Parma - 21 atrakcji, które warto zobaczyć i zwiedzić

Parma, włoskie miasto usytuowane w sercu regionu Emilia-Romagna, jest znana na całym świecie dzięki słynnej szynce parmeńskiej, serowi Parmigiano oraz innym regionalnym przysmakom. My udaliśmy się do tego miasta z zupełnie innych powodów - z pragnieniem podziwiania fresków Correggia oraz zobaczenia na własne oczy dwóch wspaniałych zabytków: baptysterium oraz drewnianego teatru Farnese.

Ostatecznie okazało się, że Parma, często pomijana przez turystów, jest pełna ciekawych miejsc, które warto zobaczyć. W naszym przewodniku opisujemy najciekawsze atrakcje Parmy oraz kilka mniej znanych, ale równie fascynujących zabytków.

Jak zwiedzać Parmę?

Parma jest idealnym miejscem na jednodniową wycieczkę. Praktycznie wszystkie najciekawsze atrakcje skoncentrowane są w historycznym centrum, które jest łatwe do zwiedzania pieszo. Przejście z jednego krańca centrum na drugi zajmuje do 30 minut, jednak większość opisywanych przez nas miejsc oddalona jest od siebie o zaledwie 10 minut spacerem.

Główny dworzec kolejowy, Stazione di Parma, znajduje się w północnej części historycznego centrum, zaledwie kwadrans spaceru do serca starego miasta.

Planując wizytę w Parmie, pamiętajcie, że w poniedziałki słynny Pałac Pilotta jest zamknięty. To samo dotyczy Biblioteki Palatyńskiej.

Atrakcje Parmy - 21 miejsc, które trzeba zobaczyć!

Pałac Pilotta - Galeria Narodowa oraz inne atrakcje

Palazzo della Pilotta to monumentalny kompleks architektoniczny, będący jedną z najważniejszych atrakcji Parmy. Rozpoczęcie budowy tego założenia, które miało stać się siedzibą władców Parmy, przypadło na drugą połowę XVI wieku. Pałac Pilotta stanowił zespół budynków połączonych długimi korytarzami i wewnętrznymi dziedzińcami. Oprócz rezydencji władców, kompleks obejmował także stajnie, magazyny, zbrojownię, a nawet kościół.

Chociaż zabytek ucierpiał podczas bombardowań II wojny światowej i nie odzyskał już swojego pierwotnego wyglądu, nadal robi wrażenie. Obecnie w jego wnętrzach mieszczą się muzea oraz placówki kulturalne, a w Wielkiej Hali znajduje się zapierający dech w piersiach, renesansowy Teatr Farnese.

Aby zwiedzić wnętrza Pałacu Pilotta, musimy kupić bilet łączony, umożliwiający wstęp do wszystkich atrakcji kulturalnych na jego terenie. Pamiętajcie jednak, że we wnętrzu nie zobaczycie apartamentów książęcych, gdyż skrzydło Pałacu Książęcego nie zachowało się do naszych czasów. Po terenie kompleksu można natomiast pospacerować za darmo.

Zwiedzanie rozpoczynamy od drewnianego Teatru Farnese, po czym przechodzimy do Galerii Narodowej. Jej największymi atrakcjami są wystawy poświęcone twórczości lokalnych artystów: Correggia (obszerna kolekcja obrazów oraz freski) i Parmigianina.

W muzeum znajduje się również fragment kolekcji Farnese, w tym rzymski tors, obraz El Greco i dwie rzeźby z warsztatu Berniniego, jednak jej najważniejsze zbiory przeniesiono do Neapolu. Co interesujące, już w czasach rządów książąt Farnese, pałac pełnił funkcję wystawienniczą.

Ponadto w muzeum znajduje się imponująca kolekcja sztuki sakralnej, w tym 12 obrazów Bartolomé Estebana Murillo przedstawiających apostołów, portrety Burbonów, rzeźba Marii Ludwiki dłuta Antonio Canovy, a także nieco pejzaży, w tym krajobrazy miejskie Rzymu i Wenecji pędzla Canaletta oraz Bernardo Bellotta.

Pałac oferuje również bogatą wystawę archeologiczną, prezentującą między innymi sarkofagi, mumie, papirusy, monety czy fragmenty rzeźb.

