Kotor - atrakcje, zwiedzanie, zabytki

Bajkowy Kotor to prawdziwa turystyczna mekka - już od lat przybywają tu liczni zwiedzający, aby chociaż na chwilę zgubić się w plątaninie wąskich uliczek. Miasto kusi niezwykłym klimatem, a turystom towarzyszą stada przyjaznych kotów.

Kotor jest ozdobą malowniczej Zatoki Kotorskiej. Nam przypadł on do gustu na tyle, że umieściliśmy go w naszym zestawieniu największych atrakcji Czarnogóry.

Jak zwiedzać Kotor?

Najważniejsze zabytki miasta znajdują się obrębie otoczonej murami obronnymi starówki, której powierzchnia to niecały kilometr kwadratowy. Pobieżne zwiedzanie Kotoru nie zajmie nam więcej niż 1,5 godziny. Jeśli jednak będziemy chcieli obejrzeć jakieś muzeum, wejść na najwyższe partie twierdzy św. Jana oraz zobaczyć kilka tutejszych świątyń, to czas zwiedzania należy wydłużyć do połowy dnia.

Co warto zobaczyć w Kotorze? Największe atrakcje oraz zabytki

Twierdza św. Jana

Trudno powiedzieć kiedy na okolicznych wzgórzach pojawiły się pierwsze fortyfikacje - być może wzniesiono je już w czasach Ilirów, a może dopiero w epoce Bizancjum. Dość powiedzieć, że ich obecny kształt to efekt przejścia Kotoru pod protekcję Wenecji. Najbardziej imponującym elementem miejskich fortyfikacji, a jednocześnie największą atrakcją Kotoru, Twierdza św. Jana. Wzniesiono ją na wysokich skałach za miastem.

Zwiedzanie Twierdzy św. Jana - informacje praktyczne

Największym wyzwaniem jest wejście na szczyt Twierdzy św. Jana. Idąc wzdłuż dawnej drogi, po której niegdyś wciągano na szczyt armaty, będziemy musieli przejść ponad 1500 stopni i dwieście metrów wysokości! Po drodze można odpocząć pod niewielkim kościołem Matki Bożej od Zdrowia (z XVIII-wiecznym ołtarzem).

Wstęp na teren twierdzy jest biletowany (dwa wejścia: południowe: 42°25'25.3"N 18°46'19.3"E północne: 42°25'33.0"N 18°46'19.7"E) Wycieczka na sam szczyt i zejście zajmuje od 1,5 do 2 godzin. Cena biletu niestety mocno wzrosła i wejście do twierdzy kosztuje obecnie 15€.

Wieża Kampania i mury miejskie

Oprócz Twierdzy św. Jana, duże wrażenie zrobiła na nas przysadzista Wieża Kampana (nazywana również cytadelą, obok mostu na rzece Skurdzie) wraz z ciągnącymi się ku wschodowi murami. Na ten odcinek umocnień można wejść - mieści się tu restauracja Citadela. Od strony południowej miasta strzegł (dobrze zachowany) bastion Gurdić.

Bramy miejskie w Kotorze

Do miasta można dziś wejść przez trzy bramy:

• Bramę Morską (Morska Vrata) - pochodzi z XVI wieku, nad wejściem umieszczono tablicę z datą 21.11.1944 czyli datą wyzwolenie miasta spod okupacji nazistowskiej. Nieco wyżej wykuto motto: "Tuđe nećemo, svoje ne damo" czyli "Obcego nie chcemy, swojego nie oddamy" przypisywane Josipowi Broz Tito. Na samej górze widnieje herb antyfaszystowskiej organizacji AVNOJ;
• Bramę Północną (Sjeverna Vrata) - powstałą po pierwszym oblężeniu miasta przez Turków;
• Bramę Południową (Južna Vrata) - archeolodzy odnaleźli tu resztki umocnień z IX wieku.

W przeszłości istniały jeszcze dwie inne bramy, niezachowane do naszych czasów.

