meczetu (Mezquita Mayor de Granada), gdzie również odnajdziemy (nieco gorszy) widok na słynny kompleks pałacowy. Sam meczet jest nowoczesny - powstał dopiero w 2003 roku, jako pierwszy po rekonkwiście. Potrzeba na to było aż 500 lat.

Płatną alternatywą, która umożliwia zobaczenie większej części Albaicínu, jest dzwonnica sąsiedniego kościoła św. Mikołaja (Torre de San Nicolás). Atrakcja ta będzie wymagać od nas jednak wdrapania się po schodach na górę. Aktualne ceny biletów oraz godziny otwarcia wieży znajdziecie tutaj.

Pałac Dar al-Horra

Po wzniesieniu Alhambry na terenie Albaicínu wciąż istniały królewskie pałace. W swojej pierwotnej wersji do naszych czasów przetrwał, choć już bez oryginalnego wyposażenia i większości zdobień, jeden z nich: Pałac Dar al-Horra. Wznoszone w erze Nasrydów domy arabskie były surowe z zewnątrz, a bardziej okazałe w środku. Ich cechą charakterystyczną były dziedzińce z ogrodami i fontannami. Układ ten nierzadko przejmowali później chrześcijanie.

Dziedziniec Pałacu Dar al-Horra, a także opustoszałe pomieszczenia, pozwalają wyobrazić sobie, jak dawniej wyglądały tutejsze pałace. Dodatkowym atutem wizyty będzie widok z tarasu widokowego.

El Bañuelo - łaźnie arabskie

Jednym z najważniejszych śladów arabskiej obecności w Albaicín są El Bañuelo - łaźnie publiczne z XI wieku, pochodzące z czasów dynastii Zirydów, które przetrwały przy ulicy Carrera del Darro. Dawniej tego typu przybytki znajdowały się na każdym kroku, lecz zostały zniszczone po rekonkwiście. Szczęśliwie El Bañuelo się uchowały, choć ich wnętrze zmieniło się na przestrzeni wieków. Co ciekawe, w środku przetrwały kolumny z czasów rzymskich i wizygockich, wskazujące na bogatą historię tej okolicy.

Dziś do łaźni El Bañuelo wchodzimy przez dom z czasów chrześcijańskich. Wstęp jest biletowany.

Na wysokości arabskich łaźni zachowała się monumentalna, choć niewielka pozostałość arabskiego Puente del Cadi. Most ten pełnił strategiczną funkcję w ówczesnym mieście, gdyż łączył ze sobą Albaicín z Alhambrą i przechodziły przez niego dwa urządzenia wykorzystywane do transportu wody. Dziś widoczny jest zaledwie początek pierwotnego przęsła o charakterystycznym kształcie łuku.

Casa de Castril - muzeum archeologiczne i przepiękna fasada w stylu złotniczym

Jedną z najpiękniejszych fasad na terenie dzielnicy posiada renesansowy pałac Casa de Castril, rezydencja rodziny Hernando de Zafry, sekretarza Królów Katolickich, Ferdynanda i Izabeli. Znajduje się on przy ulicy Carrera del Darro - głównej arterii dolnej części dzielnicy, o której napisaliśmy więcej w dalszej części artykułu.

Budowla wyróżnia się przepiękną fasadą w stylu złotniczym, znanym jako plateresco. Wewnątrz mieści się Muzeum Archeologiczne, prezentujące zbiory związane z historią Grenady, od czasów prehistorycznych po czasy arabskie. Wnętrze budynku posiada dziedziniec ze studnią. Sama placówka nie zachwyca różnorodnością, ale nie przegapcie jej fasady!

Casa de Zafra

W sercu dzielnicy możemy odwiedzić inną z rezydencji Nasrydów, która została podarowana Hernando de Zafrze przez Izabelę i Ferdynanda. Dom ten został przekazany jednemu z klasztorów i przetrwał do naszych czasów w stanie zbliżonym do swojej XVI-wiecznej wersji. Budynek posiada wspaniały piętrowy dziedziniec, a w jego salach organizowane sa różne wystawy.