Teatr Farnese - drewniane arcydzieło architektury renesansowej

Jednym z głównych celów naszej podróży do Parmy był Teatro Farnese z 1618 roku. To jeden z zaledwie trzech zachowanych teatrów renesansowych na świecie i pierwszy nowoczesny teatr zbudowany w okresie nowożytnym, wyposażony w sprzęt umożliwiający dynamiczne zmiany scenerii.

Co niezwykle interesujące, budynek powstał z nietrwałych materiałów: drewna oraz malowanego gipsu. Powodem takiego rozwiązania było pragnienie Ranuccio I Farnese, aby w spektakularny sposób powitać Kosmę II Medyceusza, podróżującego przez Parmę do Mediolanu. W tym celu zainicjowano budowę teatru, który początkowo miał być miejscem tylko jednego przedstawienia. Ostatecznie jednak budynek przetrwał znacznie dłużej i był używany dziewięciokrotnie do organizacji ważnych ceremonii, ostatni raz w 1744 roku.

Biblioteka Palatyńska w Pałacu Pilotta

Biblioteka Palatyńska, dawniej znana jako Biblioteka Królewska, została założona w 1761 roku przez Filipa I Parmeńskiego. Jeszcze kilka lat temu wstęp do niej był bezpłatny i umożliwiał odwiedzenie kilku pomieszczeń. Obecnie jednak dostępne do zwiedzania są tylko dwa pomieszczenia: Galeria Petitota oraz Sala Dantego, i to wyłącznie w ramach biletu łączonego do Pałacu Pilotta.

Galeria Petitota otrzymała swoją nazwę Ennemonda Alexandra Petitota, architekta, który zaprojektował orzechowe regały na książki rozciągające się wzdłuż pomieszczenia. Sala Dantego z kolei zawdzięcza swoją nazwę malowidłom inspirowanym twórczością tego słynnego poety.

Museo Bodoniano - najstarsze we Włoszech muzeum druku

W ramach biletu wstępu do Pałacu Pilotta warto odwiedzić również znajdujące się na terenie kompleksu Museo Bodoniano, najstarsze muzeum druku we Włoszech. Nazwano je na część Giambattisty Bodoniego, zasłużonego drukarza i zarządcę książęcej drukarni w Parmie. Bodoni jest znany m.in. ze stworzenia popularnego kroju pisma, który nosi jego nazwisko.

Baptysterium w Parmie

Baptysterium stanowiło drugi główny punkt naszej wizyty w Parmie. Ten ośmioboczny budynek, obłożony różowym marmurem z Werony, różni się znacznie od innych słynnych baptysteriów, takich jak te na Lateranie, w Pizie czy we Florencji.

Projekt architektoniczny oraz dekoracje rzeźbiarskie baptysterium, będące przykładem etapu przejściowego między sztuką romańską a gotykiem, są dziełem Benedetto Antelamiego, który pracował nad swoją wizją od 1196 do 1216 roku.

Budowę zakończono ostatecznie sto lat później. Do wnętrza budowli prowadzą trzy portale, z których Portal Maryi, wychodzący na plac Katedralny, był używany przez biskupa. Nad drzwiami znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Matkę Bożą z Dzieciątkiem trzymającą kwiat. Luneta nad wschodnim wejściem przedstawia tronującego Odkupiciela, a górujący nad nim fryz reprezentuje dwunastu apostołów.

Wnętrze baptysterium charakteryzuje się wielobarwną kopułą. W trzeciej dekadzie XIII wieku została ona pokryta freskami inspirowanymi ikonografią bizantyńską. Stanowią one wyjątkowy przykład sztuki sakralnej. Malowidła w baptysterium przedstawiają sceny z życia jego patrona, Jana Chrzciciela. Charakterystyczne są również nisze oraz loggie na dwóch poziomach, gdzie na dolnym umieszczono rzeźby proroków i apostołów.

Katedra w Parmie - romańska świątynia z freskami Correggia

Romańska katedra (Duomo di Parma), zbudowana na przełomie XI i XII wieku, jest jednym z najbardziej charakterystycznych symboli miasta. Jej surowa fasada wyróżnia się trzema loggiami i smukłą dzwonnicą. Przy głównym portalu stoją dwa lwy, wyrzeźbione w 1281 roku, które stały się znakiem rozpoznawczym świątyni. Wnętrze katedry skrywa romańskie i gotyckie rzeźby oraz wspaniałe renesansowe malowidła, stanowiąc klejnot w koronie Parmy.