Katedra św. Tryfona (Katedrala Svetog Tripuna) i jej skarbiec

Według tradycji poświęcenie kościoła datuje się na rok 809. Jeden z mieszczan - Andrea Saracenis, miał kupić od podążających do Konstantynopola kupców część relikwii św. Tryfona, a potem sfinansować budowę świątyni. Historia tego przedsięwzięcia została opisana w krótkim dokumencie zwanym "Kartą Andrzeja", uznawanym za najstarszy przykład literatury czarnogórskiej.

Kościół był miejscem licznych pielgrzymek, a cesarz Konstantyn VII wspomina o dziejących się tu licznych cudach:

W tym samym mieście spoczywają szczątki św. Tryfona, który leczył wszystkie choroby, szczególnie u osób opętanych przez nieczystego ducha; jego kościół zbudowano na planie koła.

Kontrowersje budzi ostatnie zdanie ze wzmianki - zdaniem archeologów kotorska świątynia nigdy nie była okrągła. Być może cesarz się pomylił lub jego kronika została błędnie przetłumaczona (słowo rotunda mogło oznaczać kopułę świątyni). Kościół w obecnym kształcie wzniesiono w stylu romańskim w roku 1166 jako katedrę diecezji kotorskiej, która utrzymała się mimo schizmy wschodniej.

Kościół był kilkakrotnie niszczony przez trzęsienia ziemi i przebudowywany (w stylu renesansowym i barokowym). W XIX wieku katedrze groziło zawalenie. Rozpoczęto prace ratunkowe, a jednocześnie postanowiono przywrócić całości pierwotny wygląd (zmieniono portal wejściowy, a wieże z owalnych znów stały się czworokątne). Ostatni remont budowla przeszła po trzęsieniu ziemi z 1979 roku. Te prace zostały wyróżnione przez prestiżową fundację na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego - Europa Nostra.

Mimo licznych zmian i rekonstrukcji świątynia zachowała pierwotny kształt trójnawowej romańskiej bazyliki. Do naszych czasów nie przetrwała kopuła kościoła. Podczas prac rekonstrukcyjnych w czasach nowożytnych nie zdecydowano się na jej odtworzenie ze względu na słabą wytrzymałość podczas trzęsień ziemi. Również wtedy (ze względu na ograniczone środki) nie ukończono odbudowy jednej z wież (jest widocznie niższa).

Plac Broni i jego zabytki

Najważniejsze rody rządzące miastem wznosiły na terenie obecnej starówki godne siebie siedziby. Ponad wyszukane zdobnictwo ceniono użyteczność, stąd tutejszym fasadom daleko do barwnych pałaców barokowej Europy. Przy Placu Broni (Trg od brašna), zaraz za wejściem przez bramę Morską, znajduje się pochodzący z XVII wieku Pałac Książęcy. Tutaj rezydowali weneccy zwierzchnicy Kotoru. W XVIII wieku budowla zmieniła swoja funkcję - zamieszkiwali tu żołnierze i strażnicy murów, umieszczono tu również areszt.

Na placu zobaczymy także Wieżę Zegarową (czasomierz umieścili na niej Francuzi na początku XIX wieku), z przylegającym do niej pręgierzem w kształcie umieszczonej na postumencie piramidy. Nieco na północ mieszczą się dwa inne pałace: Beskuciów i Bizantich. Nad drzwiami tego pierwszego (obecnie mieści się tu Hotel Marija) zachował się rzeźbiony kamienny portal z herbem… Bizantich! Prawdopodobnie został on przeniesiony z sąsiedniej siedziby.

Inne pałace mieszczańskie

Ozdobny balkon zobaczymy na fasadzie barokowo-renesansowego pałacu Prima, stojącego przy placu Trg od brasna.