Kościół św. Salwadora (Iglesia de El Salvador)

Kościół św. Salwadora, będący mieszanką stylu mudejar oraz renesansu, powstał w XVI wieku na miejscu wielkiego meczetu Albaicínu. Jedynym zachowanym elementem z pierwotnej muzułmańskiej świątyni jest dziedziniec z arkadami w formie podkowy, który został jednak przebudowany w czasach chrześcijańskich. Nam wnętrze kościoła nie przypadło specjalnie do gustu, ale warto zobaczyć portal prowadzący do świątyni wykonany w stylu plateresco, wzorowany na dziełach Diego Siloe, budowniczego katedry w Grenadzie.

Convento de Santa Isabel La Real - klasztor św. Izabeli

Ozdobą górnej części dzielnicy Albaicín jest kościół należący do klasztoru założonego przez Izabelę Katolicką w 1501 roku. Początkowo, aż do wzniesienia obecnej lokalizacji, zajmował on pomieszczenia Pałacu Dar al-Horra. Do wnętrza kompleksu prowadzi ozdobny portal, wykonany w stylu gotyku izabelińskiego. Wewnątrz kościoła można podziwiać wysoki ołtarz, do którego prowadzą wysokie schody, oraz drewniany sufit ozdobiony w stylu mudéjar.

Brama Wag (Puerta de las Pesas)

Czasy arabskie pamięta brama Puerta de las Pesas, przy której warzono towary sprowadzane przez kupców do miasta. Jest to jedna z siedmiu oryginalnych XI-wiecznych bram umożliwiających wstęp do starej Alcazaby, jak nazywano ufortyfikowaną część Albaicín. Chociaż nie zachwyca ona rozmiarem, to powinna zainteresować miłośników architektury, ponieważ stanowi jeden z pierwszych przykładów wykorzystania w Hiszpanii charakterystycznego łuku zbliżonego kształtem do podkowy, tak popularnego w późniejszych budowlach arabskich w Al-Andalus.

Podobny łukowaty kształt posiada zamknięta na stałe brama Monaita (Puerta Monaita). Jest ona otoczona grubymi murami i prowadzą do niej schody, przypominając o tym, jak dobrze chronione było arabskie miasto.

Brama Elwiry (Puerta de Elvira)

Brama Elwiry również powstała w XI wieku, w czasach panowania Zirydów, jednak w XIV wieku został gruntownie przebudowana i uzyskała bardziej monumentalną formę z blankami. Dawniej pełniła ona funkcję głównego punktu wjazdowego do miasta.

Mury obronne

Początkowo na terenie Albaicín ufortyfikowana była wyłącznie twierdza Alcazaba Qadima (stata Alcazaba). Jej mury wzmocnili w XI wieku władcy z dynastii Zirydów - okazały odcinek z tego okresu rozciąga się pomiędzy bramami Puerta de las Pesas oraz Puerta de Monaita. Nam chyba najłatwiej było go podziwiać z tarasu Palacio de Dar al-Horra.

W XIV wieku, gdy miasto znacznie rozrosło się na północ, władcy z dynastii Nasrydów zbudowali kolejny pierścień murów. Na mapie znajdziecie go wpisując "Muralla de la Albérzana". Najlepiej zobaczyć go przy skrzyżowaniu ulic Carretera de Murcia oraz C. Arlequín.

Carrera del Darro: najbardziej urokliwa uliczka Grenady

Ciągnąca się wzdłuż meandrującej rzeki Darro wąska uliczka Carrera Del Darro, która w ostatnim fragmencie płynnie przechodzi w Paseo del Padre Manjón, należy do najwspanialszych zakątków Grenady. W czasach arabskich przebiegały tędy mury obronne, a widoczne dziś okazałe zabudowania powstały już po rekonkwiście (głównie w XVI i XVII wieku).