Na co warto zwrócić uwagę podczas odwiedzin?

• Fresk Assunzione della Vergine (Wniebowzięcie NMP) w kopule, namalowany przez Correggia, zachwycający iluzjonizmem i odważną formą.
• Wspaniała ambona, wyrzeźbiona w drewnie w 1613 roku.
• Płaskorzeźba "Złożenie do grobu (Deposizione)" z 1178 roku, przedstawiająca zdjęcie Jezusa z krzyża, znajdująca się w prawym transepcie. Jej autorem jest Benedetto Antelami; początkowo zdobiła ambonę. Mimo że powstała w XII wieku, zawiera elementy gotyckie, które rozpowszechniły się w sztuce dopiero w następnym stuleciu.
• Średniowieczne głowice kolumn – większość wykonana w stylu korynckim, ale kilka z nich jest unikatowych, przedstawiając m.in. sceny biblijne, mitologiczne i polowania.
• Freski Lattanzio Gambary, pokrywające ściany głównej nawy, z scenami z życia Chrystusa i motywami ze Starego Testamentu.
• Kaplica Valeri (pierwsza po lewej stronie od ołtarza) z przedstawieniami z życia św. Katarzyny, św. Andrzeja oraz św. Krzysztofa.
• Tron biskupi z wyrzeźbionymi lwami, ze św. Jerzym walczącym ze smokiem oraz z nawróceniem św. Pawła.

W krypcie katedry, wspartej przez las 46 kolumn, przechowywane są relikwie św. Bernarda, patrona diecezji. Istnieją przesłanki ku tezie, że kolumny te pochodzą z wcześniejszego rzymskiego miasta, które istniało w miejscu dzisiejszej Parmy.

Muzeum Diecezjalne

Muzeum Diecezjalne (Museo Diocesano), położone po przeciwnej stronie placu Katedralnego niż baptysterium, prezentuje kolekcję dzieł sztuki i artefaktów związanych z historią diecezji. Chociaż muzeum nie należy do największych, zajmując tylko jedną większą salę i drugą mniejszą w dolnej kondygnacji Pałacu Biskupa, to zawiera kilka znaczących eksponatów.

Nas szczególnie urzekła wczesnochrześcijańska mozaika z VI wieku, odkryta na Piazza Duomo – mamy szczególną słabość do tej formy sztuki. W muzeum można również podziwiać posągi, które dawniej zdobiły wejście do katedry i baptysterium, kapitele z wczesnochrześcijańskiej katedry, płyty nagrobne, a także kilka monet, fragmenty ceramiki i amfor.

Kościół św. Jana Ewangelisty z freskami Correggia

Mijając plac Katedralny i kierując się na wschód, dotrzecie do późnorenesansowego kościoła San Giovanni Evangelista, który jest częścią większego kompleksu klasztornego benedyktynów. Jego wnętrza zostały udekorowane przez młodego Correggia, którego najwspanialszym dziełem jest dekoracja kopuły, składająca się z pięciu fresków. W centralnej części kopuły znajduje się wizja św. Jana na wyspie Patmos, przedstawiająca Chrystusa otoczonego przez apostołów. Ponadto, w czterech rogach kopuły umieszczono przedstawienia par Ewangelistów oraz Doktorów Kościoła. Nas zabolała szyja od patrzenia w górę, ale warto było!

Polecamy Wam również zwrócić uwagę na malowany fryz autorstwa Correggia, biegnący wzdłuż wewnętrznego obwodu kościoła, a także na inne jego malowidła oraz dzieła lokalnych artystów.

Teatro Regio (Teatr Królewski) w Parmie

Parma jest domem dla jednego z najważniejszych teatrów operowych we Włoszech. Teatro Regio, czyli Teatr Królewski, został wzniesiony z inicjatywy księżnej Parmy, Marii Ludwiki, wdowy po Napoleonie Bonaparte. Dawniej wybrane przedstawienia teatralne odbywały się na deskach Teatru Farnese, ale jego akustyka pozostawiała wiele do życzenia. Budowę nowego teatru rozpoczęto w 1821 roku, a jego uroczysta inauguracja miała miejsce 16 maja 1829 roku. Publiczność miała okazję zobaczyć wtedy nową operę "Zaira" Vincenza Belliniego.