Inny przykład mieszczańskiej architektury z końca XVI wieku to Pałac Grubonja - należał niegdyś do noszącej to nazwisko bogatej rodziny, która prawdopodobnie przybyła tu z Zadaru. Pewne elementy zdobnicze (wąż, czaszka, mysz i szczur) mogą wskazywać na prowadzoną tu działalność farmaceutyczną. Obok pałacu znajduje się jedno z wejść na teren Twierdzy św. Jana, z zachowanym zabytkowym łukiem i łacińskim napisem informującym że znajdujemy się na głównej drodze do zamku na wzgórzu.

W pobliżu katedry św. Tryfona przetrwał Pałac Drago, z zachowanymi elementami stylu gotyckiego (np. zdobienia okna).

Kościół św. Klary

Niewielka kotorska starówka poza dawnymi pałacami mieści również liczne świątynie. Skrupulatny turysta doliczy się nawet kilkunastu takich przybytków. Do najciekawszych należy kościół św. Klary (Trg Sv. Luke).

Nawet jeśli nie jesteśmy zainteresowani zwiedzaniem kościołów do tej świątyni warto wejść ze względu na piękny barokowy ołtarz wyrzeźbiony z marmuru. Został on wykonany przez znanego barokowego rzeźbiarza Francesco Cabianca Penso (jego dzieła zdobią m.in. Wenecję, Dubrownik i Petersburg). Penso znajdował się wtedy u szczytu sławy, a za swe prace otrzymywał wysokie wynagrodzenie. Niestety artysta roztrwonił cały majątek wpadłszy w szpony hazardu. Kościół św. Klary był dawniej połączony z nieistniejącym już klasztorem franciszkańskim. Spuścizną po działalności tego zgromadzenia jest duża zabytkowa kościelna biblioteka.

Niedaleko kościoła św. Klary wznoszą się dwie cebulaste wieże neobizantyjskiej (albo bizantyjsko-raszkańskiej) Cerkwi św. Mikołaja (Crkva Svetog Nikole). Niegdyś mieścił się tu klasztor dominikanów, ale po wkroczeniu wojsk napoleońskich zakonnicy zostali usunięci z zajmowanej siedziby. Budowlę oddano ludności prawosławnej. Całość spłonęła w roku 1896. Obecną cerkiew wzniesiono w latach 1902-1906.

Cerkiew św. Łukasza (Crkva Svetog Luka, Trg Sv. Luke)

W centralnym punkcie Placu Świętego Łukasza widnieje niewielka świątynia (z charakterystycznym łukiem na fasadzie), która jest najprawdopodobniej najstarszym kościołem miasta. Do XVII wieku znajdowała się w rękach katolików - potem postanowiono podzielić się świątynią z prawosławnymi: cerkiew otrzymała całość dla siebie, ale jeden z ołtarzy został zarezerwowany dla katolików. Jest to jedna z nielicznych budowli miasta, która nie została uszkodzona przez trzęsienia ziemi w 1979 roku.

Kolegiata bł. Katarzyny Czarnogórskiej

Ten kościół, nazywany również kolegiatą św. Hosanny (Ozany) lub sv. Marije od Rijeke, pochodzi z XIII wieku i przez dłuższy czas nosił wezwanie Matki Bożej.

Sytuacja zmieniła się w XVI wieku kiedy do miasta przybyła bogobojna dziewica Katarzyna (Ozana lub Hosanna), twierdząc że objawił się jej Jezus. Kobieta wstąpiła do zakonu dominikanek i zebrała wokół siebie spore grono katoliczek. Podczas obrony miasta wraz z biskupem Kotoru i księciem Ivanem Bembą zachęcała ludność do obrony. Cieszyła się tak dużą szacunkiem, że gdy zmarła jej ciało obnoszono po całym Kotorze w uroczystej procesji.

Dziś spoczywa na terenie kolegiaty w wykonanym w XX wieku sarkofagu. Pobożna zakonnica została beatyfikowana w 1927 roku. Na współcześnie wykonanych drzwiach przedstawiono sceny z życia błogosławionej. W prezbiterium świątyni zachowały się fragmenty fresków.