Spacerując Carrera del Darro będziemy mijać wspaniałe renesansowe, manierystyczne oraz barokowe fasady pałaców, pojedyncze zabytki (w tym wspomniane wcześniej punkcie arabskie łaźnie), a na otwartej przestrzeni czas umili nam widok na mury Alhambry. Początek trasy rozpoczyna się przy dwóch złączonych placach, Plaza Nueva oraz Plaza Santa Ana. Ozdobą drugiego z nich jest renesansowy Pałac Kancelarii Królewskiej, o którym napisaliśmy kilka słów w naszym tekście poświęconym zwiedzaniu Grenady.

Na całym przebiegu Carrera Del Darro oraz Paseo del Padre Manjón zobaczymy cztery przerzucone przez rzekę mosty, lecz wszystkie z nich w swojej obecnej formie powstały już po rekonkwiście. W przypadku położonej najdalej na wschód przeprawy, zwanej Puente del Aljibillo (pol. most cysterny), możemy wypatrzyć fundamenty XI-wiecznej oryginalnej budowli.

Zbliżając się do końca trasy trafimy na plac dedykowany ojcu Andrésowi Manjón, z którego rozpościera się przyjemny widok na mury Alhambry. Upamiętniony duchowny zasłynął ze swojego wsparcia romskiej społeczności zamieszkującej jaskinie Sacromonte. Założył dla nich szkołę, której oddziały powstały później w innych częściach Hiszpanii i świata.

Calle de la Calderería

Ulica Calle de la Calderería słynie z licznych mauretańskich herbaciarni, sklepów z przyprawami oraz sklepów rzemieślniczych, sprzedających produkty nawiązujące do dawnego dziedzictwa dzielnicy. Chociaż jest tu mniej turystycznie niż na targu Alcaicería w centrum, wciąż daleko temu miejscu do autentyczności znanej z państw arabskich.

Cysterny

Spacerując po Albaicín możemy natrafić na zewnętrzne pozostałości dawnych cystern (aljibes), których w czasach arabskich istniało około 30 i były podstawowym źródłem wody pitnej dla mieszkańców, pozwalającym przetrwać nawet długie oblężenie. Często mają onę formę niewielkich ceglanych "domków". Jedna z najbardziej popularnych cystern znajduje się przy kościele św. Mikołaja - na mapie znajdziecie ją wpisując "Aljibe de San Nicolás". Do największych należała z kolei Aljibe de las Tomasas.

My wybraliśmy się na wycieczkę do Aljibe del Rey, gdzie mogliśmy zejść do podziemnej części cysterny. Podczas naszej wizyty jej ściany były jednak pomalowane i zagruntowane, przez co zatraciły swój klimat. Dodatkiem do zwiedzania z przewodnikiem była wizyta w przyjemnym ogrodzie.

Inne tarasy widokowe w Albaicín

Do innych bezpłatnych punktów widokowych należą:

• Mirador de San Cristóbal - taras ten położony jest nieco dalej, w północno-zachodniej części dzielnicy. Oferuje on widok na: mury obronne Albaicínu, pałac Dar al-Horra, zabudowę Albaicínu oraz historyczne centrum Grenady. Alhambra jest niestety nieco zasłonięta (widać głównie mury cytadeli Alcazaba).
• Mirador de la Lona - ten taras nie oferuje co prawda widoku na Alhambrę, ale pozwala spojrzeć z bliższej perspektywy na historyczne centrum Grenady wraz z katedrą.
• Mirador Ojo - kolejny taras zapewniający panoramę historycznego centrum wraz z katedrą,
• Mirador de San Miguel - położony najdalej, i najwyżej, ze wszystkich opisywanych. Odnajdziemy go naprzeciwko kaplicy Ermita de San Miguel Alto. Po dostaniu się na miejsce czekać na nas będzie panorama całej dzielnicy Albaicín.

Więcej punktów widokowych w Grenadzie odnajdziecie w naszym artykule Punkty widokowe Grenady.

Etymologia nazwy Albayzín

Nie ma dziś pewności, skąd wzięła się oryginalna nazwa Albayzín. Według najbardziej rozpowszechnionej z teorii wywodzi się ona od określenia al baezan, czym nawiązano do uchodźców z miasta Baeza, którzy w XIII wieku musieli uciekać z terenów podbitych przez chrześcijan i znaleźli schronienie w Grenadzie. Według innej z hipotez nazwa może brać początek od al-bayyāzīn, co miałoby oznaczać dzielnica sokolników, gdyż wielu mieszkańców miało trudnić się tym fachem.