Chociaż neoklasyczny gmach Teatro Regio nie jest szczególnie imponujący od zewnątrz, jego pełne przepychu wnętrza potrafią zachwycić. Co ważne, są one oryginalne, nigdy nie zostały zniszczone przez pożar ani inną tragedię. Audytorium posiada cztery rzędy balkonów z lożami dla sześciu osób. Loża książęca, dawniej przeznaczona dla rodziny panującej, obecnie jest zajmowana przez burmistrza miasta. Na sklepieniu widnieje fresk przedstawiający wybitnych dramaturgów, w tym Dantego, Eurypidesa i Vittorio Alfieriego.

Parco Ducale z Pałacem Książęcym

Ponieważ do Parmy przybyliśmy wcześnie rano, zanim największe atrakcje otworzyły swoje podwoje, postanowiliśmy rozpocząć zwiedzanie od ogrodów książęcych.

Założono je w XVI wieku, w epoce Renesansu. Na ich terenie wzniesiono Pałac Książęcy (Palazzo Ducale), zbudowany z inicjatywy księcia Parmy, Oktawiusza Farnese, wnuka papieża Pawła III. Nie była to jednak oficjalna rezydencja władcy, a jedynie budynek zajmowany przez jego dwór. Dziś pałac zajmowany jest przez włoskich Karabinierów, ale jego odnowioną fasadę można podziwiać z zewnątrz – prezentuje się ona naprawdę imponująco.

W parku polecamy Wam odszukać Świątynię Arkadii (Tempietto d'Arcadia), budowlę z 1769 roku, utrzymaną w formie antycznej ruiny, wzorowaną na Świątyni Westy Tivoli. Innym ciekawym obiektem jest barokowa fontanna Trianon (Fontana del Trianon), inspirowana słynną fontanną w Wersalu. Niestety, podczas naszej wizyty widok fontanny zakrywały drzewa!

Bazylika Santa Maria della Steccata

Świątynia ta, położona tuż obok głównego miejskiego placu, była wykorzystywana przez władców miasta do organizacji oficjalnych ceremonii, a w jej krypcie spoczywają członkowie wpływowego rodu Farnese, który władał księstwem Parmy.

Renesansowa bazylika została zaprojektowana na planie centralnym, odzwierciedlając ideały Leonarda da Vinci. Wnętrze świątyni ozdabiało wielu znakomitych lokalnych artystów. Wśród nich był młody Parmigianino, który pokrył freskami sanktuarium oraz zakrystię, a także Michelangelo Anselmi oraz Bernardino Gatti. Szczególnie imponująca jest rzeźba przy wejściu, przedstawiająca lament Matki Bożej nad Chrystusem (Pietà), dedykowana Marii Ludwice.

Muzeum Zakonu Konstantyńskiego w bazylice Santa Maria della Steccata

Bazylika Santa Maria della Steccata należała do Konstantyńskiego Zakonu Wojskowego Świętego Jerzego, który podlegał księciu Parmy. Wkraczając do bazyliki, nie spodziewaliśmy się, że będziemy mieć okazję zwiedzić pomieszczenia przylegających do niej pomieszczeń, gdzie znajduje się muzeum poświęcone rodowi Farnese, historii zakonu oraz bocznej linii Burbonów, panującej w Parmie w latach 1748–1802 i 1847–1859.

Muzeum obsługiwane jest przez wolontariuszy i warto spróbować wybrać się na wycieczkę z przewodnikiem. Niestety, my trafiliśmy na wolontariusza, który znał angielski tylko w stopniu podstawowym, ale otrzymaliśmy również niewielki materiał informacyjny.

Największe atrakcje:

• Krypta z 1823 roku z grobowcami rodu Farnese. W jej wnętrzu przechowywana jest broń należąca do księcia Parmy, Aleksandra Farnese, który panował w XVI wieku, a także relikwiarz podarowany przez papieża Piusa VII Karolowi II i Marii Ludwice z okazji ich ślubu. Relikwiarz zawiera relikwie Krzyża Świętego oraz korony cierniowej.
• Zakrystia z XVII wieku z eksponatami złotniczymi oraz zachowanymi freskami.
• Obrazy przedstawiające członków rodu rządzącego Parmą.
• Pamiątki związane z Zakonem Konstantyńskim.
• Pamiątki związane z rodem Burbonów, w tym tak unikatowe artefakty jak koszula, w której Ludwik XVI został wyprowadzony na śmierć, czy flaga utworzona z pasków materiałów pobranych z ubrań zgładzonych członków rodu.