Kościół św. Michała (Sv. Mihaila)

Malutka świątynia niemal ginie pomiędzy przytłaczającymi ją okolicznymi budynkami. Prawdopodobnie wzniesiono ją na ruinach średniowiecznego klasztoru, choć wykopaliska archeologiczne wskazują na istnienie tu jeszcze starszej budowli. Współcześnie w środku działa niewielkie lapidarium, można też obejrzeć częściowo zachowane freski.

Atrakcje Kotoru poza utartym szlakiem

Wprawdzie nazwa miasta nie pochodzi od kotów, ale jego mieszkańcy wykorzystują ją przy sprzedaży "kocich" pamiątek. W Kotorze działa również muzeum, które gromadzi pocztówki z kotami (Cats Museum).

Inna tutejsza placówka muzealna to Muzeum Morskie (Pomorski muzej) z wystawą marynistyczną.

Kilka interesujących budowli przetrwało na terenie dzielnicy Dobrota. Część tutejszych pałaców wymaga natychmiastowego remontu, ale okolica może okazać się dobrym miejscem na znalezienie noclegu.

Kotor - informacje praktyczne

• Wjazd do centrum miasta jest niemożliwy, a znalezienie sensownego parkingu może graniczyć z cudem. W takiej sytuacji warto skorzystać z parkingu przy centrum handlowym Kamelija (Square Mata Petrovića). Ceny nie są tu przesadnie wysokie, a dodatkowo można je obniżyć okazując paragon z jednego z tutejszych sklepów (w środku znajduje się restauracja i spożywcze delikatesy).

• Istnieją dwie drogi łączące Kotor z centralna częścią kraju - jedna przez góry Lovcen (kilkanaście ostrych zakrętów ale i niezapomniana panorama miasta) oraz druga, okrężna, przez Budvę i Cetynię.
• Kotor posiada dobre połączenia autobusowe z innymi miastami Czarnogóry. Dojedziemy tu zarówno z Budvy jak i z Herceg Novi. Wokół Boki Kotorskiej również kursuje kilku przewoźników - przykładowe połączenia z Kotoru do innych miast Czarnogóry znajdziemy chociażby tutaj: link.

Miasto możemy zwiedzić również podczas jednej z wycieczek objazdowych, jakie oferuje się turystom podczas pobytu w Budvie czy Herceg Novi. Wprawdzie ceny są dość przystępne, ale pamiętać trzeba, że na obejrzenie każdego z odwiedzanych miast biura podróży przygotowują maksymalnie 1,5 godziny.

Kotor - noclegi

Baza noclegowa w Kotorze jest stosunkowo dobrze rozwinięta, choć niestety ceny są wyższe od tych w innych częściach kraju. Jeśli zdecydujecie się na dłuższy pobyt w tej czarnogórskiej perełce pamiętajcie, że sprawdza się tu stara zasada: im bliżej do centrum tym drożej.

Najdroższe noclegi są domeną otoczonego murami Starego Miasta. Pamiętajcie jednak, że jest tam najtłumniej i najgłośniej, a do wybranego obiektu nie podjedziecie samochodem.

Dla wielu turystów lepszym wyborem okaże się Dobrota, rozciągająca się na północ od Kotoru. Jest tam taniej, często można dojść pieszo do centrum Kotoru w mniej niż 30 minut, a niektóre obiekty oferują prywatne plaże.

Osoby poszukujące spokoju mogą rozważyć pobyt w miasteczku Muo, położonym po zachodniej stronie zatoki.

Ciekawostki o Kotorze

Kotor jako jedno z nielicznych miasta na świecie dwukrotnie znalazł się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Po raz pierwszy w roku 1979 wraz z innymi miejscowościami Boki Kotorskiej, po raz drugi w 2017 roku jako jeden z przykładów weneckich umocnień z przełomu XVI/XVII wieku.