Historia

Dzielnica Albaicín była niegdyś samodzielnym, ufortyfikowanym miastem, i to właśnie od niej swój początek bierze współczesna Grenada. Jej historia rozpoczęła się w pierwszych dekadach XI wieku. Na początku drugiego tysiąclecia arabska Al-Andalus zatrzęsła się w posadach - konflikt o władzę nad Kalifatem Kordoby doprowadził do upadku tego potężnego państwa, w miejsce którego powstało wiele niezależnych królestw (zwanych taifami). Założycielem jednego z nich był Zawi ibn Ziri, pierwszy z czterech emirów z dynastii Zirydów z Grenady. Na swoją siedzibę obrał on wzgórze Albaicín, gdzie znajdowały się pozostałości fortecy pamiętającej czasy Wizygotów. Dawna cytadela została wzmocniona, a fragment wzgórza otoczono murem obronnym, tworzącym ufortyfikowaną twierdzę, znaną dziś jako Alcazaba Qadima.

Pod patronatem dynastii Zirydów znajdowało się położone u stóp gór Sierra Nevada miasta Medina Elvira (Madinat Ilbira). Potencjalne trudności w jego obronie skłoniły Zawi ibn Ziriego do przeniesienia jego mieszkańców na wzgórze Albaicín, gdzie mogli bezpiecznie osiedlić się na otoczonym murami obszarze. W kolejnych stuleciach niewielka osada przekształciła się w miasto z prawdziwego zdarzenia - pełne pałaców, okazałych domów i rezydencji, z około trzydziestoma meczetami oraz systemem cystern zapewniających dostęp do wody pitnej. Wraz z rozwojem miasta osiedla zaczęły powstawać również poza murami Alcazaby. W XIV wieku, w czasach Nasrydów, dalsze dzielnice zostały również otoczone murem.

Władcy Grenady - najpierw z dynastii Zirydów, a później Almorawidów i Alhmohadów - mieszkali w nieistniejącym już kompleksie pałacowym. Dopiero w połowie XIII wieku Muhammad I ibn al-Aḥmar, założyciel dynastii Nasrydów, podjął decyzję o budowie niezależnego miasta pałacowego na sąsiednim wzgórzu Sabika, gdzie mógłby zamieszkać wraz ze swoim dworem, z dala od spisków i niebezpieczeństw. Tak właśnie narodziła się słynna Alhambra, gdzie oprócz władcy na stałe przeniosła się również lokalna arystokracja.

Powstanie Alhambry nie wpłynęło jednak na rozwój miasta Albaicín, które aż do rekonkwisty w XV wieku stałe się rozwijało - posiadało nawet własną armię oraz administrację. Najbogatsi mieszkańcy wznosili okazałe, choć surowe od zewnątrz posiadłości, gdzie za murami skrywały się wspaniałe ogrody.

Pod koniec XV wieku Grenada została podbita przez wojska chrześcijańskie. Był to czas gwałtownych przemian - Albaicín zasiedlano chrześcijanami, a jego dawne meczety przekształcano na kościoły. Przez ponad sto kolejnych lat większość mieszkańców wciąż stanowili jednak Maurowie, z których wielu z czasem zostało zmuszonych do konwersji na chrześcijaństwo (schrystianizowanych Maurów nazywano Moryskami).

W pierwszych dekadach XVII stulecia rozpoczęły się prześladowania społeczności arabskiej, która musiała opuścić Albaicín. Wzgórze niemalże opustoszało, a skupowane za bezcen rezydencje zajmowali chrześcijanie lub przekształcano je w klasztory. Większość zabudowy popadła jednak w ruinę - nie pomogły tu masowe przesiedlenia z innych obszarów, gdyż miasto opuścili wszyscy wyszkoleni rzemieślnicy, a nowi mieszkańcy nie posiadali odpowiedniej wiedzy ani umiejętności, żeby zaopiekować się pozostawionym dziedzictwem.