Ponieważ bardzo cenimy sobie odkrywanie mniej znanych miejsc, ta nieoczekiwana wizyta była dla nas bardzo satysfakcjonująca.

Plac Garibaldiego i otaczające go zabytki

Plac Garibaldiego (Piazza Giuseppe Garibaldi), znany również jako Wielki Plac, od średniowiecza stanowił centrum administracyjne Parmy. Wytyczono go w miejscu, gdzie dawniej znajdowało się rzymskie forum.

Całą jego północną pierzeję zajmuje wspaniały Pałac Gubernatora, który łączy w sobie cechy barokowe i neoklasyczne. Jego najbardziej charakterystycznym elementem jest wieża zegarowa. Ponadto na jego fasadzie znajduje się olbrzymi zegar słoneczny, umieszczony tam z inicjatywy księżnej Marii Ludwiki.

W cieniu Pałacu Gubernatora znajdują się dwa inne zabytki, na które warto zwrócić uwagę. Pierwszym z nich jest ratusz, Palazzo del Comune, wzniesiony w stylu późnorenesansowym, wyróżniający się wysokimi arkadami.

Jeszcze większą perełką jest sąsiadujący z ratuszem późnoromański Pałac Podesty z XIII wieku, dawna rezydencja burmistrza Parmy. Miłośnicy średniowiecza z pewnością docenią okna wsparte na kolumnach oraz blanki.

Pomnik Parmigiano

Na placu wciśniętym pomiędzy bazylikę Santa Maria della Steccata a Pałac Gubernatora stanął Monumento al Parmigianino - pomnik z białego marmuru, poświęcony Francesco Mazzoliemu, malarzowi pochodzącemu z Parmy, lepiej znanemu jako Parmigianino. Monument składa się z fontanny oraz posągu artysty.

Pozostałości rzymskiego mostu przy Ponte di Mezzo

Spacerując ulicami Parmy, trudno znaleźć pozostałości po antycznej historii miasta. Aby je odnaleźć, trzeba zejść poniżej poziomu ulicy, w okolicach mostu Ponte di Mezzo.

Zachowały się tam dwa łuki (z pierwotnych jedenastu) rzymskiego mostu Pons Lapidis, który rozciągał się na długość 140 m i był częścią antycznej drogi Via Aemilia. Most ten powstał za czasów Oktawiana Augusta, a następnie został przebudowany w V wieku z inicjatywy Teodoryka Wielkiego. Używano go przez ponad 1000 lat, do momentu, gdy tragiczna powódź zmieniła bieg rzeki.

Antyczne pozostałości mostu pozostały zapomniane aż do XX wieku, kiedy przeprowadzano prace budowlane w tej okolicy.

Kościół San Francesco del Prato

Z zewnątrz gotycki kościół św. Franciszka może wydawać się niepozorny. Jeśli jednak przyjrzycie się lepiej jego fasadzie, zauważycie zamurowane kwadratowe otwory. Stanowią one pamiątkę po czasach napoleońskich, kiedy to świątynia została dekonsekrowana i przekształcona w więzienie.

Wnętrze kościoła znacznie ucierpiało w XIX wieku, ale obecnie trwają prace renowacyjne mające na celu przywrócenie mu pierwotnego przeznaczenia. Będąc w Parmie, warto spróbować załapać się na zwiedzanie - podczas naszej wizyty nie było to niestety możliwe!

Casa del Suono (Dom Dźwięków)

Podczas poszukiwań mniej oczywistych atrakcji w Parmie, natknęliśmy się na Dom Dźwięków (Casa del Suono). Jest to muzeum, które mieści się w dawnym kościele, zdekonsekrowanym w czasach Napoleona.

Placówka ta poświęcona jest prezentacji ewolucji technologii transmitowania i odtwarzania dźwięków, od gramofonów, przez radio, aż po współczesne technologie cyfrowe. Jeśli szukacie atrakcji poza utartym szlakiem, będziecie zadowoleni!