Dwie szczególnie zasłużone dla miasta rodziny to Dabinović i Radimir. Z tego pierwszego rodu pochodzi potentat morski Bozo A. Dabinović, nazywany "Onasisem z Boki Kotorskiej". Wielokrotnie wspomagał swoje miasto między innymi łożąc na utrzymanie tutejszej szkoły morskiej. Z kolei rodzinę Radimir reprezentuje Zoran Radimir - miłośnik tutejszego folkloru, który zgromadził niezwykłą kolekcję etnograficznych pamiątek (prezentowana w kościele św. Michała w Dobrocie).

Historia Kotoru

Powszechnie przyjmuje się, że Kotor ma pochodzenie Iliryjskie, chociaż część badaczy przesuwa jego początki na okres rzymski. Z pewnością w pobliżu istniała Iliryjska twierdza Kremalj (Mirac) - nie wiemy jednak na ile można utożsamiać ją z dzisiejszym Kotorem. Z całą pewnością w okresie cesarstwa notujemy wzmianki o mieści o nazwie Acruvium.

Po podziale imperium dzisiejszy Kotor znalazł się w granicach Bizancjum (przyjęto grecką nazwę Dekaderon). W VI wieku wzniesiono nowe fortyfikacje. W związku z najazdami barbarzyńców, a później Saracenów miasto zaczęło odgrywać ważną rolę w strategicznym planie obrony imperium. Okres pełnego średniowiecza to częste zmiany przynależności państwowej dzisiejszego Kotoru. Rządzili tu Bułgarzy, Serbowie i Bośniacy. Co ciekawe przez jakiś czas mieszczanie szukali oparcia w protektoracie pobliskiego Dubrownika (Raguzy). Usiłowano stworzyć również niezależną republikę, ale wobec zagrożenia tureckiego zdecydowano się na protektorat Wenecji. Władza polityczna pozostawała jednak w rękach miejscowej szlachty. Najważniejsze decyzje (choć oczywiście konsultowane z Wenecją) podejmowała Wielka Rada, której członkowie wybierali również tzw. Tajną Radę (złożoną z dziewięciu przedstawicieli bez udziału Wenecjan). Wsparcie bogatego miasta doprowadziło do szybkiego rozwoju Kotoru, a potężne weneckie mury zapewniły ochronę przed wrogami (dwukrotnie odparto Osmanów). Miasto nawiedzały jednak zarazy i trzęsienia ziemi.

W XIX wieku (po krótkim epizodzie francuskim i rosyjskim) Kotor wszedł w skład Austro-Węgier, gdzie pozostawał do końca I wojny światowej (będąc ważnym portem wojennym). Po upadku monarchii Habsburgów znalazł się w granicach państwa Jugosłowiańskiego. Krótka okupacja włoska z czasów II wojny światowej zakończyła się przyłączeniem całego tego obszaru do nowo powstałej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii (w ramach Socjalistycznej Republiki Czarnogóry). Od 2003 roku funkcjonuje w ramach niezależnego państwa Czarnogóry. W 2016 doszło tu do krwawych wojen gangów narkotykowych i zamknięcia centrum miasta dla ruchu turystycznego. Wprawdzie nie zginął żaden ze zwiedzających, ale konflikt w miejscowym światku przestępczym nie został jeszcze zakończony.

Kotor - skąd pochodzi nazwa miasta?

Językoznawcy są zgodni, że współczesna nazwa miasta ma pochodzenie greckie. Najczęściej wywodzi się ją od starożytnej nazwy "Dekatera" - nie ma jednak zgody co do jej znaczenia. Według jednych jest to derywat utworzony od starogreckiego "katareo" czyli gorąco. Inni widzą tu zbitkę dwóch słów "deka" i "thira", co miałoby oznaczać "miasto o dziesięciu bramach".

W traktacie cesarza Konstantyna VII "O zarządzaniu państwem" można znaleźć jeszcze inne wyjaśnienie pochodzenia nazwy. Władca pisze:

Miasto Decatera oznacza w języku Rzymian "ściśnięty i zduszony", ponieważ morze wkracza niczym ściśnięty język na 15 lub 20 mil, a miasto znajduje się na przylądku morskim.