Casa della Musica (Dom Muzyki) oraz pomnik Verdiego

Zaledwie kilka kroków od Casa del Suono znajduje się Casa della Musica, lokalne centrum kultury, mieszczące się w zabytkowym pałacu. Warto zwrócić uwagę na dziedziniec budynku, który zdobi rzeźba przedstawiająca starcie Herkulesa z Anteuszem, synem Posejdona i Gai. Przy dokładniejszym rozejrzeniu można również dostrzec pozostałości fresków.

Przed Domem Muzyki przycupnęła ławeczka z posągiem słynnego kompozytora, Giuseppe Verdiego, urodzonego w pobliżu Parmy. Postać artysty, wykonana z brązu, przedstawiona jest w naturalnych rozmiarach.

Inne zabytki i atrakcje w Parmie, na które warto zwrócić uwagę

Jeśli opisane przez nas atrakcje Parmy wydają się Wam niewystarczające, warto rozszerzyć swoją listę miejsc do zobaczenia o kilka dodatkowych punktów. Parma, choć znana z kilku głównych zabytków, oferuje także wiele innych interesujących miejsc, które warto odkryć, oddalając się nieco od najbardziej popularnych tras.

Do miejsc wartych uwagi należą:

• Ospedale Vecchio, historyczny gmach dawnego szpitala, wzniesiony w XV wieku w stylu renesansowym, który przywołuje na myśl pierwsze renesansowe budowle we Florencji. Florencji.
• Pokój San Paolo oraz cela św. Katarzyny (Camera di San Paolo e Cella di Santa Caterina) - dwa pomieszczenia dawnego żeńskiego klasztoru benedyktynek, w których zachowały się wspaniałe freski. W pokoju San Paolo znajduje się fresk na sklepieniu z elementami groteski, wywodzącymi się ze Złotego Domu Nerona. W celi św. Katarzyny przetrwał fresk autorstwa Correggia. Niestety dowiedzieliśmy się o tym miejscu dopiero będąc w Parmie i nie udało nam się go zwiedzić, co daje nam powód do powrotu! Wstęp jest płatny, ale dla miłośników sztuki wartość odwiedzenia tego miejsca jest bezdyskusyjna.
• Palazzo Tarasconi - zabytkowa rezydencja z XVI wieku, w której organizowane są wystawy czasowe.

Przysmaki Parmy - co warto spróbować?

Zwiedzanie zabytków może być męczące, dlatego aby odzyskać siły warto skorzystać z bogatej oferty gastronomicznej Parmy i spróbować lokalnych przysmaków. Chociaż Parma nie jest uważana za kulinarną stolicę regionu Emilia-Romagna, którą bezsprzecznie jest Bolonia, to i tu znajdziecie wiele smakowitych dań.

Do najpopularniejszych lokalnych przysmaków należy Tortelli d'erbetta, czyli pierożki nadziewane serem ricotta, parmezanem i szpinakiem. Dwa z najbardziej znanych produktów to oczywiście ser Parmigiano Reggiano, wytwarzany w regionie od wieków, oraz szynka Prosciutto di Parma. Zdecydowanie słabiej kojarzona jest lokalna szynka Culatello di Zibello, produkowana z najlepszych części tylnej świńskiej nogi, o bardziej intensywnym smaku niż prosciutto.

Najlepszym sposobem na degustację regionalnych produktów jest zamówienie deski serów i wędlin, na przykład jako przekąskę przed daniem głównym lub do wina lub piwa. My wieczorem zaszliśmy do pubu Vecchie Maniere, gdzie podano nam doskonałą deskę lokalnych produktów. Chociaż nie były one certyfikowane, spędziliśmy tam przyjemny wieczór. Mieliśmy jednak porównanie, ponieważ wcześniej zamówiliśmy deskę przekąsek w restauracji.

Alternatywnie, możecie odwiedzić La Prosciutteria, jeden z najpopularniejszych sklepów z szynkami w mieście. Mieści się on przy ulicy Strada Luigi Carlo Farini, gdzie działa kilka wartych uwagi lokali gastronomicznych. Podczas krótkiego pobytu w Parmie z łatwością znajdziecie tam coś dla siebie.